DEVAM: 1. Kitabet
Anlaşması Yapan (Fakat Vaadettiği) Paranın Bir Kısmını Ödemekte Aciz Kalan Ya
Da Ödemeden Ölen Kölenin Durumu
حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ
بْنُ
الْمُثَنَّى
حَدَّثَنِي
عَبْدُ
الصَّمَدِ
حَدَّثَنَا هَمَّامٌ
حَدَّثَنَا
عَبَّاسٌ
الْجُرَيْرِيُّ
عَنْ عَمْرِو
بْنِ
شُعَيْبٍ
عَنْ أَبِيهِ
عَنْ جَدِّهِ
أَنَّ
النَّبِيَّ
صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
قَالَ
أَيُّمَا
عَبْدٍ كَاتَبَ
عَلَى
مِائَةِ
أُوقِيَّةٍ
فَأَدَّاهَا
إِلَّا
عَشْرَةَ
أَوَاقٍ
فَهُوَ
عَبْدٌ وَأَيُّمَا
عَبْدٍ
كَاتَبَ
عَلَى
مِائَةِ دِينَارٍ
فَأَدَّاهَا
إِلَّا
عَشْرَةَ دَنَانِيرَ
فَهُوَ عَبْدٌ
قَالَ
أَبُو دَاوُد
لَيْسَ هُوَ
عَبَّاسٌ الْجُرَيْرِيُّ
قَالُوا هُوَ
وَهْمٌ وَلَكِنَّهُ
هُوَ شَيْخٌ
آخَرُ
Amr b. Şuayb'ın
dedesinden rivayet olunduğuna göre; Nebi (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
"Hürriyetini geri almak için efendisiyle yüz ukiyye (vermek) üzere kitabet
akdi yapan bir köle bunu öder de (üzerinde ödenmedik) sadece on ukkıye kalırsa
o (yine) köledir. Yüz dinar üzerine anlaşıp da on dinarı ödemeyen köle de yine
köledir."
Ebu Davud dedi ki: (Bu
hadisin senedinde bulunan Abbas el-Cüreyri o, (gerçekten) Abbas el-Cüreyri
olamaz. (Hadis alimleri) bunun bir yanlışlık olduğunu ve başka bir ravi
olabileceğini söylediler.
İzah:
Tirmizî, buyu; ibni-i
mace, ıtak; Ahmed b. Hanbel II 178, 184, 206, 209.
Ukıve: Bir ağırlık
ölçüsüdür. Dilimize okka olarak geçmiştir. Bir ukiye kırk dirhemdir.
Memleketimizde bir dirhem 3,2 gram olarak bilindiğine göre bir ukiyye 40X 3, 2=
128 gramdır.
Hadis-i şerif;
"mukateb köle efendisine olan borcunun tümünü ödemedikçe bu borcunun
ekserisini ödemiş bile olsa köle sayılır." diyen cumhur ulemanın
delilleridir. Hanefilerle Şafiiler ve İmam-ı Malik de bu mevzuda cumhuru ulema
içerisinde yer almaktadır.
Ali (ra), borcunun bir
kısmını ödeyen mukateb kölenin, ödediği mal nisbetinde vücudunun kölelikten
azad olacağını söylemiştir.
Ebu Bekir, Kâdî ve
Hanbelilerden Ebu'l Hıtab'a göre ise, borcunun dört de üçünü ödeyip de kalanım
ödemekten aciz kalan bir mukateb köle hümyetine kavuşmuş olur.
Delilleri ise,
"Mukâtebe diyet, veya miras düşerse, kendisinden azad edilebileceği
miktara göre miras alır. Mukatebin diyeti ise bedelinden ödemiş olduğu hisse
nisbetinde hür diyeti, geri kalan hisse nisbetinde de köle diyeti olarak
verir."[Tirmizî, buyu']
Mealindeki hadis-i
şeriftir. Ancak bu hadis cumhura göre bir önceki hadisle neshedilmiştir. Fakat,
ihbarı cümlelerde nesh olmaz gerekçesiyle cumhurun bu görüşüne itiraz etmiştir.
Hz. Ömer ile Hz Ali'ye göre ise borcunun yarısını ödeyen mukateb, kölelikten
kurtulur. en-Nebai de bu görüştedir.
Abdullah b. Mes'ud'a
göre, eğer bu köle borcundan kendi değeri kadarını ödediği halde yine de borcu
bitmemişse, borçluluktan kurtulmamış demektir.