باب: ما يكره
من التعمُّق
والتَّنازع
في العلم،
والغلوِّ في
الدين والبدع.
5. MEKRUH OLAN DERİNLEMESİNE İNME, ÇEKİŞME, DİNDE AŞIRI GİTME VE
BİD'ATLER
لقوله تعالى:
{يا أهل
الكتاب لا
تغلوا في دينكم
ولا تقولوا
على الله إلا
الحق} /النساء: 171/.
Yüce Allah "Ey ehl-i kitab! Dininizde aşırı gitmeyin ve
Allah hakkında gerçekten başkasını söylemeyin" buyurmuştur.(Nisa 171)
حدثنا عبد
الله بن محمد:
حدثنا هشام:
أخبرنا معمر،
عن الزُهري،
عن أبي سلمة،
عن أبي هريرة
قال:
قال
النبي صلى
الله عليه
وسلم: (لا
تواصلوا).
قالوا: إنك
تواصل، قال:
(إني لست
مثلكم، إني
أبيت يطعمني
ربي ويسقيني).
فلم ينتهوا عن
الوصال، قال:
فواصل بهم النبي
صلى الله عليه
وسلم يومين،
أو ليلتين، ثم
رأوا الهلال،
فقال النبي
صلى الله عليه
وسلم: (لو تأخر
الهلال
لزدتكم). كالمنكِّي
لهم.
[-7299-] Ebu Hureyre'nin nakline göre Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurmuştur:
"Visal orucu tutmayın!" Sahabiler "Siz
tutuyorsunuz?" dediler. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem
"Ben sizin gibi değilim. Ben geceliyorum ama Rabbim beni
yedirip içiriyor" buyurdu. Ancak sahabiler visal orucu nu bırakmadılar.
Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem de onlarla iki gün veya iki gece visal orucu
tuttu. Sonra hilali gördüler, bunun üzerine
"Eğer hilal gecikseydi sizin için (ders olsun diye) ben de o
kadar daha arttırırdım!" buyurdu.
حدثنا عمر بن
حفص بن غياث:
حدثنا أبي:
حدثنا الأعمش:
حدثني
إبراهيم
التيمي: حدثني
أبي قال:
خطبنا
علي رضي الله
عنه على منبر
من آجرٍّ، وعليه
سيف فيه صحيفة
معلَّقة،
فقال: والله
ما عندنا من
كتاب يُقرأ
إلا كتاب الله
وما في هذه
الصحيفة،
فنشرها فإذا
فيها أسنان
الإبل، وإذا
فيها:
(المدينة حرم
من عير إلى كذا،
فمن أحدث فيها
حدثاً فعليه
لعنة الله والملائكة
والناس
أجمعين، لا
يقبل الله منه
صرفاً ولا
عدلاً). وإذا
فيه: (ذمة
المسلمين
واحدة، يسعى
بها أدناهم،
فمن أخفر
مسلماً فعليه
لعنة الله
والملائكة
والناس
أجمعين، لا يقبل
الله منه
صرفاً ولا
عدلاً). وإذا
فيها: (من والى
قوماً بغير
إذن مواليه
فعليه لعنة
الله والملائكة
والناس
أجمعين، لا
يقبل الله منه
صرفاً ولا
عدلاً).
[-7300-] İbrahim et-Teyml'nin nakline göre babası şöyle
demiştir: Hz. Ali bize pişirilmiş tuğladan yapılmış bir minber üzerinde konuşma
yaptı. Üzerinde bir kılıç ve kılıcın ucunda asılı bir sayfa vardı. Bize şöyle
dedi:
"Allah'a yemin olsun ki bizim yanımızda Allah'ın kitabından başka
okunan bir kitap yoktur. Bu sahifede hiçbir şey yoktur." Hz. Ali bundan
sonra o sayfayı açtı. Bir de ne görelim içinde deve dişleri vardı. Bir de
şunlar yazılı idi:
"Medine Ayr'dan şuraya kadar Harem'dir. Kim bu şehirde dinde
olmayan bir şey uyduracak olursa, Allah'ın, meleklerin ve tüm insanların laneti
onun üzerine olsun. Allah ondan ne farz, ne de nafile amel kabul
etmeyecektir." Bir de şunlar yazılı idi:
"Müslümanların verdikleri zimmet birbirine eşittir ve onların
(statü itibariyle) en alt tabakadaki ferdi, (kMire verdiği eman) için çalışır.
