|
MÜSABAKA |
6. MÜSABAKANIN ŞARTLARI
Müsabakanın şartı
durulacak ve varılacak yerin bilinmesi, [yarış yapacak] iki kişinin bu konuda [başlangıç
ve bitiş noktası konusunda] eşit olması, yarış yapılacak atların belirlenmesi
-iki at onların belirlenmesiyle belirlenmiş olur- her birinin kazanma imkanının
olması, kazanana verilmesi şart koşulan malın bilinmesidir.
Malın [yarış yapacak
olan] bu iki kişi dışında biri tarafından şart koşulması caizdir. Bu da devlet
başkanı veya halktan birinin "ikinizden kim galip gelirse ona devlet
hazinesinden şu kadar verilecektir" veya "ona şu kadar vermek benim
borcumdur" demesiyle olur.
Mal, iki yarışçıdan biri
tarafından da şart koşulabilir. Bu şöyle olur: "Beni geçersen sana şu
kadar vermek borcum olsun. Şayet ben seni geçersem senden herhangi bir
şeyalmam". Şayet "iki taraftan hangisi geçerse diğerinden şu kadar
mal alacak" şeklinde bir şart koşulursa bu yarış, ancak ikisinin atlarına
denk bir atla yarışmaya katılacak olan üçüncü bir helal kılıcının [muhallil]
araya girmesiyle sahih olur. Bu üçüncü şahıs ikisini geçerse malı alır. İki
şahıs bu üçüncü kişiyi geçer ve her ikisi de yarışı aynı anda bitirirlerse hiç
kimse bir şey alamaz .. Taraflardan birisi üçüncü şahıs ile aynı anda yarışı
bitirirse, yarışı önde bitiren kişinin malı kendisinde kalır. Yarışı arkada
bitiren kişinin malı ise araya giren üçüncü şahsa ve yarışı önde bitirene ait
olur. [Zayıf] bir görüşe göre yalnızca üçüncü şahsa ait olur. Bu iki şahıstan
birisi birinci, muhallil ikinci, diğer şahıs üçüncü olsa mal daha doğru görüşe
göre birincinin olur .
Üç veya daha fazla kişi
yarış yapsa ve ikinci gelecek olana da birinci kadar ödül verilmesi şart
koşulsa sözleşme geçersiz olur. Birinciden daha düşük bir ödül şart koşulursa
daha doğru görüşe göre caiz olur.
30. İki kişi arasında
[at, deve vb.] yarışının şartları on tanedir. Bunların ilki üzerinde akit
yapılan konunun savaş hazırlığı mahiyetinde olmasıdır ki bu daha önce geçmişti.
31. İkincisi yarışın
başlayacağı yerin ve yarışan iki kişinin ula-
şacağı hedefin
bilinmesidir.
Not: "Gaye / hedef" ifadesinin mutlak
olarak kullanılmasının kapsamına iki durum girmektedir:
Birincisi yarışın
başlama ve bitiş yerinin tayin edilmesiyle veya mesafenin arşın olarak veya
[uzunluğunun herkesçe bilinmesi sebebiyle] şöhret yoluyla bilinmesi sebebiyle
iki tarafın ittifak etmeleriyle olur.
İkincisi ise şöyle olur:
İki kişi, yarışın başlangıç ve bitiş yerini tespit eder ve şöyle derler:
Eğer bu mesafe
bittiğinde iki taraftan biri diğerini geçmiş olursa ne ala. Şayet böyle olmazsa
hedefimiz şurasıdır.
Bu caizdir.
Şayet her iki taraf bir
hedef belirlemez de birinci gelene mal ödenmesini şart koşarlarsa
el-Muharrer'de belirtildiği üzere bu caiz olmaz.
32. İkinci şart
yarışanların başlangıç ve bitiş noktaları bakımından birbirine eşit
olmalarıdır. Yarışmacılardan birinin başlangıç veya bitiş noktasının daha önde
olması şart koşulursa bu caiz olmaz; çünkü yarışmaktan amaç binicilerin ne
kadar usta binici olduklarını ve atların ne kadar güzel koştuklarını tespit
etmektir. Mesafeler farklı olduğunda bu tespit edilemez; çünkü geçmek binicinin
ustalığı veya atın maharetinden kaynaklanmayıp mesafenin yakın olmasından
kaynaklanmış olabilir.
33. Üçüncü şart, -mesela
iki kişi yarışacaksa- [yarışta kullanılacak] iki atın belirlenmesidir.
Çünkü amaç, ikisinin
koşmasını bilmektir. Bu ise hangi atların koşacağını belirlemeyi gerektirir.
eş-Şerhu'lkebir' de belirtildiğine göre atların vasıflarının zimmette
belirlenmesi yeterlidir; çünkü selem akdinde oldUğU gibi vasıfların
belirlenmesi yeterlidir. Nevevi'nin ifadesinin zahirinden ise vasfın
belirlenmesinin yeterli olmadığı anlaşılmaktadır. Gazalı o görüşü sahih kabul
etmiş, Ezrai de "sahih olan budur" demiştir.
