DEVAM: 17. (İyiliği)
Emir Ve (Kötülükten) Nehy Etmek
حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ
بْنُ
الْعَلَاءِ
وَهَنَّادُ
بْنُ
السَّرِيِّ
قَالَا
حَدَّثَنَا
أَبُو
مُعَاوِيَةَ
عَنْ
الْأَعْمَشِ
عَنْ
إِسْمَعِيلَ
بْنِ رَجَاءٍ
عَنْ أَبِيهِ
عَنْ أَبِي
سَعِيدٍ
وَعَنْ
قَيْسِ بْنِ
مُسْلِمٍ
عَنْ طَارِقِ
بْنِ شِهَابٍ
عَنْ أَبِي
سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ
قَالَ
سَمِعْتُ
رَسُولَ اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ يَقُولُ
مَنْ رَأَى
مُنْكَرًا
فَاسْتَطَاعَ
أَنْ
يُغَيِّرَهُ
بِيَدِهِ
فَلْيُغَيِّرْهُ
بِيَدِهِ وَقَطَعَ
هَنَّادٌ
بَقِيَّةَ
الْحَدِيثِ
وَفَّاهُ
ابْنُ
الْعَلَاءِ
فَإِنْ لَمْ
يَسْتَطِعْ
فَبِلِسَانِهِ
فَإِنْ لَمْ
يَسْتَطِعْ
بِلِسَانِهِ
فَبِقَلْبِهِ
وَذَلِكَ أَضْعَفُ
الْإِيمَانِ
Ebû Said el-Hudri
demiştir ki; Rasûlullah (s.a.v.)'i: "Kim bir kötülük görür de onu eli ile
değiştirmeye gücü yeterse eli ile değiştirsin (mani olsun)..." buyururken
işittim. Hennad hadisin geri kalanının kesti, İbn A'la ise şu şekilde tamamladı."(eli
ile değiştirmeye) gücü yetmezse, dili ile (değiştirsin) Dili ile (değiştirmeye)
gücü yetmezse kalbi ile (değiştirsin) Bu sonuncusu ise, imanın en
zayıfıdır."
İzah:
Müslim. İman: Timizi,
fiten; İbn Mace, fiten; Nesai, iman
Hennad ve Ebu'l-A'la,
Ebu Davud'un hadisi rivayet elliği üstadlardır. Hennad hadisi kısa kesmiş.
Ebu'l.Ala tamamını rivayet etmiştir.
Bu hadis Ebû Davud'un
kitabussalat bölümünde 1140 nolu hadis olarak daha önce geçti. Hadisin oradaki
rivayetinde Ebû Said el-Hudri bu hadisi, Mervan'ın, bayram günü minberi
musallaya çıkarması ve bayram namazından önce minbere çıkması üzerine
"sünnete muhalefet ettin" diyen bir adamın sözünü te'yid için rivayet
etmiştir.
Hadisin zahiri, bir
kötülüğün işlendiğini gören bir müslümanın o kötülüğe gücü ölçüsünde eli veya
dili ile mani olmasının, bunlara gücü yetmediği zaman kalbi ile buğzetmesinin
gerektiğine delîl teşkil etmektedir.
Kötülüğe el ile mani
olmak, onu fiilen engellemektir. Kötülük aletini kırmak, içki ise dökmek, bir
malın gasbı ise gasbedilen malı sahibine geri vermektir. Kötülüğe fiilen engel
olmanın boyutları sadece bu değildir. Öyleki Emr-i bîl-Ma'ruf ve Nehy-i
anil-Münker'in birçok safhasında kendisini gösteren oldukça önemli bir
konudur.
Dil ile1 mani olmak;
kötülük işleyene nasihat etmek, Allah'ın o kötülüğü işleyenler için vaad
ettiği cezayı hatırlatmak ve o konudaki âyetleri okumaktır.
Kalb ile mani olmak da;
o kötülüğe razı olmamak, kölülük işleyene içinden buğzetmektir. Davranışın bu
şekli kötülüğü manen engellemektir. Çünkü onun gücü daha fazlasına
yetmemektedir.
Kötülüğe kalben buğzetmekle
yetinmek imanın en zayıf durumda oluşudur. Nevevi bundan maksadın imanın
semeresinin az olması olduğunu söyler. Aliyyü'I-Kâri ise: "Bu durumdaki
müslüman, iman ehillerinin en zayıfıdır. Çünkü o kuvvetli olsaydı ve dini
gayreti yüksek birisi olsa idi kalben buğzetmekle yetinmezdi. En efdal cihad,
zalim sultanın yanında hak söz söylemektir, "manasındaki hadis bunu teyid
etmektedir."
Münavi'de bu sözden
maksadın; "İslâm veya islamın semere ve eserleri" olduğunu söyler.
Hadisin zahiri, emri
bil maruf ve nehyi anil münkerin kademeli uygulanışı olan bu tarzı gruplara
bölmemiş tüm müslümanlara teşmil etmiştir. Yani kötülüğe el ile mani olmak şu
grubun, dil ile mani olmak öteki grubun, kalben buğzetmek de başka bir grubun
işidir diye bir ayırım yapmamıştır. Ancak bazı alimler kötülüğü el ile
engellemenin devletin, dil ile engellemenin alimlerin, kalben buğzetmenin de
avamın vazifesi olduğunu söylemişlerdir.[Fetavay-ı Hindiyye, V, 353.]
Kanaatımızca da bu,
yerinde bir sınıflandırmadır. Eğer bir İslâm devleti müşahhas olarak varsa ve
bütün kurumlan mevcutsa devletin engel olabileceği bir takım kötülüklere
birileri mani olmaya kalkışırsa karışıklık çıkabilir, Usulünü bilmeden dil ile
mani olmaya çalışmak ve münker-den kaçındırmak da fayda yerine zarar
getirebilir. İnsanları hakka yaklaştıracağı halde uzaklaştırabilir. Zaten emri
bi'1-mâârûf ve nehyi anil mün-kerin, muhatabın karşı çıkmaması ile kayıtlanması
da bu namâyı ifâde eder.