Kim bir müslümana ihanet ederse Allah'ın, meleklerin ve tüm insanların laneti
onun üzerine olsun. Allah onun farz ve nafile hiçbir ibadetini kabul
etmez." Bu sayfada bir de şunlar vardı:
"Kim efendilerinin izni olmaksızın bir toplulukla muvalat
anlaşması yaparsa Allah'ın, meleklerin ve tüm insanların laneti onun üzerine
olsun. Allah onun farz ve nafile hiçbir ibadetini kabul etmesin."
حدثنا عمر بن
حفص: حدثنا
أبي: حدثنا
الأعمش: حدثنا
مسلم، عن
مسروق قال:
قالت عائشة
رضي الله عنها:
صنع
النبي صلى
الله عليه
وسلم شيئاً
ترخَّص فيه،
وتنزَّه عنه
قوم، فبلغ ذلك
النبي صلى الله
عليه وسلم،
فحمد الله ثم
قال: (ما بال
أقوام يتنزَّهون
عن الشيء
أصنعه،
فوالله إني
أعلمهم بالله
وأشدهم له
خشية).
[-7301-] Aişe r.anha şöyle demiştir: Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem bir harekette bulundu ve bunda ruhsatı tercih etti.
Ancak bazıları (Resulullah s.a.v.'in yaptığı gibi yapmayıp) bundan kaçındı. Bu
hareketleri Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in kulağına gidince, önce Allah'a hamdetti,
sonra onu layık olduğu şekilde övdü. Ardından şöyle buyurdu:
"Bazılarına ne oluyor ki benim yaptığım şeyden kaçınıyorlar?
Allah'a yemin olsun ki ben Allah'ı onlardan daha iyi biliyorum ve Allah'tan
korkum onlardan çok daha fazladır."
حدثنا محمد
بن مقاتل:
أخبرنا وكيع،
عن نافع بن
عمر، عن ابن
أبي مليكة قال:
كاد
الخيِّران أن
يهلكا: أبو
بكر وعمر، لما
قدم على النبي
صلى الله عليه
وسلم وفد بني
تميم، أشار
أحدهما
بالأقرع بن
حابس الحنظلي
أخي بني
مجاشع، وأشار
الآخر بغيره،
فقال أبو بكر
لعمر: إنما
أردتَ خلافي،
فقال عمر: ما
أردتُ خلافك،
فارتفعت
أصواتهما عند
النبي صلى
الله عليه
وسلم فنزلت:
{يا أيها
الذين آمنوا
لا ترفعوا
أصواتكم فوق
صوت النبي -
إلى قوله -
عظيم}.
قال ابن أبي
مليكة: قال
ابن الزبير:
فكان عمر بعد -
ولم يذكر ذلك
عن أبيه، يعني
أبا بكر - إذا
حدَّث النبي
صلى الله عليه
وسلم بحديث،
حدثه كأخي
السِّرار، لم
يسمعه حتى
يستفهمه.