34. Yarışacak atlar
tayin edildiğinde artık o atlar belirlenmiş olur. Bunlar yerine başka atların
yarışması halinde amacın değişime uğrayacak olması sebebiyle bu ikisi veya biri
yerine başka bir atı koymak caiz değildir. Şayet hayvan ölürse akit
kendiliğinden fesholur.
35. Akit, zimmette
nitelikleri belirtilen at üzerinde gerçekleşmişse Rafii'nin kendi görüşü olarak
belirttiğine göre at belirlenmiş olmaz, dolayısıyla nitelikleri belirtilen atın
ölmeSiyle akit kendiliğinden fesholmaz. Bu, muayyen olmayan kiracının ölmesi
gibidir.
Not: Atın ön veya arka ayağının kopması veya kör
olması da ölmesi gibidir.
36. Müsabakanın dördüncü
şartı iki attan her birinin diğerini geçme imkanının bulunmasıdır. Atlardan
birisi zayıf olup yarışta arkada kalacağı kesin ise veya birisi hızlı koşmakta
olup birinci geleceği kesin ise bu yarış caiz olmaz.
Not: Nevevi'nin "geçme imkanının
bulunması" ifadesinden kastı yaygın olan duruma göre böyle olmasıdır.
Şayet geçme imkanı nadir ise daha doğru görüşe göre müsabaka sahih olmaz.
Bu şarttan anlaşılacağı
üzere atlarla develer ve atlarla eşekler arasında yarış yapmak caiz değildir.
Daha doğru görüş de bu şekildedir. Katırlar ve eşeklerin yarıştmlmasına gelince,
daha doğru görüşe göre bu ikisi birbirine yakın olduğundan yarış caizdir.
İkisinin türünün farklı olmasının bir zararı yoktur. Bu, safkan atlar ile melez
atların, soylu develerle Horasan develerinin yarıştmlması gibidir.
37. Müsabakanın beşinci
şartı yarış yapacak iki kişinin atı sürmesi, atları kendi başlarına
bırakmamasıdır. Şayet atları kendi başlarına gitmek üzere serbest bırakmayı
şart koşarlarsa müsabaka sahih olmaz; çünkü bu durumda iki at serbest
bırakıldığında hedefe doğru koşmaz, başka yere giderler. Kuş yarışında
müsabakayı caiz gördüğümüz takdirde kuş yarışı bundan istisna edilir; çünkü
kuşların hedefe gidecek yolu bulma özelliği vardır.
38. Müsabakanın altıncı
şartı iki binek hayvanın mesafeyi kat etmesidir. Mesafe, iki hayvanın yarıştan
kesilmeksizin ve yorulmaksızın kat edebileceği şekilde olmalıdır. Aksi takdirde
akit batıldır.
39. Müsabakanın yedinci
şartı, binek hayvanlarına binecek olan kişilerin belirlenmesidir. Her biri kendi
bineğine dilediği bir kimseyi bindirmeyi şart koş sa iki binicinin kim olduğu
belirlenmeden müsabaka caiz olmaz. Bunu Saymerı söylemiştir. ZerkeşI'nin kendi
çıkarımı olarak belirttiğine göre binicinin vasıflarını belirtmek yetmez.
40. Müsabakanın sekizinci
şartı [ödülolarak verilecek] maldır. Bu, Nevevi'nin şu sözünden
anlaşılmaktadır: "[Birinciye verilmesi] şart koşulan malın -tıpkı [bedelli
akitlerdeki] diğer bedeller gibi- cins, miktar ve nitelik olarak bilinmesi
gerekir. Bu mal ister belirli bir mal ister zimmette olan bir borç olsun, ister
peşin ister veresiye, ister bir kısmı peşin bir kısmı veresiye olsun
belirlenmesi gerekir. Mal belirli bir mal ise Nevevi'nin daha doğru görDüğü
görüşe göre bu malı görmek yeterlidir.
41. "[Ödülolarak]
bir köpek [verilmesini şart koşma durumunda olduğu gibi] malolmayan şey
karşılığında yarış yapmak sahih olmadığı gibi nitelikleri belirtilmeksizin
"bir elbise" denilerek belirsiz bırakılan bir mal karşılığında da
yarış sahih değıidir. Şayet bir kişinin diğerinin zimmetinde mal alacağı olsa
ve iki yarış çı bunu bedel olarak kararlaştırsalar "zimmetteki malın başka
bir şey ile değiştirilmesini caiz kabul etme görüşü" esas alındığında -ki
tercihe şayan olan o görüştür- yarış caiz olur.
