|
UMDETU’L AHKAM |
NAMAZ |
|
YOLCULUK HALİNDE BİNEK ÜZERİNDE NEREYE DÖNERSE DÖNSÜN
NAFİLE NAMAZ KILMANIN CAİZ OLDUĞU BABI |
1618-41/11- Bana
Muhammed b. Hatim de tahdis etti. Bize Affan b. Müslim tahdis etti, bize
Hemmam tahdis etti. Bize Enes b. Sirin tahdis
edip dedi ki: Şam'a geldiği zaman Enes b. Malik'i
karşıladım. Onu Aynu't-Temr
denilen yerde karşıladık. Ben onun yüzü bu tarafa dönük olduğu halde bir eşek
üzerinde namaz kıldığını gördüm. -Bu arada Hemmam da
kıblenin sol tarafına işaret etti. Bunun üzerine ben ona: Senin kıbleden başka
tarafa namaz kıldığını gördüm, dedim. O: Eğer Rasulullah
(s.a.v.)'in bunu yaptığını görmemiş olsaydım, ben de yapmazdım, dedi.
Açıklama:
(1618) "İbn Ömer'den rivayete göre Rasulullah
(s.a.v.) devesi kendisini hangi tarafa çevirirse çevirsin nafile namazını
kılardı."
(1610) "Mekke'den
Medine'ye gelince yüzü ne tarafa dönerse dönsün devesi üzerinde namaz kılardı.
"Her nereye dönerseniz Allah'ın vechi
oradadır." (Bakara, 115) ayeti de onun hakkında inmiştir."
(1612) "Rasulullah (s.a.v.)'i yüzü Hayber'e
dönük olduğu halde bir eşek üzerinde namaz kılarken gördüm."
(1613) "Deve
üzerinde vitir kılardı."
(1616) "Hangi
tarafa dönerse dönsün deve üzerinde nafile ve vitir namazı kılar ancak bineği
üzerinde farz namaz kılmazdı."
Bütün bu hadislerde
yolculukta binek üzerinde yönü hangi tarafa dönük olursa olsun nafile kılmanın
caiz olduğu hükmü anlaşılmaktadır. Bu Müslümanların icmaı
ile caizdir. Şartı ise yolculuğun bir masiyet
yolculuğu olmamasıdır. Yolculuğu ile isyan etmekte olan herhangi bir kimsenin
yolculuk ruhsatlarından hiçbirisinden yararlanması caiz değildir. Yol kesmek,
haksız yere savaşmak, anne babasına asi olmak, efendisinden kaçmak, kocasına
karşı serkeşlik eden kadının yolculukları böyledir.
Ancak bundan teyemmüm
istisna olunmuştur. Şayet su bulamayacak olursa teyemmüm alıp namaz kılması
icap eder. Sahih kabul edilen görüşe göre de o namazını iade etmekle
yükümlüdür. Yolculuğunun kısa yahut uzun olması arasında da fark yoktur.
Bizim mezhebimize göre
bütün durumlarda binek üzerinde nafile kılmak caizdir. Cumhura göre de böyledir
ama şehirde caiz değildir. Malik'ten rivayete göre ise bu şekilde namaz ancak
namazın kısaltılarak kılınması söz konusu olan bir yolculukta caiz olur. Aynı
zamanda bu Şafii -yüce Allah'ın rahmeti ona-'den nakledilen garip bir görüştür.
Bizim (Şafii)
mezhebimiz alimlerinden Ebu Said
el-İstahri dedi ki: Şehir içinde de binek üzerinde
nafile kılmak caizdir. Bu görüş Enes b. Malik'ten, Ebu Hanife'nin arkadaşı Ebu Yusuf'tan da nakledilmektedir.
Ayrıca bu hadislerde
farz namazın kıbleden başka tarafa kılınmasının caiz olmadığı gibi, binek
üzerinde de caiz olmadığına delil vardır. Bu hususta icma
bulunmaktadır. Bundan tek istisna aşırı derecede korku halidir. Eğer binek
üzerinde kıbleye dönmek, ayakta durmak, rüku yapmak ve secde yapmak imkanı
varsa -bu durumda devenin üzerinde hevdec ve benzeri
takımlar bulunup yerinde duruyorsa- mezhebimizdeki sahih görüşe göre farz namaz
caiz olur. Şayet yürüyor ise Şafii'nin açıkça belirttiği sahih görüşe göre
sahih olmaz. Gemide olduğu gibi sahih olacağı da söylenmiştir çünkü gemide farz
namazın sahih olduğu icma ile kabul edilmiştir. Eğer
bir kafile ile birlikte bulunup, farz namaz kılmak için bineğinden inmesi
halinde onlarla alakasının kopacağından korkar ve bundan dolayı da zarar
görecekse Mezheb ''alimlerimiz imkan ölçüsünde bineği
üzerinde farz namazı kılar ama onu iade etmesi gerekir çünkü bu az rastlanılır
bir mazerettir, demişlerdir.
