باب: إذا مات
في الزحام أو
قُتِل.
16. KALABALIK İÇİNDE ÖLME VEYA ÖLDÜRÜLME
حدثني إسحق
بن منصور:
أخبرنا أبو
أسامة قال: هشام
أخبرنا عن
أبيه، عن
عائشة قالت:
لما
كان يوم أحد
هزم
المشركون،
فصاح إبليس:
أي عباد الله
أخراكم، فرجعت
أولاهم
فاجتلدت هي
وأخراهم،
فنظر حذيفة
فإذا هو بأبيه
اليمان، فقال:
أي عباد الله
أبي أبي،
قالت: فوالله
ما احتجزوا
حتى قتلوه، قال
حذيفة: غفر
الله لكم .قال
عروة: فما
زالت في حذيفة
منه بقية خير
حتى لحق بالله.
[-6890-] Aişe r.anha şöyle anlatmıştır: Uhud savaşı günü
müşrikler yenildiler. İblis
"Ey Allah'ın kulları! Arkanıza dikkat!" diye bağırdı.
Bunun üzerine önde bulunanlar arkaya döndüler ve onlarla arkadakiler çatışmaya
başladılar. Huzeyfe etrafa bakarken bir de ne görsün, babası el-Yeman Huzeyfe
"Ey Allah'ın kulları! Babam o, babam o!" diye bağırdı. Hz. Aişe
r.anha şöyle devam eder: Allah'a yemin olsun ki onu kurtaramadılar ve sonunda
öldürdüler.
Huzeyfe "Allah sizi affetsin" dedi. Urve şöyle demiştir:
Huzeyfe babasını öldüren Müslümanlara son nefesini verinceye kadar dua ve
istiğfar etti durdu.
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Kalabalık içinde ölme veya öldürülme." İmam Buhari
burada Huzeyfe'nin babası el-Yeman'ın öldürülmesi olayını konu alan Aişe r.anha
hadisine yer vermiştir. İbn Battal şöyle der: Hz. Ali ve Ömer bu durumda ölen
kimsenin beytü'l-malden diyetini vermek gerekir mi yoksa gerekmez mi diye
ihtilaf etmişlerdir. İshak, verilmesi gerektiğini söylemiştir. Onun bakış açısı
şöyledir: Ölen kişi,
. Müslüman bir topluluğun fiili neticesinde ölmüş bir
Müslümandır. Dolayısıyla beytü'l-malden diyetini vermek gerekir. Biz de şunu
ekleyelim: Herhalde İshak'ın delili Huzeyfe olayının rivayet yollarından
birinde yer alan ifadedir. Bunu Ebü'!Abbas es-Serrac, Tarih'inde İkrime'den
şöyle nakleder: Uhud günü Huzeyfe'nin babasını bir Müslüman müşriklerden
zannederek öldürdü. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem Sallallahu Aleyhi ve
Sellem onun diyetini ödedi. Bu haberin ravileri -mürsel olmakla birlikte-
sikadır. Söz konusu haberin yanlışlıkla öldürmede af konusunda mürsel bir
şahidi geçmişti. Müsedded'in Müsned'inde Yezid b. Mezkur'dan rivayetine göre
adamın biri bir Cuma günü kalabalık tarafından sıkıştırıldı ve öldü. Bunun
üzerine Hz. Ali onun diyetini beytü'l-malden ödedi. Bu konuda başka görüşler de
vardır. Bunlardan birisi Hasen-i Basrl'ye aittir. Buna göre ölen kişinin diyeti
orada bulunan herkes tarafından ödenmelidir. Bu bir önceki görüşten daha
özeldir. Bu görüşün dayanağı şu anlayıştır: O kişi orada bulunanların fiilleri
neticesinde ölmüştür. Dolayısıyla yaptıkları fiilin neticesi kendilerinden
öteye geçip, başkalarını etkilemez. Bu konudaki görüşlerden birisi de İmam
Şafiı ve ona tabi olanlara aittir. Buna göre ölen kişinin velisine
"Dilediğin bir kimseden davacı 01. Eğer yemin edersen diyeti hak edersin,
yeminden kaçınırsan davalı kimse gerçeğin böyle olmadığına dair yemin eder ve
böylece dava düşer" denir. Bu yaklaşımın düşünce tarzına gelince, alen
kimsenin kan bedeli ancak talep neticesinde ödenmesi gerekli olan bir
yükümlülük haline gelir. Bir başka görüş ise İmam Malik' e aittir. Ona göre bu
durumda ölen kimsenin kanı heder olmuştur. Bu yaklaşımın düşünce tarzı ise
şöyledir: Ölen kimsenin katilinin kim olduğu bilinmediğine göre herhangi bir
kimseyi sorumlu tutmak imkansızdır. Bu görüşlerden hangisinin tercihe değer
olduğuna "Yanlışlıkla Öldürmede Af" başlığı altında işaret
edilmiştir.