[-7302-] İbn Ebi Muleyke şöyle demiştir: İki hayırlı -Ebu
Bekir ve Ömer- az kalsın helak olup gideceklerdi. Nebi Sallallahu Aleyhi ve
Sellem'e Temim oğullarından bir heyet gelmişti. Ebu Bekir, Mücaşi oğullarından
el-Akra b. Habis et-Temimi el-Hanzali'yi teklif etti. Ömer ise bir başkasını
önerdi. Bunun üzerine Ebu Bekir, Ömer'e
"Sen sırf bana muhalefet olsun diye böyle söylüyorsun"
dedi. Ömer de "Sana muhalefet etmek istemedim" dedi. Böylece Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in huzurunda sesleri yükseldi. Bunun üzerine şu
ayet indi:
"Ey iman edenler! Seslerinizi Nebi Sallallahu Aleyhi ve
Sellem'in sesinin üstüne yükseltmeyin. Birbirinize bağırdığınız gibi Nebie
yüksek sesle bağırmayın yoksa siz farkına varmadan amelleriniz boşa gidiverir.
Allah elçisinin huzurunda seslerini kısanlar şüphesiz Allah'ın kalplerini takva
ile imtihan ettiği kimselerdir. Onlara mağfiret ve büyük bir mükafat vardır.
"(HucurEıt 2,3) İbn Ebi Müleyke'nin nakline göre İbnü'z-ZUbeyr şöyle
demiştir:
Bundan sonra Ömer - İbnü'z-ZUbeyr, bu tavrı, babası (yani anneden
dedesi) Ebu Bekir'den nakletmedi- Hz. Nebie bir şeyanlatacağı zamcn sanki
sırdaşı gibi sessizce konuşurdu. Söyleyeceğini ona işittirmezdi de Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem ona (ne dediğini) sorardı."
حدثنا
إسماعيل:
حدثني مالك،
عن هشام بن
عروة، عن
أبيه، عن
عائشة أم
المؤمنين:
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال في
مرضه: (مروا
أبا بكر يصلي
بالناس). قالت
عائشة: قلت: إن أبا
بكر إذا قام
في مقامك لم
يُسمع الناس
من البكاء،
فمر عمر
فليصل. فقال:
(مروا أبا بكر
فليصلِّ
بالناس).
فقالت عائشة:
فقلت لحفصة:
قولي إن أبا
بكر إذا قام
في مقامك لم
يُسمع الناس
من البكاء،
فمر عمر فليصل
بالناس. ففعلت
حفصة، فقال
رسول الله صلى
الله عليه وسلم:
(إنكنَّ
لأنتنَّ
صواحب يوسف،
مروا أبا بكر
فليصلِّ
للناس). فقالت
حفصة لعائشة: ما
كنت لأصيب منك
خيراً.
[-7303-] Mu'minlerin annesi Aişe r.anha'nın nakline göre
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem hastalığında şöyle demişti:
"Ebu Bekir'e söyleyin insanlara namazı kıldırsın." Aişe
r.anha şöyle devam etti: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e
"Ebu Bekir senin makamına durduğunda ağlamaktan kıraatini
insanlara duyuramaz. Ömer'e emret de o kıldırsın" dedim. Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem
"Ebu Bekir'e söyleyin, insanlara namazı kıldırsın"
buyurdu. Aişe r.anha olayın devamını şöyle anlattı: Hafsa'ya dedim ki Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem' e "Ebu Bekir senin makamına durduğunda
ağlamaktan insanlara kıraatı duyuramaz. Ömer'e emret de insanlara namazı o
kıldırsın" diye bir de sen söyle. Hafsa dediğimi yaptı. Bunun üzerine
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem
"Sizler var ya sizler Yusuf'un etrafındaki kadınlar
gibisiniz. EbU Bekir'e emredin, insanlara namazı kıldırsın" buyurdu. Bunun
üzerine Hafsa, Hz. Aişe radıyallahıı anha'ya "Senden hayır görecek
değildim ya!" dedi.
