MAKLUB
Sözlükte: Kalebe, kalb
etmek: Altını üstüne getirmek kök fiilinden alınma bir ismi mef'uldür.
Hadis ilminde: İsnadında
bir yada bir kaç Ravi'nin isimlerinin yada Metinde, bir yada bir kaç kelimenin
yada ibarelerin yerlerinin değişmesi yada başkalarının gelmesine denir.
Hadis: İsnadındaki bir kalb nedeni ile Maklub
oldu ise Maklubu’l-isnad, Metindeki kalb ile olmuş ise: Maklubu’l-Metn adını
alır. (iktirah, 236)
İsnadda Kalb: Murra bin Ka'b isimli raviye Ka'b bin Murra denmesi, Baba
ile oğulun rivayetinde ikisinin yerinin takdim tehir şeklinde değişmesi, Bir
isnadla meşhur bir Hadis'i başka bir isnsdla nakletmek, birkaç Hadis'in
isnadlarının yerini değiştirmekle olur: Eğer bu cehalet yüzünden yapılmışsa En
iyi ihtimalle Hadis'i Zayıf duruma düşürür.
Aşırı yalancı Raviler
ise: Dikkat çekmek için meşhur bir isnadın Ravilerinin yerini değiştirp yeni
bir isnadmış gibi sunmuştur.
Öreneğin Böyleleri: Hadis Salim bin Abdullah'tan meşhur iken,
Nafi'den rivayet edilmiş olarak yada Malik'ten rivayet etmekte meşhur olan
Abdullah bin Ömer'den nakledilmiş gibi gösterirler.
Hammad bin Amr bin
en-Nasibi, Ebu İsmail bin Ebi Hayye, Behlül bin Ubeyd el-Kindi bu işi yapanlardandır.
Hammad bin Amr bin
en-Nasibi'nin A'meş Ebu Salih Ebu
Hureyre isnadıyla yaptığı merfu' rivayet:
Yolda Müşrikle
karşılaştığınız zaman onlara önce siz selam vermeyiniz.
Bu Hadis'in aslında
meşhur olan isnadı: Süheyl bin Ebi Salih Ebu Salih Ebu Hureyre şeklindedir.
Hammad bin Amr bin
en-Nasibi: burada Süheyl bin Ebu Salih yerine A'meşi koyarak rivayet yapmıştır.
Böylece aslında sahih olan Hadis Maklub haline gelmiştir.
İbn-i Dakiki'l-İyd
Hadisleri böyle rivayet etmenin Hadis sirkati (hırsızlığı) olduğunu
söylemiştir.
İsnad'da Kalb bazen kasden
değilde Ravi'nin gafletiyle meydana gelir. Bu şekildeki Hadis te
Maklubu'l-İsnad sayılır. Şu Hadis'te buna örnektir: Namaz için ezan okunduğu
zaman veya kamet getirildiği zaman beni görmedikçe ayağa kalkmayınız.
Bu Hadis Muhaddisler
arasında Yahya bin ebi Kesir - Abdullah bin ebi Katede - Babası, Resulullah
s.a.v. isnadıyla meşhurdur. Nitekim Müslim ve Nesai bu isnadla rivayet
etmişlerdir.
Böyle iken Cerir bin
Hazm adındaki Ravi aslında Haccac bin es-Savvah'ın işittiği bahis konusu
Hadis'i Sabitten rivayet ettiğini samarak ondan rivayet'te bulunmuştur. Bunu
Hammad bin Zeyd şöyle anlatmıştır: Cerir ile birlikte Sabit'in yanında
bulunuyorduk Haccac es-Savvaf da orada idi. Haccac bize Yahya bin Ebi Kesir den
Abdullah bin Ebi Katede tariki ile Hadis rivayet etti oysa Cerir Hadis'i
Sabit'in rivayet ettiğini sanarak Hadis'i ondan rivayet'te bulundu. (Tedrib,
294,5)
Metin yönünden Maklub ise: Metni oluşturan kelime yada cümlelerin yer değiştirmesi ile
olur.
Örneğin: Sahur da İbn-i Ümmi
Mektum Ezan okuduğunda yiyin için, Bilal ezan okuduğu zaman ise yemeyin
içmeyin.