"Devesi üzerinde
vitir kılardı" buyruğunda yolculuk esnasında yüzü hangi tarafa dönerse
dönsün bineğin üzerinde vitir kılmak caizdir ve vitir caiz değil, sünnettir
şeklindeki Şafii, Malik, Ahmed ve cumhurun görüşünün
lehine bir delil bulunmaktadır. Ebu Hanife -Allah ondan razı olsun- ise vitir vaciptir ve
bineğin üzerinde kılınması caiz değildir, demiştir.
Bizim delilimiz bu
hadislerdir. Eğer: Sizin mezhebinize göre Nebi (s.a.v.) için vitir vacip idi,
denilecek olursa şöyle cevap veririz: Eğer vitir onun için vacip idiyse onun
vitri bineği üzerinde kıldığı sahih olarak rivayet edilmiştir. Bu da onun binek
üzerinde vitir kılmasının sahih olduğuna delildir. Eğer vitir herkes üzerinde
vacip olsaydı öğle namazı gibi binek üzerinde kılınması sahih olmazdı. Eğer:
Öğle namazı farz, vitir ise vaciptir, aralarında da fark vardır denilecek
olursa, biz de: Bu fark sizin kabul ettiğiniz terimlerinize göredir. Cumhur
sizin bu terimlerinizi doğru kabul etmiyor, şeriat da, dil de böyle bir şeyi
gerektirmiyor. Kabul edilecek olsa dahi geçerli bir itiraz olmaz. Allah en iyi
bilendir.
Gemide yolculuk yapan
kimsenin nafile namaz kılmasına gelince, bizim mezhebimize göre gemi kaptanı
dışındakiler için kıbleden başka tarafa kılmak caiz değildir. Kaptanın kıbleden
başka tarafa (ihtiyacı dolayısıyla) namaz kılması caiz olur. Malik'ten ise biri
bizim mezhebimiz gibi, diğeri ise gemi hangi tarafa dönerse dönsün herkes için
caiz olduğu şeklinde rivayet gelmiştir.
(1609) "Bineği
üzerinde nafile namaz kılardı." (1608) "Nafilesini kılardı"
ifadelerinde "yusebbihu: tesbih
ederdi, nafile kılardı", "subha" da
nafile namaz demektir.
"Bineği hangi
tarafa dönerse" kasıt gitmek istediği cihettir. Mezheb
alimlerimiz der ki: Eğer gitmek istediği istikametten başka tarafa yönelecek
olursa bu yöneldiği taraf kıble olursa caiz, değilse caiz değildir.
(1612) "Yüzü Hayber'e dönük olduğu halde" Oraya yüzünü çevirmiş
olduğu halde, oraya gitmek maksadıyla yöneldiği ya da
yüzünü o tarafa çevirdiği halde, demektir.
"Bir eşek
üzerinde namaz kıldığını. .. " ifadesi hakkında Darakutni
ve başkaları şöyle demektedir: Bu Amr b. Yahya el-Mazini'nin bir yanlışıdır. İlim adamları der ki: Bilinen
Nebi (s.a.v.)'in namazını yük devesi ya da bindiği
devesi üzerinde kıldığıdır. Doğrusu eşek üzerinde namaz kılma işi Enes'in yaptığı bir iştir. Nitekim Müslim bundan sonra bunu
zikretmektedir. Bu sebeple Buhari, Amr'ın hadisini zikretmemiştir. Darakutni'nin
ve ona uyanların açıklamaları bu şekildedir.
Ama Amr'ın rivayetinin yanlış olduğuna hüküm vermek tartışılır
çünkü o sika birisidir ve ihtimal dahilinde olan bir nakilde bulunur. Bir
seferinde eşek üzerinde, bir seferinde ya da birkaç
seferde deve üzerinde kılmış olabilir ama bunun şaz olduğu söylenebilir çünkü
bu cumhurun deve ile yük devesine dair rivayetine aykırıdır. Şaz rivayet reddolunur ve şaz rivayet cemaatin rivayetine muhalif olan
rivayettir. Allah en iyi bilendir.
Sonraki sayfa için
aşağıdaki link’i kullan: