CAİZ OLAN SELEF /
SELEM ALIŞVERİŞİ
Şafii (yüce Allah'ın
rahmeti ona) dedi ki: Selef / selem alışverişi, bir takım özellikleri taşımadan
caiz olmaz: Selef yoluyla satın alan kişi satın alma bedelini ödemelidir. Çünkü
Nebi (s.a.v.): "Kim selefyaparsa ... selefyapsınl bedelini peşin
ödesin." buyurmuştur. Çünkü Nebi (s.a.v.) versin buyurmuş, alışveriş
yapsın buyurmamıştır. Vermesi ya da bu işlemde önceden ödeme yapması (....
teslif) adı, selef alışverişini yaptıktan sonra ve ondan ayrılmadan önce
selefinil ödemesini peşin yapmaktır. Ayrıca ona ondan selef yoluyla satın
aldığı şeyin ya ölçülen yahut da tartı ile miktarı tespit edilen bir şeyolmasını
şart koşmadıkça, -bu ölçek ve tartı da herkes nezdinde bilen en bir şey
olmadan- bu isim verilmez. Ona bir ölçeği ya da bir teraziyi gösterip bunları
kendisine şart koşması ise, caiz değildir. Çünkü ikisi onun hakkında
anlaşmazlığa düşseler yahut (birisi) helak olsa / ölse onun miktarının ne
olduğunu bilemez ve eğer bilinen bir ölçek ise, sultanınıyönetimin onu geçersiz
kılmış olduğu bir ölçek olup olmamasına da aldırmaz.
Selem yaptığı mal, kuru
hurma ise, sayhani, berdi, acve, cenip yahut da kuru hurmanın bilenen bir
türünün adını söyler. Eğer buğdayolursa, şami, meysani, mısri, mavsıli ya da
nitelikleri belli bir buğday sınıfının adını verir. Şayet darı ise, kırmızı,
matis, huma ya da bilinen bir sınıf adını verir. Arpa olursa, filan beldenin
arpasından der. Eğer farklılık arz ediyorsa, o zaman, niteliklerini de belirtir
ve der ki: Bunların her birisinin kalitelisi, kalitesizi ya da orta hallisi
olsun, der ve bu alışverişi bir vadeye kadar ise, bilinen bir vadeyi verir.
Şayet bu alışverişin bir vadesi yoksa, vadesi gelmiş bir alışveriş kabul
edilir.
Şafii (Allah ondan razı
olsun) dedi ki: Teslimin yapılacağı yeri şart koşmasını severim.
Şafii (Allah ondan razı
olsun) dedi ki: Eğer selef alışverişi ile satılan köle ise, o takdirde bu
beliğ, hamasi, sudasi, ergen, köle desin yahut da onu alametleri ile
nitelendirsin, siyah mı, sarı mı, esmer mi belirtsin. Diğer taraftan kusursuz
olsun, diye eklemelidir. Aynı şekilde bunların dışındaki köleleri de
niteliğini, yaşını, rengini, kusursuz olup olmamasını da ifade etsin. Şu kadar
var ki: Dağlanmış olmak, alacalı olmak, kumrallık, aşırı siyah, ince bacaklı
müstesna demek isterse, diyebilir.
Eğer selef yoluyla deve
satışı yapılıyorsa, bu sefer: Filan oğullarının develerinden seniy / 6 yaşına
basmış olacak, kısa boyunlu olmayacak, kusursuz olacak, bünyesi güzel kırmızı
renkli, karnı geniş, rabai / deve için 7 yaşına basmış olması, bazil / 9
yaşında olması... diyerek niteliklerini belirtir. Aynı şekilde diğer hayvanları
da; doğum yaşları, türleri, renkleri, yaşları ve nesepleri, kusursuzlukları
gibi niteliklerini dile getirir. Satıcının sorumlu tutulmayacağı bir kusur
adını vermesi hali de müstesnadır.
Dedi ki: Kumaşları /
elbiseleri keten, pamuk gibi türleriyle bir beldenin dokuması, eni, boyu,
inceliği, sık dokuması, kalitesi, kalitesizliği ya da orta halli oluşunu
belirtir, eğer buğday ise, bütün buğday türlerinin eski mahsuL, yeni mahsul mü
olacağını yahut eski ve yeni olmayışını, belirtir ve bunu belli bir yılın
hasadı diye nitelendirmesi ise daha sahihtir.
Dedi ki: Bakır için de
böyledir. Onu beyaz, sarımtırak ya da kırmızı olmakla nitelendirir. Demiri eril
ya da dişil özelliği ile eğer varsa, cins ve türü ile zikreder. Kurşun için de
böyledir.
Dedi ki: Bu türden
selefin yapılması caiz olacağı asgari durum, selef yoluyla satın alacağı şeyin
eğer alan ve satan anlaşmazlığa düşecek olursa, bunun bu hususta bilgi sahibi
kimseler nezdinde bilenen özellikler olmasıdır. Eğer sınırı tespit edilemeyecek
şekilde meçhul ya da bilinmeyen bir vadeye yahut bilinmeyen uzunluk gibi,
hususlar söz konusu olursa yahut da selef yoluyla alan bu akdi yaptığı sırada,
eğer bedeli yerlerinden ayrılmadan önce ödemezse, selef alışverişi fas it olur.
Alışveriş fasit olduğu takdirde, alıcıya anaparası geri verilir.
Dedi ki: Selef yoluyla
satın alınmak istenen malı bilen kimselerin tanıdığı nitelikler ile alışverişin
gerçekleştiği her bir şeyde, selef alışverişi yapmak caizdir.
Dedi ki: Bir kimsenin
taze hurmanın gelmesi mümkün olan bir vakti vade olarak şart koşmuş ise, hurma
ağacı meyvelerinin ortaya çıkmasından önce taze hurmayı selef yoluyla almasında
bir beis yoktur. Nitelikleri belli ölçekle ölçülen meyveler de böyledir. Teslim
edilmesi hak olduğu takdirde, yeni bir buğday için bir seneliğine selef yapması
da böyledir.
Şafii (Allah ondan razı
olsun) dedi ki: Buğday ve mahsulün yeni olması şart koşulmasına mutlaka ihtiyaç
olan hususlardandır. Çünkü bazen eski ürün, olduğundan ötürü değeri eksilen,
kaliteli ve eski ürün olabilir.
Şafii (Allah ondan razı
olsun) dedi ki: Eğer selef alışverişi yaptığı şeylerden, mesela şu buğdayın en
kalitelisi yahut şu buğdayın kalitesizi diye şart koşsa yahut aynı şartı
kumaşlar ya da köleler için ya da daha başka mallar için söz konusu etse, bu
selef fasit olur. Çünkü hiçbir zaman, bunun en kalitelisi ve en bayağısının
hangisi olduğu da bilinemez. İyisi ve kötüsü de bilinemez. Çünkü biz kalite ve
bayağılık adının hakkında kullanılacağı asgari sınırı esas kabul ederiz.
Sonraki için tıkla:
SELEF VE SATIŞ
HUSUSUNDA VADELER