SELEM / SELEF - SİPARİŞ...

SİPARİŞ EDİLEN MALDAN FARKLI BİR MAL VERMEK

Sipariş edilen malı kendi cinsi ve türü dışında bir malla değiştirmek sahih değildir. [Zayıf] bir görüşe göre kendi türünde bir şeyle değiştirmek caizdir, ancak bunu [sipariş verenin] kabul etme[si] gerekmez.

Şart koşulandan daha düşük kalitede bir mal verilmesi caiz olmakla birlikte bunu kabul etmek gerekli değildir. Şart koşulandan daha kaliteli bir mal vermek caizdir, daha doğru görüşe göre bu durumda o malın kabul edilmesi gerekli olur.

Bu bölümde, sipariş edilen malın öden me zamanı geldiğinde onun yerine başka bir şey verilmesi konusundan bahsedilecektir.

1. "Arpa" yerine "buğday" verilmesi durumunda olduğu gibi sipariş edilen maldan farklı cinste mal vermek caiz değildir.

Berni hurması yerine Ma'kıl! hurması verme durumunda olduğu gibi sipariş edilen maldan farklı tür mal vermek de caiz değildir.

Çünkü birinci durumda sipariş mal yerine başka bir bedel koymak söz konusudur, daha

önce gerekçesi ile birlikte bunun yapılamayacağını belirtmiştik. İkinci durumda ise yapılan işlem mal yerine başka bir bedel vermeye benzemektedir.

Not: Bir malın yerine başkasını bedel olarak vermenin caiz olması için yapılması gereken şey, selem akdini karşılıklı feshedip daha sonra sipariş alan kişinin zimmetinde bulunan satım bedeline karşılık olmak üzere getirilen malı almaktır.

[Zayıf] bir görüşe göre sipariş edilen malla aynı cinsten olmakla birlikte türü farklı olan bir mal verilebilir; çünkü ikisi de aynı cins altında birleşmektedir. Bu, türleri aynı olup nitelikleri farklı olan mallara benzer. Bu sebepledir ki ikisinin birbiri karşılığında fazla olarak satılması haramdır. Yine zekatta ikisi birbirine eklenir. Bununla birlikte diğer tarafın bunu kabul etmesi gerekmez; çünkü bu, kendi hakkı olan şeyden daha azdır.

2. Akitte şart koşulan nitelikten daha kaliteli olan bir malı vermek caizdir.

Bu durumda daha doğru görüşe göre karşı tarafın bunu kabul etmesi gerekir; çünkü bunu almaktan kaçınmak inat etmekten başka bir şey değildir. Ayrıca sipariş alan kişinin bunu vermesi, borcundan başka türlü kurtulma imkanı bulamadığını göstermektedir. Bu durum ikinci görüştekilerin ileri sürdüğü "minnet altında kalma" durumunu hafifletmektedir.

Diğer görüşe göre ise minnet altında kalma söz konusu olduğu için bunu kabul etmek gerekmez. Bu, beş zira boyunda bir tahta sipariş eden kişiye altı zira uzunluğunda tahta verilmesine benzer ki bu durumda kabul etmek gerekmez.

İlk görüşte olanlar arada şu farkın bulunduğunu söylemişlerdir:

Kalite ve kalitesizliği birbirinden ayırmak mümkün değildir; çünkü bunlar mala bağlı hususlardır, tahtanın istenenden fazla olması meselesi ise bundan farklıdır.

Bununla birlikte sipariş veren kişinin bunu kabul etmesi kendisi için zararlı ise, örneğin köle veya cariye sipariş eden kişiye karşı taraf onun alt soy veya üst soy hısımını getirse veya karısını yahut kocasını getirse sipariş verenin bunu kabul etmesi gerekmez. Erkek kardeşini veya amcasını verse bunu kabul etmesinin gerekip gerekmediği konusunda iki görüş vardır. Kabul etmesinin gerekli olmadığı görüşünün -ki güçlü olan görüş budur- delili şudur: Hakimlerden bazıları erkek kardeş ve amcanın da kişinin mülkiyetine köle olarak girdiği anda azat olacağına hükmetmektedirler. Bunu Maverdi zikretmiştir.

Not:

1. Yaş hurma ile kuru hurmanın birbirinden farklı olması bir nitelik farklılığı değil tür farklılığıdır. Yine gökten gelen suyla sulanan hurma ile yerden çıkan su ile sulanan hurma arasındaki fark da böyledir. Hindistanlı köle ile Türk köle arasındaki fark da böyledir. Buna göre diğer tarafın bunu kabul etmesi gerekmez.

2. Ölçekle sipariş edilen mal yerine tartıyla vermek veya tersini yapmak caiz ve sahih değildir. Üzerine akit yapılan mal dışındaki bir şeyde ölçek veya tartıyla vermek de sahih değildir. Örneğin kişi sa' ile satsa, diğer şahıs bunu müd ile tartsa akit sahih olmaz.

3. Ölçekle ölçüm yapılırken ölçek sallanmaz / silkelenmez, ölçeğin yanlarına eller konulmaz, kişi ölçeği doldurup üzerine taşıyabileceği kadar boşaltır.

4. ["Temr" adı verilen kuru] hurma kurumanın başlangıç aşamasında olsa bile kuru olarak teslim edilir; çünkü kurumadan önce ona "temr" denmez. İçinde yalnızca çekirdek kalacak kadar kurumuş olan hurmanın verilmesi yeterli olmaz; çünkü bu bir eksikliktir. Bunu İbnü'r-Rif'a, Subkl ve başka alimler zikretmiştir.

Kuru hurma yarık olmaksızın satılır. Bu, gömmek vb. yollarla kendiliğinden yarılıp da yaş hale gelinceye kadar üzerinde işlem yapılan ham hurmadır. Buna Mısır bölgesinde "ma'muI" denir.

5. Buğday vb. şeyler toprak, çamur ve arpa gibi şeylerden temizlenmiş halde teslim edilir. Az miktarda toprak vb. şeylere ölçekte göz yumulur; çünkü ölçekte bunun etkisi ortaya çıkmaz. Ancak tartılarak satılma halinde buna göz yumulmaz; çünkü tartıda bunun etkisi ortaya çıkar. Ölçekte ortaya çıkması halinde buna göz yumulmakla birlikte şayet toprağı vb. maddeleri çıkarmanın bir masrafı varsa sipariş verenin bunu kabul etmesi gerekmez. Nevevi bunu erRavda'da açıklamış ve onaylamıştır.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

SİPARİş VAKTİNDEN ÖNCE MALI TESLİM ETMEK