باب: هل يقضي
القاضي أو
يفتي وهو
غضبان.
13. HAKİM VEYA MÜFTÜNÜN ÖFKELİ HALDE İKEN HÜKÜM VE FETVA VERİP
VEREMEYECEĞİ
حدثنا آدم:
حدثنا شعبة:
حدثنا عبد
الملك بن عمير:
سمعت عبد
الرحمن ابن
أبي بكرة قال:
كتب
أبو بكرة إلى
ابنه، وكان
بسجستان، بأن
لا تقضي بين
اثنين وأنت غضبان،
فإني سمعت
النبي صلى
الله عليه
وسلم يقول: (لا
يقضينَّ حكم
بين اثنين وهو
غضبان).
[-7158-] Abdurrahman b. Ebi Bekre şöyle demiştir: Ebu
Bekre Sicistan'da bulunan hakim gönderdiği mektubunda şunları yazmıştır:
"Sakın iki kişi
arasında öfkeli iken hüküm verme! Çünkü ben Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in
'Sakın hiçbir hakim öfkeli iken iki kişi arasında hüküm vermesin!' buyurduğunu
işittim.
حدثنا محمد
بن مقاتل:
أخبرنا عبد
الله: أخبرنا
إسماعيل بن
أبي خالد، عن
قيس بن أبي
حازم، عن أبي
مسعود
الأنصاري قال:
جاء
رجل إلى رسول
الله صلى الله
عليه وسلم فقال:
يا رسول الله،
إني والله
لأتأخر عن
صلاة الغداة،
من أجل فلان
مما يطيل بنا
فيها، قال: فما
رأيت النبي
صلى الله عليه
وسلم قطُّ أشد
غضباً في
موعظة منه
يومئذ، ثم
قال: (أيها
الناس، إن
منكم
منفِّرين،
فأيُّكم ما
صلَّى بالناس
فليوجز، فإن
فيهم الكبير
والضعيف وذا
الحاجة).
[-7159-] Ebu Mesud el-Ensarı şöyle demiştir: Bir
defasında adamın biri Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e geldi ve
"Ya Resulallah! Filan kişi bize namaz kıldınrken o kadar
uzatıyor ki vallahi sabah namazına gitmekten geri kalıyorum!" dedi. Ebu
Mesud dedi ki:
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'i O günkü vaazında olduğu
kadar hiç öfkeli görmemiştim. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle
buyurdu:
"Ey insanlar! İçinizde nefret ettirip kaçıranlar vardır!
Herhangi biriniz insanlara namaz kıldıracakolursa hafif kıldırsın. Çünkü
cemaatin içinde yaşlı olanı var, zayıf olanı var ve iş güç sahibi olanı
vardır!"
حدثنا محمد
بن أبي يعقوب
الكرماني:
حدثنا حسان بن
إبراهيم:
حدثنا يونس:
قال محمد:
أخبرني سالم:
أن عبد الله
بن عمر أخبره:
أنه
طلق امرأته
وهي حائض،
فذكر عمر
للنبي صلى الله
عليه وسلم،
فتغيَّظ فيه
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم، ثم قال:
(ليراجعها، ثم
ليمسكها حتى
تطهر، ثم تحيض
فتطهر، فإن
بدا له أن
يطلقها
فليطلقها).
[-7160-] Abdullah b. Ömer hanımını adet halinde iken
boşamıştı. Babası Hz. Ömer bunu Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e arz
edince Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem öfkelenmiş, sonra şöyle buyurmuştur:
''Abdullah karısına dönsün! Sonra temizleninceye, sonra tekrar
adet oluncaya, sonra tekrar temizleninceye kadar onu kendi yanında tutsun.
Bundan sonra onu boşamayı düşünürse boşasın."
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Sicistan'da bulunan." Müslim'in rivayetine göre Ebu
Bekre'nin oğlu orada hakimlik yapıyordu.
"Sakın hiçbir hakim öfkeli iken iki kişi arasında hüküm
vermesin!" Mühelleb şöyle demiştir: Yasaklığın sebebi hakimin öfke anında
aşırıya kaçıp, haksız bir hüküm vermesidir. Dolayısıyla bu yasaklanmıştır.
Belli başlı beldelerdeki fıkıh bilginlerinin (Fukahau'l-emsar) kanaati bu
doğrultudadır.
