باب: كسب
الرجل وعمله
بيده.
15- Kişinin Çalışarak Kendi Eliyle Kazandıkları
حدثنا
إسماعيل بن
عبد الله قال:
حدثنب ابن وهب،
عن يونس، عن
ابن شهاب قال:
حدثني عروة بن
الزبير: أن
عائشة رضي
الله عنها قالت:
لما استخلف
أبو بكر
الصديق قال:
لقد علم قومي
أن حرفتي لم
تكن تعجز عن
مؤونة أهلي،
وشغلت بأمر
المسلمين،
فسيأكل آل أبي
بكر من هذا
المال،
ويحترف
للمسلمين فيه.
[-2070-] Aişe r.anha şöyle demiştir: Ebu Bekir Sıddîk r.a. halife seçilince
şöyle dedi: "Andolsun halkım bilir ki benim kazancım ailemin geçimini
sağlamaktan aciz değil idi. Şu anda ise Müslümanların işleri ile meşgul
oluyorum. Bundan böyle Ebu Bekir'in ailesi bu maldan (devlet hazinesinden)
yiyecek. Benim de bugünden sonra mesleğim Müslümanların işlerini görmek
olacaktır."
حدثني
محمد: حدثنا
عبد الله بن
يزيد: حدثنا
سعيد قال:
حدثني أبو
الأسود، عن
عروة قال:
قالت عائشة
رضي الله عنها: كان
أصحاب رسول
الله صلى الله
عليه وسلم
عمال أنفسهم،
وكان يكون لهم
أرواح، فقيل
لهم: (لو اغتسلتم).رواه
همام، عن
هشام، عن أبيه،
عن عائشة.
[-2071-] Aişe r.anha şöyle demiştir: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem'in ashabı kendi elleriyle çalışırlar, bu sebeple de vücutlarında koku
olurdu. Bu yüzden onlara (Cum'a günleri Cum'a namazına gelirken)
"yıkansanız İyi olur" denildi.
حدثنا
إبراهيم بن
موسى: أخبرنا
عيسى، عن ثور،
عن خالد بن
معدان، عن
المقدام رضي
الله عنه، عن رسول
الله صلى الله
عليه وسلم
قال: (ما أكل أحد
طعاما قط،
خيرا من أن
يأكل من عمل
يده، وإن نبي
الله داود
عليه السلام
كان يأكل من
عمل يده).
[-2072-] Mikdam r.a., Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'den şunu rivayet
etmiştir: "Hiç kimse kendi el emeği ile kazanıp yediğinden daha hayırlı
bir şey yememiştir. Allah'ın Nebii Davud Aleyhisselam da kendi el emeğinden
yerdi."
حدثنا
يحيى بن موسى:
حدثنا عبد
الرزاق:
أخبرنا معمر، عن
همام بن منبه:
حدثنا أبو
هريرة،
عن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم: (أن داود
عليه السلام
كان لا يأكل
إلا من عمل
يده).
[-2073-] Ebu Hureyre r.a., Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'den şunu
rivayet etmiştir: "Davud Nebi A.S. kendi el emeğinden başkasını yemezdi".
Tekrar: 3417, 4713
حدثنا
يحيى بن بكير:
حدثنا الليث،
عن عقيل، عن
ابن شهاب، عن
أبي عبيد،
مولى عبد
الرحمن بن عوف:
أنه سمع أبا
هريرة رضي
الله عنه يقول:
قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم: (لأن
يحتطب أحدكم
حزمة على
ظهره، خير من
أن يسأل أحدا،
فيعطيه أو يمنعه).
[-2074-] Ebu Hureyre r.a., Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'den şunu
rivayet etmiştir: "Siz'den birinin bir kucak odun toplayıp sırtında
taşıması, kendisine verecek ya da vermeyecek birinden bir şey dilenmesinden
daha hayırlıdır."
حدثنا
يحيى بن موسى:
حدثنا وكيع:
حدثنا هشام بن
عروة، عن أبيه،
عن الزبير بن
العوام رضي
الله عنه قال:
قال
النبي صلى
الله عليه
وسلم: (لأن
يأخذ أحدكم
أحبله خير له
من أن يسأل
الناس).
[-2075-] Zübeyr İbn Avvam r.a., Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in şöyle
dediğini söylemiştir: "Sizden birinin boynuna ipini alıp (ormana gitmesi
ve orada) bir kucak odun toplaması, sonra da getirip bunu satması, bu sayede
Allah'ın onun yüzünü insanlara zillet ile eğmekten koruması, insanlar kendisine
bir şey versin yahut vermesin dilencilik etmesinden daha hayırlıdır."