42. Yarışta malın
yarışçı iki kişi dışında başka bir kimse tarafından şart koşulması yani
verilmesi caizdir. Bu da devlet başkanı veya halktan birinin "ikinizden
kim geçerse ona devlet hazinesinden şu kadar ödenecektir" veya "ona
şu kadar ödemek benim borcumdur" demesiyle olur.
"Ona devlet
hazinesinden şu kadar ödenecektir" ifadesini devlet başkanı söyler. Devlet
hazinesinden ödenecek olan bu pay, Bulkini'nin de belirttiği üzere kamu yararı
için ayrılmış olan kısımdan ödenir.
"Ona şu kadar
ödemek benim borcumdur" ifadesini halktan olan kişi söyler.
Bu şartın koşulması, at
binmeyi öğrenme ve savaş sebeplerine hazırlıklı olma konusunda insanları teşvik
ettiği için sahih olmuştur. Ayrıca bu, Allah'a itaat konusunda mal harcamaktır.
43. İki şahıstan
yalnızca birinin mal ödemeyi şart koşması da caizdir. Bu da "beni geçersen
bende şu kadar alacağın olur. Ben seni geçersem ben senden bir şeyalmam"
demek suretiyle olur. Çünkü bu durumda, haram kılınmış olan kumar özelliği söz
konusu olmaz.
44. Bir müsabaka akdi
esnasında iki taraf, içlerinden kim yarışta geçerse diğerinden şu kadar miktar
almak üzere anlaşma yapsalar bu şart araya bunu helal kılıcı üçüncü bir şahıs
girmedikçe sahih olmaz. Araya giren bu şahsın atının diğer ikisininkine denk
olması gerekir. Bu şahıs, şayet yarışta birinci gelirse ödülü alır, geçilirse
herhangi bir şey ödemez. Bu durumda akit kumar şeklinin dışına çıktığı için
şart caiz olur.
Nevevi, "ikisinin
atı gibi" diyerek bu şahsın atının zayıf olması veya diğer ikisininkinden
daha hızlı olması durumunu dışarıda bırakmıştır ki bu durumda müsabaka sahih
olmaz.
Not: Nevevi'nin ifadesinin çağrıştırdığının aksine
yarışan her iki kişi arasında bir muhallilin bulunması şart değildir, aksine
yarışan kişilerin sayısı çok da olsa bir tane muhallilin bulunması yeterlidir.
Nevevi'nin
"atı" ifadesi örnek olarak söylenmiştir. Zira yarış yapmanın sahih
olduğu her konuda hüküm böyledir.
Nevevi, muhallil ile
ilgili bir şartla yetinmiştir. el-Bahr adlı eserde alimlerimizden dört şart
nakledilmiştir. Birisi Nevevi'nin zikrettiği şarttır. Diğer şartlar sözleşme
esnasında diğer iki yarışçının atının belli olması gibi muhallilin atının da
belli olması, muhallilin herhangi bir şey ödememesi, yarışta geçerse ödülü
almasıdır. Şayet yarışta geçmesi halinde ödülü almaması şart koşulursa müsabaka
sahih olmaz. Bu dördüncü şart Nevevi'nin aşağıdaki sözlerinden anlaşılmaktadır.
45. Muhallil, diğer iki
yarışçıyı geçerse [ödülolarak konulan] malı alır. Diğer iki yarışçı ister
yarışı aynı anda isterse farklı zamanlarda bitirmiş olsunlar fark etmez; çünkü
muhallil her ikisini de geçmiştir.
46. Diğer iki yarışçı
muhallil geçer ve yarışı aynı anda bitirirlerse hiç kimse bir şeyalamaz; çünkü
muhallil bu ikisini geçememiş, diğer ikisi de birbirini geçememiştir.
47. Muhallil, diğer ikisinden
biri ile birlikte yarışı aynı anda bitirir de öbür şahıs geride kalırsa yarışı
muhallil ile bitiren yarışçı kendi koyduğu malı alır.
Geride kalan şahsın malı
[ne olur? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]
Birinci görüş
Doğru olan ve İmam ŞafiI
tarafından ifade edilen görüşe göre bu mal muhallil ve yarışı onunla birlikte
bitiren kimseye ait olur. Çünkü bu ikisi diğerini geçmişlerdir.
İkinci görüş
[Zayıf] bir görüşe göre
bu mal sadece muhallil'in olur; çünkü onun araya girerek yarışı helal kılması
yalnızca kendisine özgü bir durumdur.
48. Yarışta iki
yarışçıdan birisi birinci, muhallil ikinci ve diğer yarışçı üçüncü olursa [mal
kimin olur? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]
Birinci görüş
Daha doğru görüşe göre
sonuncu gelenin malı birinci gelen kişiye ait olur; çünkü birinci gelen, diğer
iki kişiyi geçmiştir.
