DEVAM: 12. Vela’da
Feraiz
حَدَّثَنَا
عَبْدُ
اللَّهِ بْنُ
عَمْرِو بْنِ
أَبِي
الْحَجَّاجِ
أَبُو
مَعْمَرٍ حَدَّثَنَا
عَبْدُ
الْوَارِثِ
عَنْ
حُسَيْنٍ
الْمُعَلِّمِ
عَنْ عَمْرِو
بْنِ
شُعَيْبٍ
عَنْ أَبِيهِ
عَنْ جَدِّهِ
أَنَّ
رِئَابَ بْنَ
حُذَيْفَةَ
تَزَوَّجَ
امْرَأَةً
فَوَلَدَتْ
لَهُ
ثَلَاثَةَ غِلْمَةٍ
فَمَاتَتْ
أُمُّهُمْ
فَوَرَّثُوهَا
رِبَاعَهَا
وَوَلَاءَ
مَوَالِيهَا
وَكَانَ
عَمْرُو بْنُ
الْعَاصِ
عَصَبَةَ
بَنِيهَا
فَأَخْرَجَهُمْ
إِلَى
الشَّامِ
فَمَاتُوا
فَقَدَّمَ عَمْرُو
بْنُ
الْعَاصِ
وَمَاتَ
مَوْلًى لَهَا
وَتَرَكَ
مَالًا لَهُ
فَخَاصَمَهُ
إِخْوَتُهَا
إِلَى عُمَرَ
بْنِ
الْخَطَّابِ
فَقَالَ
عُمَرُ قَالَ
رَسُولُ
اللَّهِ صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
مَا أَحْرَزَ
الْوَلَدُ
أَوْ الْوَالِدُ
فَهُوَ
لِعَصَبَتِهِ
مَنْ كَانَ
قَالَ
فَكَتَبَ
لَهُ
كِتَابًا
فِيهِ شَهَادَةُ
عَبْدِ
الرَّحْمَنِ
بْنِ عَوْفٍ
وَزَيْدِ
بْنِ ثَابِتٍ
وَرَجُلٍ
آخَرَ فَلَمَّا
اسْتُخْلِفَ
عَبْدُ
الْمَلِكِ
اخْتَصَمُوا
إِلَى هِشَامِ
بْنِ
إِسْمَعِيلَ
أَوْ إِلَى
إِسْمَعِيلَ
بْنِ هِشَامٍ
فَرَفَعَهُمْ
إِلَى عَبْدِ
الْمَلِكِ
فَقَالَ
هَذَا مِنْ
الْقَضَاءِ
الَّذِي مَا
كُنْتُ
أَرَاهُ
قَالَ فَقَضَى
لَنَا
بِكِتَابِ
عُمَرَ بْنِ
الْخَطَّابِ
فَنَحْنُ
فِيهِ إِلَى
السَّاعَةِ
Amr b. Şuayb'ın dedesinden
(rivayet olunduğuna göre) Riâb b. Huzeyfe bir kadınla evlenmiş de kadın ondan
üç erkek çocuk dünyaya getirmiş, sonra çocukların annesi ölmüş. Çocuklar da
annelerinin ve hürriyetine kavuşturduğu kölelerinin velâ hakkına vâris oldular.
Amr b. As da (bu kadının) oğullarının asabesi idi. Onları Şam'a götürdü
(çocuklar orada) öldüler. Bunun üzerine Amr b. As geri geldi ve (o sırada)
kadının hürriyetine kavuşturduğu bir kölesi (geriye) bir miktar mal bırakarak
öldü. (Amr b. As da hem çocukların hem de bu köle'nin mallarına vâris olarak el
koydu) Bunun üzerine (ölen kadının hayatta bulunan erkek kardeşleri) Amr'ı Ömer
b. el-Hattab'a şikayet ettiler.