باب: إذا قتل
نفسه خطأ فلا
دية له.
17. KENDİSİNİ YANLIŞLIKLA ÖLDÜREN KİMSENİN DİYETİ YOKTUR
حدثنا
المكِّيُّ بن
إبراهيم:
حدثنا يزيد بن
أبي عبيد، عن
سلمة قال:
خرجنا
مع النبي صلى
الله عليه
وسلم إلى
خيبر، فقال
رجل منهم:
أسمعنا يا
عامر من
هُنيَّاتك،
فحدا بهم،
فقال النبي
صلى الله عليه
وسلم: (من السائق).
قالوا: عامر،
فقال: (رحمه
الله). فقالوا:
يا رسول الله،
هلا أمتعتنا
به، فأصيب
صبيحة ليلته،
فقال القوم:
حبط عمله، قتل
نفسه، فلما
رجعت وهم
يتحدثون أن
عامراً حبط
عمله، فجئت
إلى النبي صلى
الله عليه
وسلم فقلت: يا
نبي الله،
فداك أبي
وأمي، زعموا
أن عامراً حبط
عمله، فقال:
(كذب من
قالها، إن له
لأجرين اثنين،
إنه لجاهد
مجاهد، وأي
قتل يزيده
عليه).
[-6891-] Seleme şöyle demiştir: Resulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem'la birlikte Hayber'e çıkmıştık. Onlardan birisi "Ey Amir!
Bize kısa şiirlerinden bir şeyler söyle" dedi. O kişi de bunları şiir
söyleyerek götürdü. Bunun üzerine Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem
"Sevkeden kimdir?" diye sordu. Oradakiler "Amir' dir"
dediler. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem 'Iillah ona rahmet
eylesin" dedi. İnsanlar "Ya Resulallah! Keşke bizi ondan biraz daha
yararlandırsaydınız!" dediler. Amir, o gecenin sabahında yaralandı. İnsanlar
"Amir'in ameli boşa gitti. Kendi kendini öldürdü" dediler. Onlar
Amir'in ameli boşa gitti derken ben döndüm ve Resulullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem'e dedim ki:
"Ya Resulallah! Anam babam sana feda olsun! İnsanlar Amir'in
amelinin boşa gittiğini söylüyorlar." Resulullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem "Bunu söyleyenler yalan söylerler. Onun iki sevabı var. O hem cahid
ve hem de mücahiddir. Hangi katil onun ecrine ecir katabilir" dedi.
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Kendisini yanlışlıkla öldürenin diyetinin olmadığı"
konusunda İsma1li şöyle der: Kendisini teammüden öldüren e de diyet yoktur.
Netice olarak "yanlışlık" kelimesinin anlama kattığı herhangi bir
farklılık mevcut değildir. Öyle anlaşılıyor ki İmam BuhM' öldürmeyi
"yanlışlık" kelimesiyle bu konunun ihtilaflı olması dolayısıyla
kayıtlamışhr. İbn Battal şöyle der: Evzaı, Ahmed b. Hanbel ve İshak, bu
durumdaki kimsenin akilesinin diyetini ödemesi gerekir demişlerdir. Böyle bir
kimse yaşadığı takdirde bu diyeti onlardan alır, öldüğü takdirde diyeti
varislerinindir. Çoğunluğu oluşturan fıkıh bilginleri şöyle der: Bu konuda
herhangi bir şey vermek gerekli değildir. Burada yer verdiğimiz Amir olayı
çoğunluğu destekleyen bir delildir. Zira Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in bu
olayda Amir için herhangi bir şey vermesi gerektiğine hükmettiği
nakledilmemiştir. Şayet bir şey vermek gerekseydi, Resulullah Sallallahu Aleyhi
ve Sellem bunu açıklardı. Zira ihtiyaç anında açıklamayı ertelerrek caiz
değildir. Bilginler bir kimse teammüden veya yanlışlıkla bir tarafını kestiği
takdirde ona herhangi bir şey vermek gerekmediği noktasında görüş birliği
etmişlerdir.
İbn Battal şöyle demiştir: Bu rivayet yolunda Amir'in kendisini
ne şekilde öldürdüğü belirtilmemektedir. Bu konu Edep bölümünde daha önce
geçmişti. Orada şöyle demiştik: "Amir'in kılıcı kısaydı. Bir yahudiye
saldırmak üzere kılıcını eline almıştı. Kılıcın ucu döndü ve onun dizine
geldi."