İkinci görüş
Diğer görüşe göre
sonuncunun malı birinci gelen ve muhallil'e ait olur; çünkü bu ikisi, sonuncu
şahsı geçmişlerdir.
Birinci gelen kişinin
kendisine ait malı elinde tutacağı konusunda görüş ayrılığı yoktur.
Not: Muhallil ile ilgili mümkün olan durumlar
sekiz tanedir:
1-2. Muhallilin her iki
şahsı da geçmesi, diğer iki kişinin aynı anda veya ardarda yarışı bitirmeleri.
3-4. Diğer iki şahsın
muhallili geçmeleri ve yarışı aynı anda yahut ardarda bitirmeleri.
5. Muhallilin ikisinin
arasında yarışı bitirmesi.
6-7. Muhallilin yarışı
birinci ile veya ikinci ile bitirmesi.
8. Her üçünün de yarışı
aynı anda bitirmeleri.
Hepsine ilişkin hükümler
de açıktır.
49. Üç veya daha fazla
kişi yarış yaparken ödülü verecek şahıs bu üçü dışında olsa, ikinci gelen şah
sa da birinci ile aynı ödülün verilmesi şart koşulsa akit fasit olur. Çünkü her
biri birinci gelse de gelmese de mal kazanacağına güveneceği için birinci gelme
konusunda kendini zorlamaz. Bu, el-Muharrer'de tek görüş olarak belirtilmiş,
Nevevi de bunu esas almış, Bulkıni buna itimad etmiştir. Ancak eşŞerhu'l-kebir,
eş-Şerhu's-sağir ve Ravdatü't-talibin'de daha doğru olduğu belirtilen görüşe
göre akit sahih olur; çünkü her ikisi de birinci veya ikinci gelmek için
kendisini zorlar, gayret eder.
50. İkinci gelene
birinciden daha fazla mal verilmesi veya malın tümünün verilmesi şart koşulursa
akit fasit olur.
51. Sonuncu gelen şahsın
kendisinden öncekilerle bir tutulması caiz değildir. Daha doğru görüşe göre
ona, kendisinden önce bitirenlerden daha az miktarda bir şey verilmesinin şart
koşulması caizdir.
52. İkinci gelen şahsa
birinci gelenden daha düşük miktarda mal [ödül] verilmesi şart koşulursa [bunun
hükmü ne olur? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]
Birinci görüş
Daha doğru görüşe göre
bunu yapmak caiz, hatta müstehaptır; çünkü bu durumda o kişi daha fazla
kazanmak için gayret eder, kendisini zorlar.
İkinci görüş
Bu şart koşulamaz; çünkü
ikinci geldiği takdirde bir şeyler alacağını bildiğinde tembellik gösterir, o
zaman da akdin amacı ortadan kalkmış olur.
53. Şahısların sayısı
üçten fazla olduğunda hüküm yukarıdakine kıyas edilir. Buna göre mesela
şahıslar on kişi olsa ve sonuncusu hariç her birine kendisini geçen kadar mal
verilmesi şart koşulsa Ravdatü't-talibin'de belirtilen daha doğru görüşe göre
bu caiz olur. el-Minhac metninde belirtilene göre ise caiz olmaz.
54. Müsabakanın onun cu şartı
akdi bozan bir şart ileri sürmekten kaçınmaktır. Buna göre yarışçılardan biri
diğerine "beni geçersen sana bu dinarı arkadaşlarına yemek yedirmen
şartıyla veririm" derse akit fasid olur; çünkü bu, şartlı bir temlik olup
mal üzerinde tam tasarrufta bulunmayı engellemektedir. Bu işlem bu yönüyle bir
kimseye, "başkasına satmaması" şartıyla mal satmaya benzemektedir.
Not: Nevevi burada da Ravdatü't-talibin'de de
yarış atlarının isimlerinden söz etmemiştir. Rafii eş-Şerhu'l-kebir adlı
eserinde yarış atlarına ilişkin on isim zikretmiştir. Şairlerden birisi bunu
şöyle bir beyitte zikretmiştir:
Yarış atları sırasıyla
mücelli, musalli, tali bari', mürtah Ardından hazfy, atıf, müemmel, sükeyt ve
sonuncusu da fiskil.
Bir başkası şöyle
demiştir: Yarış atlarının tümüne hilye adı verilir. Ben, bunların sıralamasını
açıklayacağım: Mücelli, musalli, sonra tali ve ardından Bari' Ardından mürtac,
sonra haziyy ve atıf Sonra müemmel, sonra Latfm ve Sükeyt Sonuncu gelen ise
füsküldür.
Bazıları buna on birinci
isim olarak mukredih adını eklemişlerdir. Fakihlerin bu ismi savaş atları için
kullandıkları da olur.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN