باب: ما ينهى
عن التحاسد
والتدابر .وقوله
تعالى: {ومن شر
حاسد إذا حسد}
/الفلق:5/.
57. HASEDLEŞMENİN VE BİRBİRİNE ARKA DÖNMENİN YASAKLANIŞI İLE
YÜCE ALLAH'IN: "HASED ETTİĞİ ZAMAN HASED EDENİN ŞERRİNDEN (ALLAH'A
SIĞINIRIM, DE).(Felak, 5)" BUYRUĞU
حدثنا بشر بن
محمد: أخبرنا
عبد الله:
أخبرنا معمر،
عن همَّام بن
منبه، عن أبي
هريرة،
عن
النبي صلى
الله عليه
وسلم قال:
(إياكم والظن،
فإن الظن أكذب
الحديث، ولا
تحسسوا، ولا
تجسسوا، ولا
تحاسدوا، ولا
تدابروا، ولا
تباغضوا،
وكونوا عباد
الله إخواناً).
[-6064-] Ebu Hureyre'den rivayete göre Nebi Sallallahu
Aleyhi ve Sellem şöyle buyurdu:
"Zanda bulunmaktan sakının. Çünkü zanda bulunmak, sözün en
yalanıdır. Tehassüs etmeyiniz, tecessüs etmeyiniz, birbirinizi kıskanmayınız,
birbirinize buğz etmeyiniz, birbirinize sırt çevirmeyin iz ve Allah'ın kardeş
kulları olunuz."
حدثنا أبو
اليمان:
أخبرنا شعيب،
عن الزُهري قال:
حدثني أنس بن
مالك رضي الله
عنه:
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال: (لا
تباغضوا، ولا
تحاسدوا، ولا
تدابروا،
وكونوا عباد
الله إخواناً،
ولا يحل لمسلم
أن يهجر أخاه
فوق ثلاث أيام).
[-6065-] Enes İbn Malik r.a.'dan rivayete göre Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurdu:
"Birbirinize buğzetmeyiniz, birbirinizi kıskanmayınız,
birbirinize arkanızı çevirmeyiniz. Allah'ın kardeş kulları olunuz. Müslüman bir
kimsenin üç günden fazla kardeşine küs durması da helal değildir. "
Bu Hadisin geçtiği diğer yer 6076
Diğer tahric: Müslim
birr; Ebu Davud, Edeb; Tirmizi, birr, İbn Mâce. dua; Muvatta, husnu’l-huluk;
Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i, I, 3,5, II, 277, 288 312, 342, 360, 389, 393,
394,444, 465, 469,470,480, 482, 492, 501, 412, 517, 539, III,
110,199,209,225,277,253.
Fethu'l-Bari Açıklaması:
Kurtubi dedi ki: Burada zandan maksat, sebepsiz yere itham altında
tutmaktır. Bir kimsenin, bir başkasını böyle bir ithamı gerektirecek herhangi
bir husus ortada yokken hayasızlık işlemekle itham etmesi gibi. .. Bundan
dolayı buna "tecessüs etmeyiniz" sözü de atfedilmiştir. Çünkü kişi
içinden ithamda bulunmayı geçirince onun gerçek olup olmadığını araştırmak
ister. Bu sebeple tecessüse koyulur, araştırır ve kulak kabartır. İşte bu iş de
nehyedilmiş bulunmaktadır.
Bu hadis yüce Allah'ın: "Zannın bir çoğundan kaçının. Çünkü
zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurunu araştırmayın. Kiminiz
kiminizin gıybetini yapmasın."(Hucurat, 12) buyruğuyla da uyum arz
etmektedir. Ayetin akışı, Müslümanın şeref ve haysiyetini en ileri derecede
korumayı emrettiğini göstermektedir. Çünkü öncelikle onun hakkında zanda bulunarak
gelişigüzel kanaat yürütmesi nehyedilmiştir. Zanda bulunan şahıs: Ben gerçeği
ortaya çıkarmak için araştırıyorum diyecek olursa, ona: "Cenab-ı Allah
birbirinizin kusurunu araştırmayın (tecessüs etmeyin)" diye buyurmaktadır,
denilir. Eğer: Ben tecessüs yapmaksızın işin gerçeğini ortaya çıkardım diyecek
olursa, bu sefer ona: "Kiminiz kiminizin gıybetini yapmasın" diye
buyurmaktadır, denilir.
"Tehassüs de etmeyin, tecessüs de etmeyin." el-Hattabi
dedi ki: İnsanların ayıplarını, kusurlarını araştırmayın, onların peşine
düşmeyin, demektir. Mesela bir kimsenin öldürülmekten kurtarılması gibi,
tecessüs kaçınılmaz bir yolalarak ortaya çıkarsa nehyden istisna edilmiştir.
Güvenilir bir kimsenin, filan kişi bir kişiyi zulmen öldürmek için tenhada
yakalamıştır yahut onunla zina etsin diye bir kadını tenhada sıkıştırmıştır,
diye haber vermesi buna örnektir. Böyle bir durumda telafi edilme imkanı
ortadan kalkar korkusu ile bunun tecessüs edilip araştınlması meşrudur. Bunu
Nevevı, el-Maverdi'nin el-Ahkamu's-Sultaniyye adlı eserinden nakletmiş ve bunun
güzel bir istisna olduğunu belirtmiştir. Onun bu husustaki ifadeleri de
şöyledir: Muhtesibin (hisbe görevlisinin) açıktan işlenmediği sürece haram
kılınmış işlerin yapılıp yapılmadığını araştırma hakkı yoktur. İsterse bu işi yapanların
gizlice yaptığına dair zannı ağır bassın. Ancak bu şekil (verilen örnek) bundan
müstesnadır.
"Birbirinize hased etmeyin {kıskanmayın)." Hased, bir
kimsenin, nimeti hak ederek elde etmiş olan kimsenin elinde bulunan o nimetinin
zeval bulmasını temenni etmesidir. Bu anlamıyla, bu yolda çalışıp çabalaması
yahut bir şey yapmaması halinden daha geneldir. Eğer bu uğurda ayrıca çalışacak
olursa bağy olur. Bu alanda çalışmayıp açığa vurmazsa ve Müslüman için Müslüman
hakkında yasaklanmış bulunan mekruh oluş sebeplerinin daha da güçlenmesine
sebep teşkil etmezse duruma bakılır. Bunu yapmayışının sebebi acizlik olup
imkanı olsa yapacak ise, böyle bir kimse günahkardır. Eğer çalışmasına
engelolan husus takva ise mazur görülebilir. Çünkü o nefsanı düşünceleri
bertaraf edemeyebilir. O halde bu kötü duygulara karşı mücahede etmesi uğrunda
bunların gereklerini yapmayıp gereklerini yapmayı kararlaştırmaması da
yeterlidir. Abdurrezzak, Ma'mer'den, o İsmail İbn Umeyye'den Nebie merfu olarak
şunu rivayet etmiştir: "Üç husustan hiç kimse kendisini kurtaramaz:
Uğursuzluğa kapılmak duygusu, zan ve hased. Ey Allah'ın Rasulü! Bunlardan
kurtuluş nedir, diye sorulunca, o: Uğursuzluk duygusuna kapılırsan geri dönme,
zannedersen gerçek mi diye araştırmaya koyulma, kıskanacak olursan haddi
aşma!"
"Birbirinize arka çevirmeyiniz." el-Hattabı dedi ki:
Birbirinizden darılıp uzaklaşmayınız, biriniz diğer kardeşinden dargın
durmasın. Tabir, kişinin diğerine onu gördüğü vakit yüz çevirmesini anlatmak
üzere arkasını dönmesinden alınmıştır.
"Birbirinize buğzetmeyiniz." Yani birbirinize
buğzetmeye sebep olacak işler işlemeyiniz. Çünkü buğz ta baştan beri meydana
gelen bir duygu değildir. Bununla karşılıklı buğzetmeyi gerektiren saptıncı
heva ve heveslerin yasaklanmasının kastedildiği de söylenmiştir.
Derim ki: Aksine bu, heva ve heveslerden daha geneldir. Çünkü
heva ve heveslerin gereklerini yapmak bunun sadece bir türüdür. Karşılıklı
buğzetmenin gerçek mahiyeti iki kişi arasında ortaya çıkmasıdır. Bununla
birlikte taraflardan birisinin bunu yapması hakkında da kullanılabilir. Buğzun
yerilen kısmı yüce Allah için yapılmayan türüdür.
"Allah'ın kardeş kulları olunuz." Kurtubi dedi ki:
Yani sizler şefkat, merhamet, sevgi, birbirinizi kollayıp gözetmek, dayanışmak,
samimi olarak öğüt vermek bakımıarından nesep kardeşleri gibi olunuz.
İbn Abdilberr dedi ki: Hadis, Müslüman kimseye buğzetmeyi, ondan
yüz çevirmeyi, onunla arkadaşlık kurduktan sonra şer'ı bir günah olmaksızın
ilişkileri koparmanın, Allahlın kendisine vermiş olduğu nimetler dolayısıyla
kıskanmanın haram olduğunu, ona nesep kardeşine davrandığı gibi davranmayı,
kusurlarını araştırmamayı ihtiva etmektedir. Bu hususta hazır olan ile olmayan
arasında bir fark yoktur. Bazı hallerde bunların pek çoğunda ölünün hükmü de,
dirinin hükmü ile aynıdır.