SÜNEN EBU DAVUD

Bablar  –  Konular  –  Numaralar  

İTK BAHSİ

<< 3928 >>

DEVAM: 1. Kitabet Anlaşması Yapan (Fakat Vaadettiği) Paranın Bir Kısmını Ödemekte Aciz Kalan Ya Da Ödemeden Ölen Kölenin Durumu

 

حَدَّثَنَا مُسَدَّدُ بْنُ مُسَرْهَدٍ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ الزُّهْرِيِّ عَنْ نَبْهَانَ مُكَاتَبِ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَ سَمِعْتُ أُمَّ سَلَمَةَ تَقُولُ قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنْ كَانَ لِإِحْدَاكُنَّ مُكَاتَبٌ فَكَانَ عِنْدَهُ مَا يُؤَدِّي فَلْتَحْتَجِبْ مِنْهُ

 

Ümmü Seleme'nin mukateb kölesi Nebhân'dan rivayet olunduğuna göre; kendisi, Ümmü Seleme'ye şöyle derken işitmiş: Resulullah (s.a.v.) bize dedi ki: "(Ey kadınlar topluluğu), birinizin bir mukateb kölesi varsa ve bu kölenin yanında (size olan borcunu) ödeyecek kadar da mal varsa artık o bu köleye karşı (çarşafıyla) örtülü bulunsun."

 

 

İzah:

Tirmizî buyu; ibn-i Mace ıtk; Ahmed b. Hanbel VI 289. 308, 311.

 

Ümmü Seleme (r.a) Hz. Nebi (s.a.v.Vm mübarek zevcelerindendir. Nebhan (r.a) ise onun kölesidir.

 

Bu hadis-i şerif, sahibesiyle kitabet anlaşması yapan erkek bir kölenin, sa­hibesine olan borcunu ödeyecek kadar bir malı temin etmesi halinde bu parayı henüz teslim etmemiş bile olsa derhal hürriyetini kazanmış olacağını ve artık bu kölenin o evin halkı olmaktan çıkıp ecnebi bir erkek hali­ne geleceğini; binaenaleyh, eski hanımefendisinin, ecnebi erkeklere karşı nasıl örtünüyorsa buna karşı da öyle örtünmesi gerektiğini ifade etmekte­dir.

 

Görülüyor ki, bu hadis-i şerif, mukateb bir kölenin borcunun tümünü efendisine ödemedikçe kölelikten kurtulmuş olmayacağını ifade eden 3927 numaralı Amr b. Şuayb hadisine zahiren aykırı düşmektedir. Bu mevzuda Sübülü's- Selam'da şöyle denilmektedir:

 

"Bu hadis-i şerif iki meseleye delildir:

 

1- Mükâteb (efendisi ile kitabet akdi imzalayan köle), kitabet akdi ge­reği ödemesi icab eden borcunu ödeyecek kadar mala sahip olursa hür hükmündedir. Artık sahibi kadınsa mukatebden kaçınması icab eder.

 

Bu hadis, Amr b. Şuayb hadisine muarız ise de İmam Şafii bu iki ha­disin arasını bulmuş ve "Ümmü Seleme hadisi Nebi (s.a.v.)'in zev­celerine mahsustur. Mukatebleri kitabet bedelini bulursa henüz fiilen öde­memiş bile olsa onlar mukateblerden kaçınacaklardır, Nitekim Hz. Zem'a (r. anha)'ya İbn Zem'a'nın yanına çıkması men edilmişti. Halbuki, "Çocuk döşeğe aittir." buyurulmuştu." demiştir.

 

Bazıları iki hadisin arasını şöyle bulmuştur: Amr b. Şuayb hadisinden murad; mukatebin zimmetinde bir dirhem dahi borç kaldığı müddetçe o köledir, demektir. Ümmü Seleme hadisi ise, bütün borcunu ödeyecek ma­lı bulmuş da henüz teslim etmemiş mukatebe mahsustur. Vakıa Ümmü Seleme'den: "Biriniz kölesini mukâtep yaparsa üzerinde kitabet bedelin­den bir şey kaldığı müddetçe köle, sahibesini görsün fakat kitabet borcu­nu ödedimi artık sahibesi onunla ancak perde arkasından konuşsun." mealinde bir hadis vardır. Fakat bu hadis zayıftır. Mevzumuzu teşkil eden Ümmü Seleme hadisine muaraza edecek kadar sağlam değildir.

 

2- Hadisin mefhumu muhalifinden bir kölenin köle olarak kaldığı müddetçe sahibi olan kadına bakabileceği anlaşılmaktadır. San'anî, sele­fin ekseri uleması ile imam Şafii'nin bu görüşte olduğunu söyler.

 

Hanefi kitaplarından Hidaye isimli kitapta şöyle denilmektedir:

 

Kölenin hanımefendisine bakması caiz değildir. Ancak ecnebi bir kim­senin bakabileceği yerleri müstesna, İmam Malik; köle mahrem (ev hal­kı) gibidir, demiştir. İmam Şafii'nin iki kavlinden biri budur. Onların de­lili, "Kadınların sahibi olduğu kimselere görünmeleri müstesnadır."[Nur 31] ayetitidir. Aklî delilleri ise görme ihtiyâcının muhakkak (kaçınılmaz) oluşudur. Çünkü köle hanımefendisinin yanına izinsiz girer. Bizim delili­miz şudur: Köle ne mahremdir, ne de koca hükmünde olan bir erkektir. Hanımefendisi ile bilcümle (bazı suretlerde) nikahlanması caiz olduğun­dan ona karşı şehvet duyacağı muhakkaktır. Onun yanına girme ihtiyacı ise muhakkak değil noksandır. Zira köle evin dışında çıhşır. Ayet-i keri­meden murad ise, cariyelerdir. Said, Hasan ve başkaları; sakın Nur sure­si sizi aldatmasın, çünkü o köleler için değil cariyeler hakkında nazil ol­muştur, demişlerdir.

 

İhtiyar isimli eserde şu satırları okuruz: Hammefedisine nisbetle köle ecnebi gibidir. Çünkü ecnebinin fitnesinden ne kadar korkuluısa kölenin fitnesinden o kadar korkulur. İhtilatı haram kılan naslar mutlakdır."[Davudoğlu Ahmed, selâmet yollan IV, 306, 309.]

 

Bezlul-Mechud yazarının açıklamasına göre, mevzumuzu teşkil eden hadisteki "örtünün" emri, mahrem yerlerini kapatıvermekle yetinmesin, ecnebilerin huzuruna çıkarken örtündüğü gibi örtünmede aşırı davransın demektir. Bu bakımdan bu emirdin borcunu ödeyecek duruma gelmeyen bir kölenin karşısına hanımefendisinin açık saçık çıkabileceği manası çı­karılamaz. Ancak aşırılığa varmadan örtünmek suretiyle de kölesinin kar­şısına çıkabileceği manası anlaşılabilir.