حدثنا آدم:
حدثنا ابن أبي
ذئب: حدثنا
الزُهري، عن
سهل بن سعد
الساعدي قال:
جاء
عويمر
العجلاني إلى
عاصم بن عدي،
فقال: أرأيت
رجلاً وجد مع
امرأته رجلاً
فيقتله، أتقتلونه
به، سل لي يا
عاصم رسول
الله صلى الله
عليه وسلم،
فسأله فكره
النبي صلى
الله عليه
وسلم المسائل
وعابها، فرجع
عاصم فأخبره:
أن النبي صلى
الله عليه
وسلم كره
المسائل،
فقال عويمر:
والله لآتين
النبي صلى
الله عليه
وسلم، فجاء
وقد أنزل الله
تعالى القرآن
خلف عاصم، فقال
له: (قد أنزل
الله فيكم
قرآناً). فدعا
بهما فتقدما
فتلاعنا، ثم
قال عويمر:
كذبتُ عليها
يا رسول الله
إن أمسكتها،
ففارقها ولم
يأمره النبي صلى
الله عليه
وسلم
بفراقها،
فجرت السنة في
المتلاعنَين.
وقال النبي
صلى الله عليه
وسلم: (انظروها،
فإن جاءت به
أحمر قصيراً
مثل وحرة، فلا
أراه إلا قد
كذب، وإن جاءت
به أسحم أعين
ذا أليتين،
فلا أحسب إلا
قد صدق عليها).
فجاءت به على
الأمر
المكروه.
[-7304-] Sehlb. Sa'd es-Saidi şöyle demiştir: Uveymir
el-Aclanı, Asım b. elAdiyy'e gelerek "Bir erkek, karısıyla birlikte bir
kişiyi yatağında yakalasa ve onu öldürse siz bu kişiyi (kısasen) öldürür
müsünüz? Ey Asım! Bu soruyu benim için Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e
sor" dedi. Asım da gidip sordu. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem bu
sorulardan hoşlanmadı ve soruyu ayıpladı. Asım geri dönüp, ona Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in bu tip sorulardan hoşlanmadığını haber verdi.
Bunun üzerine Uveymir
"Valiahi ben Nebie gideceğim" dedi ve Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e geldi. O geldiğinde Asım'ın ardından Kur'an'dan
ayet inmişti. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem ona "Allah sizin
hakkınızda Kur' an ayeti indirdi" buyurdu ve sonra o kim kocayı çağırdı ve
lianda bulundular. Sonra Uveymir
"Ya Resulallah! Ben bu kadını nikahımda tuttuğum takdirde ona
yalan iftira etmiş olurum" dedi ve ondan ayrıldı. Resulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem Uveymir'e O kadından ayrılmasını emretmemişti. Uan yapan eşler
hakkındaki sünnet böylece yerleşti. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem
"Kadına bakın şayet kızıl kertenkele gibi kısa bacaklı bir
çocuk dünyaya getirirse zannediyorum Uveymir yalan söylemiş olur. Şayet siyah,
kumral, et/i kalçalı bir çocuk doğuracak olursa Uveymir onun hakkında
zannederim doğru söylüyor" dedi. Kadın dostuna benzer bir çocuk dünyaya
getirdi.
حدثنا عبد
الله بن يوسف:
حدثنا الليث:
حدثني عقيل،
عن ابن شهاب
قال: أخبرني
مالك بن أوس
النصري، وكان
محمد بن جبير
بن مطعم ذكراً
لي من ذلك،
فدخلت على
مالك فسألته،
فقال:
انطلقت
حتى أدخل على
عمر أتاه
حاجبه يرفأ،
فقال: هل لك في
عثمان وعبد
الرحمن
والزبير وسعد يستأذنون؟
قال: نعم،
فدخلوا
فسلموا
وجلسوا، فقال:
هل لك في
عليٍّ وعباس؟
فأذن لهما،
قال العباس:
يا أمير
المؤمنين اقض
بيني وبين
الظالم،
استبَّا، فقال
الرهط، عثمان
وأصحابه: يا
أمير
المؤمنين،
اقض بينهما
وأرح أحدهما من
الآخر، فقال:
اتَّئدوا،
أنشدكم بالله
الذي بإذنه
تقوم السماء
والأرض، هل
تعلمون أن رسول
الله صلى الله
عليه وسلم
قال: (لا نورَث
ما تركنا
صدقة). يريد رسول
الله صلى الله
عليه وسلم
نفسه؟ قال
الرهط: قد قال
ذلك، فأقبل
عمر على عليٍّ
وعباس فقال: أنشدكما
بالله هل
تعلمان أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال ذلك؟
قالا: نعم،
قال: عمر: فإني
محدثكم عن هذا
الأمر، إن
الله كان خصَّ
رسوله صلى
الله عليه
وسلم في هذا
المال بشيء لم
يعطه أحداً
غيره، فإن
الله يقول: {ما أفاء
الله على
رسوله منهم
فما أوجفتم}.
