B. MESELELERİN HALLERİ VE AVİL (YÜKSELME)

Mirasçılar asabe olup sadece erkek veya sadece kadın iseler, mal kendilerine eşit şekilde taksim edilir. Nesep itibarı ile iki sınıf mirasçı bir arada olursa bir erkek, iki kadın değerinde kabul edilir. Buna göre mesele kendilerine taksimat yapılan mirasçıların sayısı üzerine kurulur. Bu sayı meselenin aslıdır. Meselâ; iki erkek ve iki kadın mirasçı kalmışsa, bunların sayısı altı eder ki mesele altı üzerine kurulur.

Mirasçılar arasında bir hisse sahibi veya eşit iki hisse sahibi varsa, mesele bu sayı üzerine kurulur. Meselâ, koca ve ana-baba bir kardeş mirasçı kalmışsa, aldıkları hisse ikide bir eder ki mesele iki 1 sayısı üzerine kurulur. Buna göre meselenin aslı olan yarım ikiden; üçte bir veya üçte iki üçten; dörtte bir dörtten; altıda bir altıdan ve sekizde bir sekizden gelir.

İki mirasçı bir arada olup meselenin üzerine kurulduğu sayılar değişik ise bu durumda bakılır: İki sayı arasında tedahül (biri diğerinin cüzü olan iki sayı, 3 ile 6 gibi) varsa, mesele en büyük sayı (payda) üzerine kurulur. Meselâ, 1/3 veya 1/6 paydaları gibi. En büyük payda altı sayısıdır. Üç sayısı buna bölünebilir ki mesele altı sayısı üzerine kurulur. Sayılar arasında tevafuk varsa, her bir sayının vıfkı (yarısı) diğer tam asıl sayı ile çarpılır. 1/6 ile 1/8 hisseleri gibi. Altının vıfkı üç, sekizin vıfkı dörttür. Her birinin vıfkı diğer sayı ile çarpılır. Çıkan toplam sayı meselenin üzerine kurulduğu sayıdır. 3.8=24 veya 4.6=24; 24 sayısı meselenin üzerine kurulduğu sayıdır.

İki sayı arasında tebâyün (kendilerini kendilerinden başka bir bölenin bulunmadığı sayılardır. 3, 5, 7, 11 v.b. sayılar gibi) varsa, her biri diğeri ile çarpılır. Yani küçük sayı büyük sayıyı bölemez ve üçüncü bir sayı da bunları bölemezse, her biri diğeri ile çarpılır. Çarpım sonucu elde edilen toplam sayı meselenin üzerine kurulduğu sayıdır (meselenin mahrecidir). Üçte bir ve dörtte bir paydaları gibi ki meselenin üzerine kurulduğu sayı on ikidir. (3.4=12)

Miras meseleleri yedi sayıya göre teşkil edilir. Bu sayılar şunlardır: 2, 3, 4, 6, 8, 12 ve 24; bunlardan altı sayısı yediye avl eder. Örneğin; koca ve iki kız kardeş mirasçı olursa, mesele altı üzerine kurulur. Altı sayısı sekize de avl eder. Örneğin; koca, iki kız kardeş ve anne mirasçı olursa, mesele altı üzerine kurulur ve altı sekize avl eder. Altı sayısı dokuza da avl eder. Örneğin koca, iki kız kardeş ve anne bir erkek kardeş mirasçı olursa, altı dokuza avl eder. Altı on sayısına da avl eder. Koca, iki kız kardeş, anne ve anne bir iki erkek kardeş birlikte mirasçı olurlarsa, mesele altıdan on sayısına avl eder. On iki sayısı ise on üçe avl eder. Örneğin karı, anne ve iki kız kardeş birlikte mirasçı olurlarsa, mesele on üçe avl eder. On iki sayısı on beş sayısına da avl eder. Yukarıda sayılan mirasçılarla birlikte anne bir kardeş varsa paylar on ikiden on beşe avl eder. On iki sayısı on yediye de avl eder. Yukarıda belirtilen mirasçılarla birlikte anne bir bir kardeş daha olursa, on iki on yediye avl eder.

Yirmi dört sayısı yirmi yediye avl eder. İki kız, anne, baba ve karı birlikte mirasçı olurlarsa, yirmi dört yirmi yediye avl eder. Altı, on iki ve yirmi dört sayıları dışındaki sayılar avl etmezler.

İki sayı bir birine mümasil ise (7-7 ve 9-9 gibi) durum bellidir. Yani eşit olduklarından sayılardan biri meselenin aslı olur. Sayılar değişik ise ve büyük sayıdan küçük sayı bir veya daha fazla kere çıkarılarak büyük sayı kesirsiz yok oluyorsa, sayılar arasında tedahül vardır. Üç sayısının altı veya dokuz sayısı ile birlikte olması gibi. Üç sayısı altı sayısından iki defa çıkarılırsa altı sayısı sıfırlanır.

Şayet küçük sayı büyük sayıyı bölemez ancak üçüncü bir sayı ile bölünürlerse (sıfırlanırlarsa) sayılar arsında muvafakat vardır. Her biri kendi cüzü ile tevafuk (yarı) olur. Dört ve altı sayılarının yarıları gibidir.

İki sayı bir birini sıfırlamaz da ancak "bir" rakamı ile sıfırlanırlarsa, aralarında tebayün vardır. Üç ve dört sayısı gibi. Üç sayısından bir üç defa ve dört sayısından bir dört defa çıkarılarak sayılar sıfırlanır. Şu halde iki sayıda tedahül varsa, tevafuk da vardır. Fakat tevafuk olan sayıda tedahül olmaz.

C. HİSSELERİN TASHİHİ (HİSSELERİ KESİRSİZ HALE GETİRMEK)

D. MÜNASAHAT (TERİKE TAKSİM EDİLMEDEN MİRASÇILARDAN BAZILARININ ÖLMESİ)