Bu Hadis'in İbn-i Ömer
ve Aişe r.a. rivayeti şöyledir: Bilal geceleyin Ezan okur Ezan'ı o okuduğu
zaman İbn-i Ümmi Mektum ezan okuyuncaya kadar yiyin için. (Buhari, Müslim
siyam)
Ebu Davud ve İbn-i Mace
hariç tutulursa elde mevcut geçerli Hadis kaynaklarında mevcut bu rivayetler
incelendiğinde görülecektir ki Hz. Nebi
s.a.v. Bilal'in geceleyin yani erken ezan okuduğunu onun okuduğu ezan üzerine
sahur yemeğinin kesilmemesi gerektiğini, İbn-i ümmi Mktum'un ezan'ı okuyuncaya
kadar da yeme içme vaktinin uzatılmasını söylemiştir. Buradan anlaşıldığına
göre ibn-i Ümmi Mektum ezanı geç okumaktadır ve o ezan okuyuncaya kadar da
sahur yemeği devam edecektir. Oysa ilk rivayet'te kalb yapıldığı ve Bilal ile
İbn-i Ümmi Mektum'un yeri değişmiş ve Hadis değişmiştir.
Bununla birlikte İbn-i
Hibban ve İbn-i Huzeyme Bilal ile İbn-i Ümmi Mektum'un bazen yer değiştirip
ezan okumuş olmaları ihtimali ile te'vil'e giderek iki Hadis'in arasını
te'lif'e çalışarak Üneyse Hadis'inin Maklub olmadığını söylemişlersede (ibni
Huzeyme,1/210,1) İslam Alimleri bu yoruma katılmamıştır.
Hz. Nebi s.a.v.'in:
Kıyamet günü yedi sınıf insan'ın ALLAH'U TEALANIN arşının gölgesinde
barınacığana dair veciz bir Hadis-i şerifi vardır. Bu Hadis'in altıncı fırkası
şöyledir:
Sadaka veren sağ elin
verdiğini sol el bilmeyecek kadar sadakasını gizleyen kimse şeklindedir.
Bu Hadis Müslim
rivayetlerinden birinde değiştirilerek şöyle rivayet edilmiştir:
Sadaka veren sol elin
verdiğini sağ eli bilmeyecek şekilde sadakasını gizleyen kimse. (Buhari, 1/16,
Müslim, zekat)
Hz. Nebi s.a.v.'in
Mu'minler'e bir şeyi yasakladığında ondan uzak durmalarını, buna karşılık bir
şeyi emrettiğindede güçleri yettiğince yapmalarını emrettiği şöyle bir Hadisleri
vardır. Şöyleki:
Size bir şeyi yasak
kılmışsam ondan kaçınınız, emrettiğim şeyleri de gücünüz yettiğince yerine
getiriniz.
Bu Hadis'i et-Tebarani
şöyle rivayet eder: Size bir şeyi emrettiğim zaman onu yapınız, birşeyi
yasakladığım zamanda ondan gücünüz yettiğince kaçınız. Bu Hadiste emir ve nehiy
fırkalarının yer değiştirmesi ile Maklub olmuş ve görüldüğü gibi
Sahih rivayetlerdeki
-Emirlerin yerine getirilmesindeki güç yettirilmesi kaydı, nehiylerden
kaçınmaya bağlanmıştır. Gerek Sened gerekse metinde meydana gelen kalb Ravi'nin
Zabt sorunundan doğar. Zabt sorunu da Cerh sebeplerinden Gaflet ve Ğalad ile
alakalıdır.
Her ne sebeple olursa olsun Ravinin rivayet
hatası sonucu meydana gelen Maklub Hadisler çoğunlukla Zayıf olarak
adlandırılırlar. El Hattabiye göre Maklub zayıf Hadisler içinde ön sıralardadır
Mevzu'dan sonra gelir.
Ez-Zerkeşi'ye göre:
İsnadında inkıta'dan başka bir sebeple zayıf durumuna düşen Hadis yedi guruptur
bunun en kötüsü Mevzu sonra Müdrec sonrada Maklubtur. (Tedrib, 1/295) Bununla
birlikte isnaddaki sika bir ravi isminin sehv (unutma) sonucu kalbedilmesiyle
meydana gelen maklubu'l-isnad olan hadis hiç bir zaman sahih veya hasen
olmaktan çıkmaz. Bu itibarla maklub hadisin zayıf sayılması hükmü, denilebilir
ki daha çok maklubu'l-metn üzerindedir.
Hadis metnindeki kelimelerin yerlerini değiştirmek bir bakıma Nebi
sallallahu aleyhi ve sellem'in kasdettiği mana dışında şeylerin onun ağzından
söylenmesidir. Bu yüzden maklubu'l-metnin aslını yani maklub rivayetten önceki
şeklini belirleyip onu esas almak gerekir.
Ayrıca bakınız:
İlgili Diğer Konular