الآية، فكانت
هذه خالصة
لرسول الله
صلى الله عليه
وسلم، ثم
والله ما
احتازها
دونكم ولا
استأثر بها
عليكم، وقد
أعطاكموها
وبثَّها فيكم
حتى بقي منها
هذا المال،
وكان النبي
صلى الله عليه
وسلم ينفق على
أهله نفقة
سنتهم من هذا
المال، ثم
يأخذ ما بقي
فيجعله مجعل
مال الله، فعمل
النبي صلى
الله عليه
وسلم بذلك
حياته، أنشدكم
بالله هل
تعلمون ذلك؟
فقالوا: نعم،
ثم قال لعليٍّ
وعباس:
أنشدكما الله
هل تعلمان
ذلك؟ قالا:
نعم، ثم توفى
الله نبيه صلى
الله عليه
وسلم فقال أبو
بكر: أنا
وليُّ رسول
الله صلى الله
عليه وسلم،
فقبضها أبو
بكر فعمل فيها
بما عمل فيها
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم، وأنتما
حينئذ - وأقبل
على عليًّ
وعباس - تزعمان
أن أبا بكر
فيها كذا،
والله يعلم: أنه
فيها صادق
بارٌّ راشد
تابع للحق، ثم
توفى الله أبا
بكر فقلت: أنا
وليُّ رسول
الله صلى الله
عليه وسلم
وأبي بكر، فقبضتها
سنتين أعمل
فيها بما عمل
به رسول الله
صلى الله عليه
وسلم وأبو
بكر، ثم
جئتماني وكَلِمَتُكُمَا
على كلمة
واحدة
وأمْرُكُمَا جميع،
جئتني تسألني
نصيبك من ابن
أخيك، وأتاني
هذا يسألني
نصيب امرأته
من أبيها،
فقلت: إن
شئتما دفعتها
إليكما على
أنَّ عليكما
عهد الله
وميثاقه،
تعملان فيها
بما عمل به
رسول الله صلى
الله عليه وسلم
وبما عمل فيها
أبو بكر، وبما
عملتُ فيها منذ
وليتها، وإلا
فلا
تكلِّماني
فيها، فقلتما:
ادفعها إلينا
بذلك،
فدفعتها
إليكما بذلك،
أنشدكم
بالله، هل
دفعتها
إليهما بذلك؟
قال الرهط:
نعم، فأقبل
على عليٍّ
وعباس، فقال:
أنشدكما
بالله، هل
دفعتها
إليكما بذلك؟
قالا: نعم،
قال:
أفتلتمسان
مني قضاء غير
ذلك، فوالذي بإذنه
تقوم السماء
والأرض، لا
أقضي فيها قضاء
غير ذلك حتى
تقوم الساعة،
فإن عجزتما
عنها فادفعاها
إليَّ فأنا
أكفيكماها.
