باب: التسمية
على الطعام
والأكل
باليمين.
2. YEMEKTEN ÖNCE BESMELE ÇEKMEK VE SAĞ ELLE YEMEK
حدثنا علي بن
عبد الله:
أخبرنا سفيان
قال: الوليد
بن كثير
أخبرني: أنه
سمع وهب بن
كيسان: أنه سمع
عمر بن أبي
سلمى يقول:
كنت
غلاماً في حجر
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم، وكانت يدي
تطيش في
الصحفة، فقال
لي رسول الله
صلى الله عليه
وسلم: (يا
غلام، سمِّ
الله، وكل
بيمينك، وكل
مما يليك). فما
زالت تلك
طعمتي بعد.
[-5376-] Ömer b. Ebi Seleme'den, dedi ki:
"Ben Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in himayesinde
büyüyen küçük bir çocuk idim. Elim de yemek kabında rastgele dolaşır dururdu.
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem bana:
Ey oğul, Allah'ın adını an, sağ elinle ye ve önünden ye, buyurdu.
Bundan sonra da hep bu şekilde yemek yedim.'
Hadis'in geçtiği diğer yerler: 5377 ve 5328
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Yemeğe bc.şlamadan besmele çekmek ve sağ el ile
yemek." Yemeğe başlamadan önce besmele çekmekten kasıt, yemeğin başında
"bismiilah" demektir. Besmele çekmenin nasılolacağı ile ilgili olarak
varid olmuş en sari h rivayet Ebu Davud ile Tirmizi'nin Ümmü Kulsum yoluyla
Aişe radıyallahu anha'dan Nebie merfu olarak nakledilmiş şU: hadistir:
"Sizden bir kimse yemek yiyecek olursa bismillah desin. Eğer başlangıcında
unutursa o takdirde: "Bismillahi fi ewelihl ve ahirihl: Başında da,
sonunda da bismillah" desin."
"Küçük bir çocuk," yani büluğa ermemiş idim."
"Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in
himayesinde", onun terbiyesi ve gözetimi altında. Rasulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem'ın himayesinde, kendi çocuğunu terbiye eder gibi terbiyesinde
... demektir.
"Elim yemek kabının içerisinde" yani yemek yerken
"rastgele dolaşır dururdu." Elin rastgele dolaşması kabın etrafına, çeşitli
yerlerine dalması ve bir tek yere uzanmakla kalmaması demektir.
"Eyoğul! Allah'ın adını an." Nevevi dedi ki: Yemeğin
başında besmele çekmenin müstehap oluşu üzerinde ilim adamları icma'
etmişlerdir.
Ancak m\)stehap oluşu üzerinde icma'ın nakledildiği su götürür.
Şu kadar var ki müstehaplıkla tercih edilen fiil olduğu kastedilirse müstesna.
Yoksa bir topluluk bunun vacip olduğu kanaatindedir. Bu da sağ elle yemenin
vacip olduğu görüşünü kabul etmenin bir gereğidir. Çünkü her ikisi hakkındaki
emir kipi aynıdır.
"Sağ elinle ye ve önünden ye." Hocamız "Tirmizi
Şerhi" adlı eserinde şöyle demektedir: Şafii alimlerinin çoğunluğu bunu
mendub olarak kabul etmişlerdir. Once el-Gazzali, daha sonra en-Nevevl de bunu
bu şekilde ifade etmişlerdir. Ancak Şafı1, er-Risale adlı eserinde ve el-Umm'un
başka bir yerinde bunun vacip olduğunu belirtmiş bulunmaktadır.
Derim ki: Sağ elle.yemek yemenin vacip oluşuna, sol elle yemek
yemeğe dair tehdidin varid oluşu delil teşkil etmektedir. Müslim'in Sahih'inde
Seleme b. el-Ekva yoluyla gelen hadiste şöyle denilmektedir: "Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem sol eliyle yemek yiyen bir adam gördü. Allah
Rasulü: Sağ elinle ye, diye buyurdu. Adam: Yiyemiyorum deyince, Allah Rasulü:
Yiyemez olasın diye buyurdu. Ondan sonra elini ağzına kaldıramad!."
