|
ŞİRKET |
BATIL ŞİRKETLER
Şirket birkaç türlü
olur:
1. Beden şirketi:
İki hamalın veya diğer
meslek sahibinin kazançları aralarında eşit veya farklı bir şekilde bölüşmek üzere
ortak olmasıdır. Bunlar aynı sanatı icra edebilecekleri gibi sanatları farklı
da olabilir.
2. Mufavada şirketi:
Kazançları aralarında
ortak olmak ve borçları da her ikisine ait olmak üzere ortak olmalarıdır.
3. VucCıh şirketi:
[Piyasada] kredisi
bulunan iki kişinin her biri veresiye olarak mal alıp satmak konusunda ortak
olmalarıdır. Satım yaptıklarında, satım bedelinden artan kısım aralarında ortak
olur. Bu türler batıldır.
A. BATIL ŞİRKET TÜRLERİ
B. BATIL ŞİRKETLERİN HÜKÜMLERİ
A. BATIL ŞİRKET
TÜRLERİ
Şirket, mahiyeti
itibarıyla dört kısma ayrılır:
1. BEDEN [EMEK] ŞİRKETİ
2. MUFAVADA ŞİRKETİ
3. VUCÜH [KREDİ] ŞİRKETİ
1. BEDEN [EMEK] ŞİRKETİ
Emek şirketi, örneğin
iki hamalın veya iki terzi, iki marangoz, iki dellalin, mesleklerini yapmak
suretiyle elde edecekleri kazancın aralarında ortak olması için sözleşme
yapmalarıdır.
Bu kazanç aralarında
eşit paylaşılabileceği gibi farklı oranlarda da paylaşılabilir.
Emeklerini ortaya koyan
iki kişi, her ikisi de marangoz olma örneğinde olduğu gibi aynı mesleği
yapabilecekleri gibi bir terzi ve marangozun ortak olması durumunda olduğu gibi
farklı mesleklerden de olabilirler.
2. MUFAVADA ŞİRKETİ
Mufavada şirketi, iki
kişinin;-et- Tenbih adlı eserde; gerek malları ile gerekse emekleriyle elde
edilen- kazançları ve meydana gelen tazminlerin -ki bu tazminler gasp, itlaf ve
fasid satım gibi bir sebebe bağlı olabilir- her ikisinin üzerine olması
şartıyla ortak olmalarıdır.
Mufavada şirketi Arapça
"tefavada" ifadesinden alınmıştır ki bunun anlamı da iki kişinin bir
şeye birlikte başlamalarıdır.
[Zayıf] bir görüşe göre
ise "kavmun fevda" ifadesinden alınmıştır ki bu "birbirine eşit
bir toplum" anlamına gelir.
3. VUCÜH [KREDİ] ŞİRKETİ
Vucuh şirketi [şu
şekillerde kurulabilir:]
[a] - İnsanlar nezdinde
kredisi bulunan iki kişinin, insanlardan veresiye olarak mal satın alıp satın
aldıkları mal aralarında ortak olmak ve bunu sattıklarında, satım bedelinin
üzerindeki kısım [kar] da ~ aralarında ortak olmak üzere sözleşme yapmalarıdır.
[b] - Biri piyasada
kredisi bulunan diğeri tanınmayan iki kişinin; kredisi olan şahsın zimmetinde
borçlanmak suretiyle piyasadan mal satın almak, tanınmayan şahsın da bunu
satmak ve kar aralarında ortak olmak üzere anlaşmalarıdır.
[c] - Piyasada kredisi
bulunan kişinin çalışması, tanınmayan şahsın ise elinde malı bulundurması,
karın aralarında ortak olması şartıyla ortaklık yapmalarıdır.
[d] -
eş-Şerhu'l-kebir'de şöyle denmiştir: Gazalı'nin şu söylediği de buna yakındır:
Tanınmayan şahıs, piyasada
tanınan kimseye karlı bir şekilde satması için bir mal verir, karın bir kısmı
tanınan şahsa ait olur.
Vucuh şirketine dair en
meşhur görüşler ilk üçüdür.
B. BATIL ŞİRKETLERİN
HÜKÜMLERİ
1. Yukarıda geçen üç
şirket türü de [yani beden, mufavada ve
vucuh şirketleri]
batıldır.
Birincisi olan beden
[emek] şirketinin batıl olma sebebi şudur:
[a] - Bu şirkette ortada
bir sermaye yoktur.
[b] - Ayrıca garar
[bilinmezlik - aldanma riski] vardır. Çünkü bu şirkerte kişi diğer ortağın bir
şey kazanıp kazanamayacağını kesin olarak bilemez.
[c] - Ayrıca ortaklardan
her biri beden ve emek bakımından diğer ortaktan ayrı olduğuna göre her bir
ortağın karı da kendine ait olur. Bu, koyunları birbirinden farklı olan iki
kişinin, süt ve yavrular aralarında ortak olmak üzere şirket kurmalarına
benzer.
[d] - Yine bunun batıl
olması, toplanan odunların ve avlanan balıkların ortak olması şartıyla iki
kimsenin odun toplamak ve balık avlamak üzere ortaklık yapmasına kıyas edilir.
İkinci şirket türü olan mufavadanın
batıl olma sebebi birkaç çeşit bilinmezlik - riskin söz konusu olmasıdır. Bu
yüzdendir ki İmam Şafii (r.a.) "mufavada şirketi batıl değilse o zaman ben
dünyada batıl diye bir şey bilmiyorum" demiştir. İmam Şafiı (r.a.) bu
sözüyle bu şirketteki risklere ve bilinmezliklere işaret etmiştir.
Ortaklardan her biri bu
sözü kullanırken 'inan şirketini kastediyorlarsa, örneğin "mufavada
yaptık" veya "inan şeklinde ortak olduk" diyorlarsa,
"kinaye sözcüklerle yapılan akitlerin caiz olması" kuralı gereğince
bu da caiz olur.
Üçüncü şirket türü olan
vucuh [kredi] şirketine gelince;
Bunun [yukarıda
açıklanan] birinci şeklinde akdin feshedilmesi halinde esas alınacak ortak bir
sermaye yoktur ve yine burada ne satın alınacağı da belli değildir.
İkinci şeklinde ise
mülk, piyasadan kredisi ile mal satın alan kişiye aittir, dolayısıyla kar da
zarar da ona ait olmalıdır.
Üçüncüsünde ise fasid
bir mudarebe akdi söz konusudur; çünkü sermaye sahibi sermayesini kendi elinde
bulundurmaktadır.
Ancak iki taraftan her
biri diğerine "mal satın almak" konusunda vekalet verir ve malı satın
alan kişi de her ikisi adına satın almayı kastederse bu durumda satın
alınmasına izin verilmiş malda bu iki kişi ortak olurlar.
2. Yukarıdaki ilk iki
şirket türünde, ortakların gerek kendi başlarına gerekse bir arada
kazandıklarından bir kar meydana gelirse bu kar, ortaklık yaparken anlaştıkları
şarta göre değil "emsal ücret" kuralına göre dağıtılır. Bunun ilki
eş-Şerhu'l-kebir'de açık olarak ifade edilmiş, ikincisi ise dolaylı bir biçimde
çıkarılmaktadır.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN