GASP |
MAL SAHİBİ VE GASIBIN
ANLAŞMAZLIĞA DÜŞMESİ
Malı gasp eden kimse
malın telef olduğunu iddia ettiği halde mal sahibi bunu inkar etse, doğru görüşe
göre yeminle birlikte gasıbın sözü kabul edilir. Gasıp yemin ettiğinde, daha
doğru görüşe göre mal sahibi malını ona tazmin ettirir.
Mal sahibi ve gasıp,
"malın değeri", "gasp edilen kölenin üzerinde bulunan
elbise", "malda yaratılıştan bulunan bir kusur" gibi konularda
anlaşmazlığa düşseler, yeminle birlikte gasıbın sözü kabul edilir. Malda
sonradan meydana gelebilecek bir kusur konusunda daha doğru görüşe göre yeminle
birlikte mal sahibinin sözü kabul edilir.
1. Gasıp, gasp ettiği
malın telef olduğunu iddia etse, buna dair bir sebep zikretmese veya malın
hırsızlık gibi gizli bir sebeple telef olduğunu iddia etse, mal sahibi ise
malın telef olduğunu inkar etse [kimin sözü kabul edilir? Bu konuda mezhep
içinde iki görüş bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Doğru olan görüşe göre
yeminle birlikte gasıbın sözü kabul edilir; çünkü doğru söylediği halde şahit
getirememiş olabilir. Şayet onun sözü kabul edilmezse bu durum onun müebbed
hapse atılmasına sebep olabilir.
[İkinci görüş]
Yeminle birlikte mal
sahibinin sözü kabul edilir; çünkü aslolan, malın varlığını koruyor olmasıdır.
2. [Yukarıdaki meselede]
daha doğru görüş kabul edildiğinde gasıp yemin ettiğinde, mal sahibi malın
bedelini ya misli ya da değeri üzerinden tazmin ettirir. Çünkü gasıbın yemin
etmesi sonucunda malının kendisine kavuşma imkanı kalmamıştır. Diğer görüşe
göre ise mal sahibinin iddiasına göre mal mevcudiyetini koruduğundan gasıba
tazmin ettiremez.
3. Mal sahibi ve gasıp malın
telef olduğu konusunda ittifak ettikten veya gasıp bu konuya dair yemin
ettikten sonra iki taraf;
> "Malın
değeri" konusunda anlaşmazlığa düşseler,
> "Gasp edilen
kölenin elbisesi" konusunda anlaşmazlığa düşseler, örneğin mal sahibi
"bu elbise benimdir" dediği halde gasıp "hayır benimdir"
dese,
> "Gasp edilen
kölede doğuştan bir kusurun var olup olmadığı" konusunda anlaşmazlığa
düşseler, örneğin gasıp kölenin doğuştan kör olduğunu veya elinin olmadığını
iddia ettiği halde mal sahibi "köle sağlam idi, bu kusurlar senin
yanındayken meydana geldi" dese,
Bu üç durumda yeminle
birlikte gasıbın sözü kabul edilir.
Birinci durumda onun
sözünün kabul edilme sebebi şudur:
Asıl olan, gasıbın
zimmetinin, fazlalık kısmı borçlu olmamasıdır.
Bunu iddia eden mal.
sahibinin delil getirmesi gerekir. Mal sahibi, malın değerinin, herhangi bir
kesin rakam vermeksizin gasıbın iddia ettiğinden daha fazla olduğuna dair şahit
getirirse bunlar dinlenir, gasıp kendisinin belirttiği değer ile şahitlerin
ileri sürdüğü en üst değer arasındaki farkı ödemekle yükümlü tutulur.
[Zayıf] bir görüşe göre
şahitler dinlenmez. İbnü'r-Rif'a bu görüşe meyletmiştir.
Kişi, malın
niteliklerinin nasılolduğuna dair şahit getirip bu niteliklere göre malın
değerini uzmanlara belirtmek istese şahitler dinlenmez. Ancak bu şahitleri
getirmekle mal sahibi gasıbın bu niteliklere uygun olmayacak derecede düşük bir
değer ileri sürme hakkını ortadan kaldırmış olur. Bu durum, gasıbın bu
niteliklerde bir mal gasp ettiğini ikrar edip sonra da küçük bir değer ileri
sürmesine benzer. Buna göre gasıp uygun olacak seviyede bir fazlalık ödemekle
yükümlü tutulur.
Mal sahibi, malın gasp
öncesindeki değerinin ne olduğuna dair şahit getirirse doğru olan görüşe göre
şahitler dinlenmez.
İkinci durumda onun
sözünün kabul edilmesebebi şudur:
Gasıp hem köle hem de
kölenin üzerindeki şeyler üzerinde zilyed konumundadır.
Burada "köle"
ifadesi hür kimseyi dışarıda bırakmaktadır. Hür bir kimseyi gasp eden veya
çalan / kaçıran kimsenin onun üzerindeki elbise üzerinde zilyedliği söz konusu
olmaz.
Üçüncü durumda onun
sözünün kabul edilme sebebi şudur:
Aslolan, doğuştan
kusurun bulunmamasıdır. Şahitlerin ileri sürdüğü şey kesin değil, ihtimallidir.
4. Mal telef olduktan
sonra, "malda gasp sonrasında bir kusurun meydana gelip gelmediği"
konusunda bir anlaşmazlık olsa, örneğin gasıp "gasp ettiğim köle hırsız
idi" veya "kolu kesikti" dese [kimin sözü kabul edilir? Bu
konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Daha doğru görüşe göre
yeminle birlikte mal sahibinin sözü kabul edilir; çünkü aslolan ve çoğunlukla
görülen durum, malda bu kusurun sonradan meydana gelmemesidir.
[İkinci görüş]
Gasp edenin sözü kabul
edilir; çünkü aslolan, gasıbın zimmetinin borçsuz olmasıdır.
5. Gasıp, köleyi kusurlu
bir şekilde geri verip "bu şekilde gasp etmiştim" dese, mal sahibi
"bu kusur senin elindeyken oldu" dese, yeminle birlikte gasıbın sözü
kabul edilir; çünkü aslolan, kölenin bu kusurlu halinin üzerindeki bir değerin
gasıbın zimmetine yükletilmemesidir.
[İtiraz] Bu, gasp edilen malın geri verilmeSiyle
kayıtlanamaz. Mal telef de edilmiş olsa, yukarıda geçen gerekçeden ve biraz
sonra gelecek olan "yiyecek" meselesinden anlaşıldığına göre hüküm
yine bu şekilde olur.
[Cevap] Malın telef edilmesi durumunda gasıbın
tazminat ödemesi gerekli olduğundan malın geri verilmesinden sonraki duruma
nispetle telef durumunda gasıbın sözünün kabul edilme ihtimali zayıflamıştır.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN
GASP EDİLEN MALDA
MEYDANA GELEN EKSİLMENİN TAZMİN ŞEKLİ