Ömer de -RasÛlullah
sallallahu aleyhivesellem: "Çocuğun yahutta babanın kazandığı mal onun
(hayatta) olan asabesinindir." buyurdu.- dedi. (Ve Amr b. As lehine hüküm
verdi).
Bu hadisi rivayet eden
Abdullah b. Amr rivayetine devamla dedi ki: (Ömer b. Hattâb) Amr b. As'a
(hitaben bu meseleyle ilgili olarak): içinde Abdurrahman b. Avf ile Zeyd b.
Sabit'in ve diğer bir adamın şahitliği bulunan bir de mektub yazdı. Nihayet
Abdülmelik halifelik makamına getirilince (Hz. Ömer'in hükmüne uyulmadığı için
ölen kadının erkek kardeşleri) Hişam b. İsrfıail'e -yahutta İsmail b.
Hişam'a-şikâyette bulundular. (Hişam b. İsmail de) onlar(ın davasını)
Abdülmelik'e havale etti. (Abdülmelik, Hz. Ömer'in mektubunu ve bu meseledeki
hükmünü okuyunca:
(Hz. Ömer'in verdiği) bu
hüküm, benim de uygun gördüğüm paylaştığım hükümdür, dedi. Ömer b. Hattâb'ın
mektubuna göre o da lehimize hüküm verdi. "Biz şu ana kadar bu hükme göre
amel edegeldik."
İzah:
İbn Mâce, feraiz; Ahmed
b. Hanbel, 1-27.
Hz. Riabb. Huzeyfe
(r.a.)'ın evlenmiş olduğu bu kadın, Ma'mer'in kızı ümmü vâil, el-Cümehiyye'dir.
Bu kadından doğan çocuklar hicretin ondokuzuncu yılında Filistin'de bulunan
Amras şehrinde çıkan bir veba salgınında ölmüşlerdir. Rivayete göre o sene bu
salgından yirmi beşbin kişi ölmüştür. Ebû Ubeyde (r.a.) ile Muaz b. Cebel
(r.a) da bu hastalıktan vefat edenlerdendir.
Sözü geçen üç çocuk bu
hastalıktan ölünce Hz. Amr b. As asabe olarak bu çocukların annelerinden kalan
mallarına ve yine annelerinin hürriyetine kavuşturduğu köle ve cariyelerinden
velâ yoluyla intikal edecek miras hakkına sahip olmak istemiştir. Metinde
açıklandığı gibi Hz. Ümmü Vâil'in hayatta olan erkek kardeşleri bu hakların
kendilerine ait olduğunu iddia ederek Hz. Ömer'e şikayette bulunmuşlarsa da Hz.
Ömer, Amr b. As'ın haklı olduğunu söylemiş ve Hz. Peygamber'in bu mevzudaki
hadisini hatırlatmıştır.
Amr b. As'ın oğlu olan
râvi Abdullah'ın rivayet ettiği bu hadis, İbn Mâ-ce'nin Sünen'inde daha uzun ve
daha ayrıntılıdır. İbn Mace'in Sünen'inden anlaşıldığına göre; Emevî
halîfelerinden Abdülmelik b. Mervan'ın halifeliği yıllarında (H. 65-86) sözü
geçen Ümmü Vâil isimli kadının hürriyetine kavuşturduğu bir kölesi ölünce
kadının erkek kardeşleri, Hz. Ömer'in fetvasına uymayarak, kız kardeşlerinin
velâ hakkının kendilerine verilmesini istemişler. Bu maksatla o günün Medine
valisi olan Hişam b. İsmail'e müracaat etmişlerdir. Hişam da onların
şikayetini halîfe Abdülmelik'e havale etmiş. Bunun üzerine Abdullah b. Amr b.
As hemen halifeye müracaat ederek kendisine Hz. Ömer'in bu mevzuda rivayet
ettiği hadisi ve vermiş olduğu hükmü bildirmiş, halife de Hz. Ömer'in fetvasına
göre hükmetmiştir.