[-7305-] İbn Şihab'ın nakline göre Malik b. Evs
en-Nasri-Muhammed b. Cübeyr b. Mut'im bana onun hakkında bir şeylerden söz
etti- şöyle demiştir:
"İmam Malik'in huzuruna girdim ve ona bu konuyu sordum. Bana
dedi ki: Ben yola çıktım ve Ömer'in huzuruna girdim. Yanına yırtığını yamamak
üzere muhafızı içeri girdi ve ona dedi ki:
"Osman, Abdurrahman, ZUbeyr, Sa'd huzurunuza girmek için izin
istiyorlar." Ömer "tamam" dedi ve ismi geçen kişiler içeri
girdiler. Ömer'e selam verip, oturdular. Muhafız, "Ali ve Abbas'ın içeri
girmesine izin verir misin?" dedi. Ömer onlara da izin verdi. Abbas
"Ey mu'minlerin emiri! Benimle zalim arasında -iki kişiden
her biri diğerinin kendisine haksızlık ettiğini iddia ediyordu- hükmünü verir
misin dedi. Önceki gelenler yani Osman ve arkadaşları,
"Ey mu'minlerin emiri! Onların arasında hükmünü ver ve birini
diğeri karşısında rahata kavuştur" dedi. Ömer "Sakin olun, acele etmeyin"
dedikten sonra gökyüzünün ve yerin, izniyle ayakta durduğu Allah adına
soruyorum. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in "Bizler miras
bırakmaylZ, geriye bıraktığımız sadakadır -burada Resulullah Sallallahu Aleyhi
ve Sellem kendini kastetmektedir-" buyurduğunu biliyor musunuz? Heyet
"Evet, Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem böyle buyurmuştur"
dedi.
Ömer, Ali ve Abbas'a yönelerek "Allah aşkına soruyorum.
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in böyle buyurduğunu biliyor
musunuz?" dedi. Ömer ve Abbas "evet" diye cevapladılar. Ömer
"Ben bu konu hakkında size açıklamada bulunacağım. Yüce Allah, Resulüne bu
maldan bir payayırmıştır ki bunu ondan başka hiç kimseye vermemiştir.
Yüce Allah 'Allah'ın, onlardan (mallarından) Nebiine verdiği
ganimetler için siz at ve deve koşturmuş değilsiniz' (Haşr 6) buyurmuştur. Bu
ganimet sırf Hz. Nebie mahsustu. Öte yandan Allah'a yemin olsun ki o sizi bir
yana bırakıp da buna kendi sahip olmadığı gibi, siz dışlayıp kendi nefsi için
tercihte bulunmadı. Söz konusu ganimeti size verdi ve aranızda dağıttı. Sonunda
o ganimetten işte bu mal geriye kaldı. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem
ailesine bu maldan bir yıllık masrafını ayırıyordu. Sonra geri kalanını alıp,
Allah'ın malı gibi değerlendiriyordu. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem
hayatı boyunca bu şekilde hareket etti. Şimdi size Allah adına soruyorum. Bunun
böyle olduğunu biliyor musunuz?" Onlar "evet" diye cevap
verdiler.
Sonra Ali ve Abbas'a dönerek ''Allah adına size soruyorum. Bunun
böyle olduğunu biliyor musunuz?" dedi. Onlar "evet, sonra Allah
Nebiini vefat ettirdi" dediler. Bunun üzerine Ebu Bekir "Ben
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in izinden gidiyorum" dedi ve bu
ganimeti alıp, ona Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in yaptığı uygulamayı
yaptı. O zaman siz ikiniz -Ömer, Ali ve Abbas'a döndü- "Ebu Bekir'in bu
malda şu kadar hakkı vardır diyordunuz. Allah onun bu ganimet hakkında doğru,
itaatkar, isabetli ve hakka uyan birisi olduğunu biliyordu. Sonra Allah Ebu
Bekir'i vefat ettirdi ve ben 'Resullah'ın ve Ebu Bekir'in izinden gidiyorum'
dedim ve o malı iki yıl kabzedip, Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem ve Ebu
Bekir'in yaptığı gibi yaptım. Sonra ikiniz geldiniz. Sizin sözleriniz bir,
işiniz bir aradadır. Sen bana gelmiş, kardeşinin oğlundan olan payını
istiyorsun. Bu da bana gelmiş karısının babasından olan hissesini istiyor.