Sol elle yemek yemeyi yasaklayan ve onunşeytanın işi olduğunu
belirten hadis, İbn Ömer ve Cabir yoluyla Müslim'de, ayrıca Ahmed'in
Müsned'inde hasen bir sened ile Aişe'den diye sabit olmuştur. Aişe radıyallahu
anha hadisiNebi efendimize ref ederek şöylece zikretmiştir: "Sol eliyle
yemek yiyen kişi ile birlikte şeytan da yer."
Nevevi der ki: Bu hadislerden anlaşıldığına göre sağ elle yemek
yemek ve içmek müstehap, aynı işi sol el ile yapmak mekruhtur. İbn Ömer yoluyla
gelen hadisin bazı rivayet yollarında görüldüğü gibi bütün alıp vermeler de
böyledir. EI verir ki (sağ elde) herhangi bir hastalık ya da yara gibi bir
mazeret bulunmasın. Eğer böyle bir mazeret varsa mekruhluk yoktur. Nevevi böyle
demiştir.
Rasu.lullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in sol eliyle yemek
yiyip de mazeret beyan eden ve onun mazeretini kabul etmediğini gösteren
bedduasındaki problem ile ilgili olarak da şöyle cevap vermektedir: Iyad bu
zatın münafık olduğunu iddia etmiştir.
"Artık bundan sonra hep bu şekilde yemek yedim." Yani
yemek yiyişim hep böyle oldu. Böyle yemeye davet ettim ve bu benim adetim oldu.
Hadisten Çıkarılan Sonuçlar
1- Hadisten anlaşıldığına göre şeytanların ve kafirlerin
amellerine benzeyen
amellerden sakınmak gerekir.
2- Şeytanın iki eli vardır. Şeytan yer, içer, alır ve verir.
3- Şer'! hükme aykırı hareket eden kimselere beddua etmek
caizdir.
4- İyiliği emretmek, münkerden alıkoymak yemek esnasında bile
yerine getirilmelidir.
5- Yemek ve içmek adabını öğretmek müstehaptır.
6- EbU. Seleme'nin oğlu Ömer'e ait güzel bir menkıbe söz
konusudur. Çünkü Nebiin emrine uymuş ve gereğini hep yerine getirmiştir.
باب الأكل
مما يليه.
3. ÖNÜNDEKiNDEN YEMEK YEMEK
وقال أنس: قال
النبي صلى
الله عليه
وسلم : (اذكروا اسم
الله، وليأكل
كل رجل مما
يليه).
Enes r.a. dedi ki: Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem:
"Allah'ın adını anınız ve her bir kişi önünden yesin" diye buyurdu.
حدثني عبد
العزيز بن عبد
الله قال:
حدثني محمد بن
جعفر، عن محمد
بن عمرو بن
حلحلة
الديلي، عن
وهب بن كيسان
أبي نعيم، عن
عمر بن أبي
سلمة، وهو ابن
أم سلمة، زوج
النبي صلى الله
عليه وسلم،
قال:
أكلت
يوماً مع رسول
الله صلى الله
عليه وسلم طعاماً،
فجعلت آكل من
نواحي
الصحفة، فقال
لي رسول الله
صلى الله عليه
وسلم: (كل مما
يليك).
[-5377-] Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in zevcesi Ümmü Seleme'nin oğlu
olan Ömer b. Ebi Seleme'den şöyle dediği rivayet edilmiştir:
"Bir gün Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem ile birlikte
bir yemek yedim. Tabağın çeşitli yerlerinden yemeğe başlayınca, Rasulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem bana:
Önünden ye, diye buyurdu.
حدثنا عبد
الله بن يوسف:
أخبرنا مالك،
عن وهب بن
كيسان أبي
نعيم قال: أتي
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم بطعام،
ومعه ربيبه
عمر بن أبي
سلمة، فقال:
(سمِّ
الله، وكل مما
يليك).
[-5378-] Ebu. Nuaym, Vehb b. Keysan'dan, dedi ki:
"Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem ile birlikte (Ümmü Seleme'nin ilk
kocasından oğlu olup) himayesinde bulunan Ömer b. Ebi Seleme ile birlikte iken
bir yemek getirildi. Allah Rasulü:
Allah'ın adını an ve önünden ye, diye buyurdu."
باب: من تتبع
حوالي القصعة
مع صاحبه، إذا
لم يعرف منه
كراهية.
