EK SAYFA – 1759-3
DUHA SURESİ
وقال مجاهد:
{إذا سجى} /3/:
استوى، وقال
غيره: أظلم وسكن.
{عائلا} /8/: ذو
عيال.
Mücahid şöyle demiştir: إذا
سجى İza seca "dümdüz oldu"(Duha 2)
anlamına gelir. Bir başka müfessir ise şöyle demiştir: سجى Seca "karardı ve süklina erdi," عائلا
aila (Duha 8) "kendisine muhtaç kimseler bulunan kişi" anlamına
gelir.
AÇiKLAMA : عائلا Aila (Duha 8) 'kendisine
muhtaç kimseler bulunan kişi' anlamına gelir," yorumu Ebu Ubeyde'ye aittir.
Ferra ise bu kelimeyi "fakir" olarak açıklamıştır. Abdullah' İbn
Mes'ud mushafında bu kelimenin ..........adima şeklinde olduğunu gördüm. Bu
ayetteki zenginlikten maksat, çok mal' sahibi yapmak değil, razı etmektir.
باب: قوله: {ما
ودعك ربك وما
قلى} /3/.
1. "EY RESULÜM! RABBİN SENİ TERK ETMEDi, SANA DARILMADI
DA,"(Duha 3) AYETİNİN TEFSİRİ
حدثنا أحمد
بن يونس:
حدثنا زهير:
حدثنا الأسود
بن قيس قال:
سمعت جندب بن
سفيان رضي
الله عنه قال:
اشتكى
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم، فلم يقم
ليلتين أو
ثلاثا، فجاءت
امرأة فقالت:
يا محمد، إني
لأرجو أن يكون
شيطانك قد
تركك، لم أره
قربك منذ
ليلتين أو
ثلاثا. فأنزل
الله عز وجل:
{والضحى
والليل إذا
سجى. ما ودعك
ربك وما قلى}.
[-4950-] Cündüb İbn Süfyan'ın şöyle söylediği rivayet
edilmiştir:
Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem rahatsızlandı, iki veya üç
gece ibadete kalkamad!. Bu sırada bir kadın gelip:
"Ey Muhammed! Şeytanının seni terk ettiğini umuyorum. İki
veya üç gecedir yanına gelmediğini görüyorum," dedi. Bunun üzerine Allah
Teala;
"Kuşluk vaktine ve sükuna erdiğinde geceye yemin ederim ki,
Ey Resulüm! Rabbin seni terk etmedi, sana darılmadı da, "(Duha 1-3)
ayetlerini indirdi.
Fethu'l-Bari Açıklaması:
İmam Buhari bu ayetlerin sebeb-i nüzalü olarak Cündüb'den
nakledilen rivayeti verdi. Bu rivayete göre, bu ayetlerin inmesinin nedeni Hz.
Nebi'in rahatsızlığıdır. Salatu'l-leyVGece Namazı başlığı altında ifade
edildiği gibi Allah Resulü Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in bu rahatsızlığının ne
olduğu bize nakledilmemiştir. Onun rahatsızlığını parmağının kanaması olarak
açıklayanlar ise yanılmışlardır.
Daha yenilerde bu ayetin nüzül sebebi olarak Taberani'nin
"Mu'cem"inde senedinde bilinmeyen bir ravinin bulunduğu bir rivayet
gördüm. Bu rivayete göre ayetin iniş nedeni Hz. Nebi'in yatağının altında
eniğin bulunmasıdır. Allah Resulü Sallallahu Aleyhi ve Sellem bu eniği fark
etmemiştir. Bundan dolayı Cebrail kendisine gelmemiştir.
Cebrail'in, yatağın altında enik bulunması sebebiyle gecikmesi
hikayesi meşhurdur. Ancak bu olayın ayetin sebebi nüzı1lü olması garib, hatta
şazdır, Buhari'deki bu rivayet ile reddedilir.
باب: قوله: {ما
ودعك ربك وما
قلى} /3/.
2. "EY RESULÜM! HABBİN SENİ TERK ETMEDİ, SANA DARILMADI DA,
"(Duha 3) AYETİNİN TEFSİRİ
تقرأ
بالتشديد
والتخفيف،
بمعنى واحد،
ما تركك ربك،
وقال ابن
عباس: ما تركك
وما أبغضك.
ودعك veddeake fiili şeddeli
ve şeddesiz olarak okunur. Her iki okuyuş da mana yönünden birdir ve
"Rabbin seni terk etmedi" anlamına gelir. İbn Abbas şöyle demiştir: ما ودعك
Ma veddeake "seni terk etmedi, وما قلى vema kala "ve seni klZdırmadl"
anlamına gelir.
حدثنا محمد
بن بشار:
حدثنا محمد بن
جعفر غندر: حدثنا
شعبة، عن
الأسود بن قيس
قال:
سمعت
جندبا البجلي:
قالت امرأة:
يا رسول الله،
ما أرى صاحبك
إلا أبطأك،
فنزلت: {ما
ودعك ربك وما
قلى}.
[-4951-] Cündüb el-Beceli'den rivayet edildiğine göre,
bir kadın Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e;
"Ey Allah'ın elçisi! Oyle tahmin ediyorum ki arkadaşın sana
uğramakta gecikti" demiş. Bunun üzerine de:
"Ey Resulüm! Rabbin seni terk etmedi, sana danlmad! da,
"(Duha 3) ayeti inmiştir.
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Öyle tahmin ediyorum ki arkadaşın sana uğramakta
gecikti" sözünü Hz.
Hatice söylemiş olabilir. Bir önceki rivayette ise böyle bir
ihtimal yoktur. Çünkü şu üç nedenden dolayı bu söz, Cehenneme odun taşıyacak
kadının sözü olabilir:
a) Şeytan lafzını kullanması.
b) Terk ifadesini kullanması.
c) Hz. Nebi'e "Muhammed" diye seslenmesi.
Bir öncekinin tersine bu rivayette ise kadın şu tabirieri
kullanmıştır:
a) Arkadaşın.
b) Gecikti.
c) Ey Allah'ın elçisi!
Kirmaml bu iki rivayetteki sıga değişikliğinin ravilerin bir
tasarrufu olacağını belirtmiştir. Bu iddianın bir dayanağı vardır. Çünkü her
iki rivayet de aynı kaynaktan gelmektedir.
.......Ebtaeke "okumada seni yavaşlattı" anlamına
gelir. Meleğin Hz. Nebi'e vahiy okumada gecikmesi, onun da gelen vahyi okumada
gecikmesini gerektirir ..
Ahmed İbn Hanbel'in Muhammed İbn Ca'fer kanalıyla Şu'be'den
naklettiği rivayette bu ifade
........ebtae anke'' sana gecikti" şeklinde geçmektedir.