İbn Dakik el-Iyd şöyle demiştir: Hadiste öfke halinde hüküm
vermek yasaklanmaktadır. Zira öfke ile düşüncenin sakatlandığı bir değişiklik
meydana gelmektedir. Dolayısıyla bu durumda isabetli bir hüküm vermek mümkün
olmaz. İbn Dakik şöyle devam eder: Fıkıh bilginleri bu niteliği, fikrin
değişikliğe uğradığı aşırı derecede açlık, susuzluk, uyku basması ve isabetli
düşünceyi meşgul edecek şekilde kalbin bağlandığı diğer şeyler gibi düşünce
değişikliğinin meydana geldiği her duruma genellemişlerdir. Hadiste sadece
öfkenin zikredilmesinin hikmeti, onun -diğerlerinin aksine- insanın ruhunu
tamamen kuşatması ve kendisine direnmenin zor olmasıdır.
İmam Şafii el-Umm isimli eserinde şöyle der: Bir hakimin karnı
açken, yorgun ya da kalbi bir şeyle meşgulken hüküm vermesini hoş görmem. Zira
bunlar kalbi değiştirir.
Bir hakim yukarıdaki emre aykırı davranıp, öfke halinde hüküm
verse hakka uygun vermişse mekruh olmakla birlikte hükmü geçerlidir. Çoğunluğun
görüşü bu doğrultudadır. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in ZUbeyr' in
hasmı kendisini öfkelendirdikten sonra el-Harra su yolunda ZUbeyr'in lehine
hükmü verdiği geçmişti. Fakat bu rivayette başkası için mekruhluğun kalktığına
dair bir delil yoktur. Zira Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem masumdur. O
öfke halinde bile ancak normal durumlarda söylediğini söyler.
Nevevi lukata hadisini açıklarken şöyle der: "Bu hadiste
öfke halinde fetva vermenin caizliği hükmü vardır." Hüküm de böyledir. Bu
durumda verilen hüküm geçerlidir, fakat bizim açımızdan kerahetle geçerlidir.
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem hakkında ise mekruhluk sözkonusu
değildir. Çünkü öfke halinde başkası açısından endişe duyulan husus, onun
açısından sözkonusu değildir.
Bazı Hanbel1ler şöyle demişlerdir: Öfke halinde verilen hüküm,
bu konuda yasak kondu ğu için geçerli değildir. Yasaklık, bir şeyin fasid
olmasını gerektirir. Bazıları öfke konusunda ayrıntıya gitmişler, hakimin
vereceği hüküm belli olduktan sonra öfkelenmesini farklı değerlendirmişler ve
bunun hükme etki etmeyeceğini söylemişlerdir. Aksi takdirde bu mesele,
ihtilaflıdır. Burada yapılan ayrıntı bizce isabetlidir. İbnü'l-Müneyyir şöyle
der: İmam Buhari öfke halinde hüküm vermenin geçerli olmadığını gösteren Ebu
Bekre hadisine yer vermiş, sonra bunun caiz olduğunu gösteren İbn Mesud
hadisini zikretmiştir. Böylece iki rivayetin birbiriyle nasıl cem ve telif
edileceğine dikkat çekmiştir. Buna göre caizlik, Hz. Nebie mahsustur. Zira onun
hakkında günah işlemekten masumluk (ismet) ve hükümde aşırıya gitme konusunda
güven söz konusudur. Ya da Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in öfkesi hak
içindir. Onun durumunda bulunan bir kimsenin hüküm vermesi caizdir. Aksi
takdirde veremez. Bu düşmanın şahitliği konusunda söylenenlere benzemektedir.
Düşmanın şahitliği dünyevi bir meseleyle ilgili ise reddedilir, dini ise
reddedilmez. Bunu İbn Dakik el-Iyd ve başkalcm nakletmişlerdir.
Hadisten Çıkan Sonuçlar
1- Bu hadisle amel etmenin gerekliliği bakımından hadisin
yazıyla rivayet inin bir hocadan dinleme gibi olduğu anlaşılmaktadır. Rivayet
konusuna gelince, bir grup bilgin rivayetin yanında icazet yoksa buna göre amel
edilmez demişlerdir. Meşhur olan ise bunun caizliğidir.
2- Hadisi eda esnasında sahih olan şey, haberlerimutlak olarak
vermek değildir. Tam tersine ravi "O bana yazdı" veya "Benimle
yazıştı" ya da "Mektubunda bana haber verdi" gibi bir ifade
kullanmalıdır.
3- Bir hüküm öğretilirken delili de zikredilir. Aynı şey fetva
için de geçerlidir.
4- Baba çocuğuna şefkatli olur, çocuğuna faydalı olanı bildirir,
münker olan şeylere düşmekten kaçındmr.
5- Alim sormasa bile ilim, gereğine göre amel etmek ve uyulmak
için yayılır.