AÇIKLAMA: [En Üstün Kazanç
Yolu Nedir?]
Alimler en faziletli kazanç yolunun ne olduğu konusunda farklı
görüşlere sahiptirler.
Maverdî şöyle demiştir: Temel kazanç yolları; tarım, ticaret ve
san'attır. Şafiî'nin görüşüne en uygun olanı, bu kazanç yolları içinde en
üstününün ticaret olduğudur. Bana göre ise en üstünü tarımdır. Çünkü tarım,
tevekküle daha yakın bir iştir.
Nevevî, bu konuda yer alan Mikdam hadisi sebebiyle Maverdî'nin
görüşünü eleştirmiş ve şöyle demiştir: "Kazanç yollarının en üstünü
konusunda en doğru görüş, kişinin kendi eliyle bir şey yapmasının üstün
olduğudur. Şayet kişi tarım ile uğraşıyorsa onun açısından tarım, el ile
çalışmayı da içerdiğinden en üstün kazanç olur. Ayrıca bunda tevekkül bulunduğu
gibi, hem insanlar hem de hayvanlar için genel yarar da bulunmaktadır. Yine
tarımda genellikle, bir bedel ödemeksizin tarım ürününün yenmesi de söz
konusudur. Kişinin kendi el emeğiyle elde ettiği kazançlar içinde, kafirlerin
mallarından cihad yoluyla kazanılan mallar tarımdan da üstündür. Bu, Hz. Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem ve ashabının kazancı olduğu gibi, Allah'ın
kelimesini yüceltme, düşmanların kelimelerini alçaltma ve uhrevî faydası
sebebiyle de kazançların en üstünüdür. Kendi eli ile çalışmayan kimse açısından
tarım en üstün kazanç yoludur".
Ben (İbn Hacer) derim ki: Bu görüş, tarımın başkalarına da
yararı olması ile ilgili bir görüştür. Oysa başkasına yararlı olma yalnızca
tarıma özgü değildir. El ile yapılan her türlü faaliyetin başkasına da yararı
vardır. Çünkü bu, insanların ihtiyaç duyduğu şeyleri üretme özelliğini
barındırmaktadır.
Gerçek şu ki, kazanç yolları farklı derecelere sahiptir. Bu,
durumlara ve kişilere göre değişir. Doğrusunu Allah bilir.
Ibnü'I-Münzir şöyle demiştir: Kişinin el emeği ile çalışması,
Ebu Hureyre'nin r.a. rivayet ettiği hadiste açıkça belirtildiği üzere ancak işi
yapan kişinin samimiyetine bağlı olarak diğer kazanç yollarından üstün
olabilir.
Ben {İbn Hacer) derim ki: Bunun şartı, kişinin rızkın kazançtan geldiğine
inanmaması, aksine bu kazanç vasıtasıyla Allah'tan geldiğine inanmasıdır.
Hz. Ebu Bekir'in r.a. sözünden, kendisinin ve ailesinin
ihtiyaçlarını karşılamak için daha önceden ticaret işiyle uğraştığı, bundan
aciz olmadığı anlaşılmaktadır. Bu, ihtiyaç duyduğunda devlet hazinesinden
aldığı malın gerekçesini izah sadedinde giriş olarak söylenmiştir.
Bu hadis, kişinin kendi el emeğinin üstünlüğünü, kişinin kendi
yaptığı işin, başkasının yaptığı işten daha önce geldiğini gösterir.
Hadiste, yalnızca Hz. Davud'un zikredilmesinin hikmeti şudur:
Hz. Davud'un yalnızca kendi el emeği ile kazandığı kazancı yemesi bir
ihtiyaçtan kaynaklanmıyordu. Çünkü o, Yüce Allah'ın da belirttiği gibi
yeryüzünde halife idi. O, daha üstün olan kazanç yolunu tercih ettiği için
böyle yapıyordu. Bu sebeple Hz. Nebi, en hayırlı kazancın el emeği ile elde
edilen kazanç olduğuna dair delil sadedinde Hz. Davud'un olayını zikretmiştir.
Hadis, kazanç için çalışmanın tevekküle aykırı olmadığını
göstermektedir. Bir şeyi delili ile birlikte zikretmek, dinleyeni daha çok
tatmin eder.