Benim görüşüm şudur:
Eğer dilerseniz sözkonusu malı ikinize vereyim ancak AIlah'ın ahdi
ve misakı üzerinizde olmak ve onu Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem, Ebu
Bekir ve hilafete geldiğim andan itibaren benim yaptığım şekilde harcamanız
şartıyla' Aksi takdirde bu mal hakkında benimle konuşmayınız. Sizler ise şöyle
dediniz:
O malı bu şartla bize ver. Ben de bu şartla onu size verdim. Allah
için soruyorum. Onu size bu şartla mı verdim? Topluluk "evet"
dediler. Ömer, Ali ve Abbas'a dönerek
"Allah aşkına soruyorum, malı size bu şartla mı verdim?"
diye sordu. Onlar "evet" dediler. Ömer "Benden bunun dışında bir
hüküm istiyor musunuz? Göğün ve yerin izniyle ayakta durduğu Allah'a yemin
ederim ki bu mal hakkında kıyamete kadar bunun dışında başka bir hüküm
vermeyeceğim. Şayet bu şartla malı kullanmaktan aciz olursanız onu bana verin
ve ben sizin yerinize onu işleteyim."
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Müslümanların verdikleri zimmet birbirine eşittir."
Bununla ilgili açıklama cizye ve Muvadea Bölümünde geçmişti. "Fe men
ahfera" yani kim hıyanet ederse demektir.
"Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem bir harekette
bulundu ve bunda ruhsatı tercih etti. Ancak bazıları (Resulullah s.a.v.'in
yaptığı gibi yapmayıp) bundan kaçındı." Burada kastedilen şudur:
İster azimet, isterse ruhsat konusunda olsun hayır, daima
Resulullah s.a.v.'e uymadadır. Resulullah s.a.v.'e uymak maksadıyla haberin
varid olduğu yerlerde ruhsata göre hareket etmek, azimete göre hareket etmekten
daha iyidir. Hatta belki de azimeti kullahmak bu durumda tercih edilmeyen bir
şık bile olabilir. Tıpkı yolculuk halinde namazı tam kılmakta olduğu gibi.
Dahası mest üzerine mesh vermeyi terketmek örneğinde olduğu gibi sünnetten yüz
çevirme sözkonusu olduğunda böyle bir hareket kınanmış bile olur.
İbn Battal, hadiste sözü geçen kaçınanların yapmadıkları
hareketin oruçlu iken eşini öpmek olduğuna işaret etmiştir. Bir başkası ise herhalde
bu yolculuk halinde oruç tutmamaktır demiştir. İbnü't-Ti'n'in nakline göre
Davudi' şöyle demiştir:
Resulullah s.a.v.'in ruhsata göre hareket ettiği şeylerden
kaçınmak, günahların en büyüklerindendir. Çünkü böyle bir kimse kendi şahsın!
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e göre Allah'tan daha çok korkuyor
görmektedir. Bu dini ve Nebii inkar etmektir (ilhad).
Biz de şunu ekleyelim: Buna inanan kimsenin dini ve Nebii inkar
ettiğinde hiç şüphe yoktur. Fakat hadiste işaret edilen kimselerin uzaklaşmaya
çalıştıkları şahsiyet geçmiş ve gelecek günahları bağışlanan Nebidir. Yani o
bir konuda ruhsata göre hareket ettiğinde günahları bağışlanmamış bir başkası
gibi değildir. Dolayısıyla günahları bağışlanmamış olan kimse kurtuluşa ermek
için azimeti ve sıkı olan uygulamayı almaya muhtaçtır. Netice olarak Resulullah
s.a.v. onlara şunu bildirdi:
Yüce Allah her ne kadar geçmiş ve gelecek günahlarını bağışlamış
olsa bile o yine de Allah'tan en çok korkan ve sakınan birisidir. Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem, azimet ve ruhsata göre hareket etse bile yine de
takva ve huşunun zirvesindedir. Yüce Allah'ın ona bağışlanma ihsan etmesi,
kendisini şükreden bir kulolmak için amelinde ciddiyeti bırakmaya sevk
etmemiştir. O her ne kadar amelinde ruhsatı tercih etse bile bu faal ve aktif
olarak am el edebilmesi için azimete yar iımcı olmaya yöneliktir.
