MUĞNİ’L-MUHTAC

VASİYET

 

1. VASİYETTE BULUNAN (Musi)

 

(Mükellef ve hür her kişinin vasiyeti) kafir bile olsa -mezhepte esas alınan görüşe göre sefihlik sebebiyle tasarrufları kısıtlanmış bile olsa- sahihtir.

 

Delinin, baygm olan kişinin ve çocuğun vasiyeti sahih değildir.

 

İmam ŞafiI'nin bir görüşüne göre mümeyyiz küçüğün vasiyeti sahihtir.

 

Kölenin vasiyeti sahih değildir. [Zayıf] bir görüşe göre azat edildikten sonra ölürse sahih olur.

 

7. Mükellef, hür ve [ikrah altında kalmaksızın] kendi isteğiyle hareket eden her kişinin vasiyetinin sahih olduğu konusunda icma vardır. Çünkü vasiyet bir teberru [karşılıksız bağış] işlemidir.

 

Kişi kafir ve hatta Maverdı'nin belirttiğine göre harbl bile olsa, Zerkeşi'nin belirttiği üzere vasiyetten sonra köleleştirildiği halde malı bizim elimizde eman ile bulunuyor olsa bile vasiyeti geçerlidir.

 

Not:  Nevevi'nin mutlak ifadesi mürtedi de kapsar. Onun vasiyeti de sahihtir. Ancak katir olarak ölmesi veya öldürülmesi halinde vasiyeti batılalur; çünkü daha doğru görüşe göre mürtedin malvarlığı askıdadır.

 

8. Malvarlığını aşacak kadar borcu bulunan kimsenin vasiyeti Kadı Hüseyin'in ifadelerinden anlaşıldığı üzere sahihtir.

 

9. Mezhepte esas alınan rivayete göre sefihlik sebebiyle tasarrufları kısıtlanmış olan şahsın vasiyeti sahihtir; çünkü onun sözlü ifadesi sahihtir. İbn Abdilberr ve Ebu Mansur bu konuda icma bulunduğunu nakletmişlerdir. Aslında bu kişi de hür ve mükellef kimse grubuna dahil olduğu halde onunla ilgili görüş ayrılığı bulunduğu için Nevevi onu ayrıca zikretmiştir.

 

Diğer rivayete göre ise bu konuda İmam ŞafiI'ye ait iki görüş bulunmaktadır. Bunların birincisi, üzerindeki kısıtlama sebebiyle sefihin vasiyetinin sahih olmayacağı yönündedir.

 

Üzerinde kısıtlama bulunmayan sefihin tasarrufu ise kesin olarak geçerlidir.

 

"Sefihlik sebebiyle" ifadesi "iflas sebebiyle" kısıtlanan kimseyi dışarıda bırakmaktadır. Kadı Hüseyin'in belirttiğine göre iflas durumunda vasiyet kesin olarak sahihtir.

 

10. Nevevi daha sonra "mükellef" sözcüğünü zikrederek dışarıda bıraktığı şahısları ele almıştır. Buna göre; deli, bunak, zatülcenp hastası, baygın kişi ve çocuğun vasiyeti sahih değildir; çünkü bunların sözlü tasarrufları muteber değildir.

 

11. Haram bir yola başvurarak sarhoş olan kimseye gelince Nevevi'ye göre o mükellef olmamakla birlikte vasiyeti geçerlidir.

 

Zerkeşi, "baygın" ifadesinin kapsamından, günah bir yolla sarhoş olduğu halde konuşması saçma-sapan olmayıp düzgün olan kişiyi çıkarmıştır. Onun vasiyeti geçerlidir.

 

12. Bir görüşe göre mümeyyiz çocuğun vasiyeti sahihtir. Elİmld adlı eserde bu açık olarak belirtilmiş, alimlerimizin bir bölümü de bu görüşü tercih etmiştir; çünkü vasiyette bulunmak kişinin mülkiyetini derhalortadan kaldırmamakta, ölüm sonrasında sevap almasına yaramaktadır.

 

Nevevi'nin ifadesinden "gayri mümeyyiz çocuğun vasiyetinin kesinlikle geçerli olmadığı" anlaşılmaktadır ki Mütevelli ve Darimi bunu açık olarak ifade etmişlerdir.

 

13. Nevevi' daha sonra "hür" ifadesinin kapsamına girmeyen kimseleri dışarıda bırakmıştır.

 

Buna göre kölenin vasiyeti sahih değildir. Köle ister normal köle ister müdebber, ister ticaret yapmasına izin verilmemiş mükatep köle isterse ümmü veled olsun vasiyeti geçerli değildir; çünkü Allah mirasçılığın söz konusu olduğu durumda vasiyetten söz etmiştir. Köle hakkında ise mirasçılık söz konusu olmadığından o vasiyet emrinin kapsamına dahil olmaz.

 

Zayıf bir görüşe göre ise kişi köleyken vasiyette bulunduktan sonra azat olup ölse vasiyeti sahih olur; çünkü onun sözlü ifadesi hukuken dikkate alınır. Şu durumda bu sözlü ifadeyi uygulamak da mümkün olmuştur.

 

Doğru olan, kölenin vasiyet yaptığı anda ehliyetinin bulunmaması sebebiyle vasiyetinin geçerli olmaması görüşüdür.

 

Mükatep köleye efendisi ticaret konusunda izin verse o zaman bu izin sebebiyle onun teberruda bulunması sahih olduğundan vasiyeti de sahih olur. Saymerı bunu açık olarak ifade etmiştir.

 

Not:  Alimlerin mutlak ifadesi, kısmen hür kısmen köle olan şahsın vasiyetinin batılolmasını gerektirir. Ezrai "bu konuda açık bir ifade görmedim. Onun mirasçı olmasının sahihliğine kıyasla vasiyeti de sahih olur." demiştir. Bu durumda kısmı kölenin vasiyeti hür olduğu bölümü ile sahih olur; çünkü bu kişi hür olduğu bölümü dikkate alınarak mirasçı olmaktadır.

 

Hocamız Zekeriya el-Ensarı şöyle demiştir: Açıktır ki bu, kölenin kısmen hür olması bir azat işlemi sonucu olmamışsa olur. Çünkü azat işlemi peşinden velayı getirir. Kısmen hür olan kimse ise buna ehil değildir.

 

Ben, tıpkı Hocam Şihabeddin er-Remll gibi bunun sahih olduğu görüşündeyim; çünkü kölelik ölümle sona ermektedir. Azat işlemi ise ancak ölüm sonrasında olur.

 

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

 

2. KENDİSİNE VASİYETTE BULUNULAN / VASİYET LEHDARI (Musa Leh)