4. ARKADAŞI İLE BİRLİKTE YEMEK YERKEN ARKADAŞlNIN DA BUNDAN
HOŞLANMADIĞINI GÖSTEREN BİR BELİRTİ YOKSA TABAĞIN ÇEşİTLİ YERLERİNDEN YEMEK
ARAŞTIRMAK
حدثنا
قتيبة، عن
مالك، عن إسحق
بن عبد الله
بن أبي طلحة:
أنه سمع أنس
بن مالك يقول:
إن
خياطاً دعا
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم لطعام
صنعه، قال
أنس: فذهبت مع
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم، فرأيته
يتتبع
الدُّبَّاء
من حوالي
القصعة، قال:
فلم أزل أحب
الدُّبَّاء
من يومئذ.
[-5379-] Enes b. Malik r.a.'den şöyle dediği rivayet
edilmiştir:
"Bir terzi Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'i
hazırladığı bir yemeğe davet etti. Enes dedi ki: Rasulullah Sallallahu Aleyhi
ve Sellem ile birlikte gittim. Onun tabağın çeşitli yerlerindeki kabağı
araştırdığını gördüm.
Enes dedi ki: İşte o günden bu yana kabağı hep sevmişimdir."
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Arkadaşı ile birlikte yemek yerken tabağın etrafından
yemek araştırmak."
Tabağın etrafı onun kenarları demektir.
"Arkadaşının bundan hoşlanmadığını ortaya koyan bir belirti
yoksa." Buhari bu başlık altında Enes r.a.'ın rivayet ettiği Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in tabağın çeşitli yerlerindeki kabağı arayıp
bulmasına dair hadisini de zikretmektedir. Bu hadis zahiri itibariyle bundan
önce geçen, önündekinden yeme emri ile çatışmaktadır. Buhari bu iki hadisi
beraberinde yemek yiyen kimsenin buna razı olduğunu bilmesi halinde caiz
olduğunu yorumlayarak, iki hadisi bir arada telif etmiş bulunmaktadır.
Hadisten Çıkarılan Sonuçlar
1- Şerefli bir kimsenin bir meslek icra eden kimse ile ve daha
başkaları gibi kendinden daha aşağı bir kişi ile yemek yemesi, onun davetini
kabul etmesi, hizmetçi ile beraber yemek yemek caizdir.
2- Hadisten Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in ashabına karşı
ne kadar alçak gönüllü, onlara karşı ne kadar yumuşak olduğu ve zaman zaman
onların evlerine gidip geldiği de anlaşılmaktadır.
3-1\z dahi olsa yemek için yapılan davete icabet edilir.
4- Misafirler önlerine konulan yemekten birbirlerine ikram
edebilirler. Yasak olan, başkasının önündekini kendisi ya da başkası için
almaktır.
5- Hayırlı kimselere benzeme ve yemek ve diğer hususlarda onlara
uymaya özel gayret ve dikkat gösterilmelidir.
6- Hadiste Enes'in açıkça bir fazileti görülmektedir. Çünkü o
insan tabiatıyla alakah olan hususlara varıncaya kadar Nebi Sallallahu Aleyhi
ve Sellem'in izinde gitmeye çalışmıştır. Ayrıca bu hususlarda ona tabi olmak
için nefsirÜ zorladığı dahi olmuştur. Allah ondan razı olsun.
باب: التيمن
في الأكل
وغيره.
5. YEMEK VE DİĞER İŞLERİ SAĞ İLE YAPMAK
قال عمر بن
أبي سلمة : قال
لي النبي صلى
الله عليه
وسلم: (كل
بيمينك).
Ömer b. Ebi Seleme dedi ki: "Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem
bana: Sağ elinle ye" diye buyurdu.
حدثنا عبدان:
أخبرنا عبد
الله: أخبرنا
شعبة، عن
أشعث، عن
أبيه، عن
مسروق، عن
عائشة رضي
الله عنها
قالت:
كان
النبي صلى
الله عليه
وسلم يحب
التيمن ما استطاع،
في طهوره
وتنعله
وترجله - وكان
قال بواسط قبل
هذا - في شأنه
كله.
[-5380-] Şu'be'den, o Eş'as'dan, o babasından, o
Mesruk'tan diye rivayet ettiğine göre Aişe rad'yalliıhu anhiı şöyle demiştir:
"Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem temizlenmesinde,
ayakkabısını giyişinde, saçlarını tarayışında gücü yettiğince sağdan başlamayı
severdi."
(Şu'be) bundan önce Vasıt'ta iken: "Ve bütün işlerinde ...
" ziyadesini de söylemiştir.