"Sanki sırdaşı gibi sessizce konuşurdu." Burada geçen
"es-sirar" gizli söz demektir. Sır verme anlamına gelen
"el-müsarera" bu kökten gelmedir.
Beşinci hadisin yani Aişe r.anha'nın naklettiği Ebu Bekir' e
insanlara namaz kıldırması emri ve Aişe r.anha ile Hafsa'nın Resulullah
s.a.v.'e başvurmalarını konu alan hadisin geniş bir açıklaması Namaz Bölümünde
İmamet başlığı altında geçmişti. Hadise burada yer verilmesinden maksat,
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in emrine aykırı davranmanın kınanmış
olduğunu açıklamaktır.
Altıncı hadisin yani Sehl b. Sa'd'ın Lianla ilgili naklettiği
hadisin geniş bir açıklaması, Lian Bölümünde geçmişti. Hadise burada yer
verilmesinin amacı "Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem bu sorulardan
hoşlanmadı ve soruyu ayıpladı" ifadesidir.
Malik b. Evs'in, Abbas ve Ali'nin, Ömer'in huzurunda Resulullah
s.a.v.'in sadakası konusundaki çekişmeleri ile ilgili naklettiği yedinci
hadisin geniş bir açıklaması Humus Bölümünde geçmişti. Hadise burada yer
verilmesinin gayesi çekişmenin çirkinliğini açıklamaktır.
İbn Battal şöyle demiştir: Bu bölümde zikredilen hadisler aşırı
gitme, zorlama ve çekişmenin çirkinliği şeklindeki İmam Buharl'nin attığı
başlığa uygun hadislerdir. Bu hadislere yer verilmesi yasaklığın ardından visal
orucu tutmaya devam eden kimsenin kınanan bir kişi olduğuna işaret etmek
içindir. Ayrıca Hz. Ali'nin kendisi hakkında aşırıyı kaçıp, Resulullah
s.a.v.'in dini konularda başkalarına vermediği birtakım bilgileri sırf
kendisine verdiğini iddia eden kimseyi kınadığına işaret edilmiştir. Bunun
yanında Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in ruhsata göre hareket ettiği
konularda sıkı davranan kimsenin kınanmasına işaret edilmiştir.
Temim oğulları olayında tartışmaya yol açan çekişme ve Ebu
Bekir'le Ömer'in birbirlerine muhalefet kast ı güttüğü yolundaki iddialarının
kınanması yer almıştır. Bu haberde insanı tefrikaya veya düşmanlığa sevkeden
her türlü durumun kınanacak bir durum olduğuna işaret vardır. Aişe r.anha
hadisinde Ebu Bekir'in Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in makamına
durmasından dolayı korkmuş olduğu şeyler konusunda zorlamanın kınanmasına
işaret edilmektedir. İbnü't-Tin şöyle der:
Bu rivayette geçen "istebba" fiilinin anlamı,
taraflardan her biri diğerinin kendisine haksızlık ettiği iddiasında bulundu
demektir. Bu rivayette davacı olan taraf, "Benimle bu zalim arasında hüküm
ver" diyerek bunu açıkça ifade etmiştir. İbnü't-TIn şöyle devam eder:
Onun insanlara zulmettiği varid değildir. Onun kastettiği bu
olayla ilgili olarak yaptığı tevildir. Yoksa o Ali'nin bunun dışında Abbas'a
kötü söylediğini kastetmemektedir. Zira o babasının ikiz kardeşi idi. Ayrıca
Abbas da bunun dışında Ali'ye kötü söylememişti. Zira o Ali'nin faziletini ve
kendisinden daha önde olduğunu biliyordu.