SÜNEN EBU DAVUD

Bablar  –  Konular  –  Numaralar  

AKDİYE BAHSİ

<< 3573 >>

بَاب فِي الْقَاضِي يُخْطِئُ

2. Hakim Verdiği Hükümde Yanılabilir

 

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حَسَّانَ السَّمْتِيُّ حَدَّثَنَا خَلَفُ بْنُ خَلِيفَةَ عَنْ أَبِي هَاشِمٍ عَنْ ابْنِ بُرَيْدَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ الْقُضَاةُ ثَلَاثَةٌ وَاحِدٌ فِي الْجَنَّةِ وَاثْنَانِ فِي النَّارِ فَأَمَّا الَّذِي فِي الْجَنَّةِ فَرَجُلٌ عَرَفَ الْحَقَّ فَقَضَى بِهِ وَرَجُلٌ عَرَفَ الْحَقَّ فَجَارَ فِي الْحُكْمِ فَهُوَ فِي النَّارِ وَرَجُلٌ قَضَى لِلنَّاسِ عَلَى جَهْلٍ فَهُوَ فِي النَّارِ قَالَ أَبُو دَاوُد وَهَذَا أَصَحُّ شَيْءٍ فِيهِ يَعْنِي حَدِيثَ ابْنِ بُرَيْدَةَ الْقُضَاةُ ثَلَاثَةٌ

 

Abdullah b. Büreyde'nin, babasından rivayet ettiğine göre; Nebi (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Hâkimler üç kısımdır: Biri cennette, ikisi de cehennemdedir. Cennette olan, hakkı bilip ona göre hüküm verendir. Hakkı öğrendiği halde hükm(ün)de zulmeden (hâkimler) ile, hakkı bilmeden insanlar hakkında hüküm veren (hakimler) de cehennemdedir."

 

Ebû Dâvûd dedi ki: Bu "Hâkimler üç sınıf tır... "diye başlayan İbn Büreyde hadisi, bu mevzuda gelen hadislerin en sağlamıdır.

 

 

İzah:

İbn Mâce, ahkâm 3.

 

Hadis-i şerifte hâkimlerin üç kısım olduğu haber veril­mektedir:

 

1- Allah'ın ve Rasûlünün hükmünü bilen ve ona göre hüküm veren hâ­kimler. Bunlar cennetliktir.

 

2- Allah'ın ve Rasûlünün hükmünü bilmeden hüküm veren hâkimler. Bunlar hükümlerinde hakka isabet etseler de etmeseler de cehennemliktirler.

 

3- Allah'ın ve Rasûlünün hükmünü bildikleri halde bile bile hakka ay­kırı hüküm verenler. Bunlar da cehennemliktir.

 

Görülüyor ki, bir hâkimin hâkimlik görevinden dolayı cehennemlik ol­maması için kendisinde şu iki vasıfın bulunması lâzımdır:

 

a) Allah'ın ve Rasûlünün adaletle ilgili hükümlerini bilmesi,

 

b) Hükmünü ona göre vermesi.

 

Kendisinde bu iki vasıf bulunmadan hâkimlik yapan bir kimse cehen­nemliktir.

 

Hakkı bildiği halde hakka göre hüküm vermeyen bir hâkimin bu bilgisi kendisini cehennemlik olmaktan kurtaramadığı gibi, hakkı bilmeden hüküm verip de tesadüfen haklı hüküm veren bir hâkimin hükmünde isabet etmesi kendisini cehennem ateşinden kurtaramaz.

 

Çünkü bilmeden hüküm vermiştir. Her ne kadar tesadüfen hakka isa­bet etmişse de hakka isabet etmemesi de mümkündü. O bu şekilde hüküm vermekle hakka isabet edememe tehlikesini ve hakka karşı gelme cesaretini göstermiştir..

 

Hatib-i Şirbinî'nin açıklamasına göre, sözü geçen üç sınıf hâkimden sa­dece birinci sınıfa girenlerin verdikleri hükümler makbul ve muteberdir. İkinci ve üçüncü sınıfa giren hâkimlerin verdikleri hükümler ise muteber değildir.

 

Şah Veliyyullah Dehlevî, İzâletü'1-Hafâ isimli eserinde mevzumuzu teş­kil eden hadisin, bir kimsenin halife olabilmesi için müctehid olması gerek­tiğine delâlet ettiğini söyledikten sonra sözlerine şöyle devam ediyor:

 

"Bir kimse şu beş ilmi bilmedikçe müctehid olamaz:

 

1- Kur'an-ı Kerim'in kıraatim ve tefsirini bilmek.

 

2- Senetleriyle, sahihi ve zayıfıyla sünneti bilmek.

 

3- İcmâa aykırı hüküm vermemek için daha önceki müctehidlerin içti-hadlarını bilmek.

 

4- Arapçanın sarfı ve nahvi gibi âlet ilimlerini bilmek.

 

5- Hüküm çıkarma ve uygulama ilmini bilmek."

 

Hâkimin ilmî seviyesinin derecesi hususunda Hanefî âlimlerinin görüşü şöyledir:

 

"Hâkim olacak kimse; fıkhî meselelere, muhakemat usulüne vâkıf, davaları bunlara uygulamaya kadir, tam bir temyiz gücüne sahip, şahitliği mak­bul olmalıdır.

 

Binaenaleyh, büsbütün bilgisiz veya çocuk, köle, matuh, âmâ, dilsiz ve sağır olan bir kimsenin hâkimliği caiz değildir."   Bk. Bilmen Ö.N, Hukuk-i İslâmiyye Kamusu, VIII, 214.