BEYHAKİ KÜLLİYATI

KADER

ANA SAYFA Kur’an Hadis Sözlük Biyografi

Kaderin İspatı Konusunda Sahabilerden,

Din Alimlerinden ve İmamlardan Nakledilenler

461- Ebü Bekir es-Sıddik bildiriyor: Allah Resulü'ne (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Ey Allah'ın Resulü! Kesin kararlaştırılıp hükme bağlanmış bir esas üzere mi, yoksa yeni bir esas üzere mi amel ediyoruz?" diye sordum. "Kesin kararlaştırılıp hükme bağlanmış bir esas üzere" buyurdu. (Ebü Bekir): "Öyleyse niçin am el ediyoruz, ey Allah'ın Resulü!?" deyince Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Herkese, yaratılış amacına uygun yaşamak müyesser kılınmıştır" buyurdu.

Bunu Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den aktarmıştır. O'ndan rivayette Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e muhalefet etmemiştir. Abdurrahman b. sabıt'ın rivayetiyle Ebu Bekr'den onun sözü olarak rivayet olunmuştur.1

462- Hz. Ebu Bekr es-Sıddık der ki: Yüce Allah mahlukatını iki avuç olarak yarattı. Sağında bulunanlara: "Selamet içinde cennete girin!" dedi. Diğerlerine de: "Cehenneme girin ki oraya girmenize aldırmayacağım" dedi. Bu durumları (yazgıları) kıyamete dek sürecektir.

463- Yahya b. Ya'mer der ki: Humeyd b. Abdirrahman ile birlikte hac veya umre için yola çıktım. Abdullah b. Ömer ile karşılaştığımızda ona: ''Ey Ebu Abdirrahman! Bizim tarafımızda, Kur'an'ı okuyan, ilim sahibi olan ve kader diye bir şeyin olmadığını, her işin hemen o anda meydana geliveren bir durum olduğunu söyleyen kişiler çıktı" dedik. Bunun üzerine İbn Ömer: "Ömer b. el-Hattab bana şöyle anlattı" diyerek şöyle devam etti: "Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) hutbe verirken bir adam geldi ve: ''Bana imandan haber ver, iman nedir?'' dedi. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): ''Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, acı ve tatlısıyla hayır ve şeni ile kadere inanman ve öldükten sonra tekrar dirilmeye inanmandır'' buyurunca, adam: ''Doğru söyledin'' dedi."

O (Abdullah b. Ömer) bunu (Ömer b, el-Hattab kanalıyla) Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Selleml rivayet etmiştir. Yine Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Selleml, Hz. Musa'nın, Adem ile münazarasını aktarmıştır. Bunu da daha önce zikretmiştik. Bu kıssa, Ömer b, el-Hattab'dan onun sözü (mevktif) olarak ta rivayet olunmuştur.

464- Yahya b. Ya'mer anlatıyor: Ma'bed, işte burada kader hakkında söylediklerini söyleyince ben ve Humeyd b. Abdirrahman hacca gittik. Birbirimize: "Baksak ta Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ashabından birini bulup Ma'bed'in kader konusunda dediği şeyi sorsak" dedik. Mescide girdiğimizde İbn Ömer ile karşılaştık. İkimiz de ona sokulduk. Ben konuşmada daha iyi olduğum için arkadaşımın bu konuda konuşmayı bana bıraktığını tahmin ederek İbn Ömer'e: "Ey Ebu Abdirrahman! Bizim tarafımızda Irak halkından Kur'an'ı okuyan, ilim sahibi olan ve kader diye bir şeyin olmadığını, her işin hemen o anda meydana geliveren bir durum olduğunu söyleyen kişiler çıktı" dedim. Bunun üzerine İbn Ömer şöyle karşılık verdi: "Onlarla bir daha karşılaşırsan benim onlardan uzak olduğumu, onların da benden uzak olduklarını kendilerine haber ver. Vallahi onlardan biri Allah yolunda yeryüzü dağları kadar altın harcasa, kadere ve kaderin hayrına ve şerrine iman etmedikçe kendisinden kabul edilmez."

Abdullah b. Ömer: "Ömer b. el-Hattab bana şöyle anlattı" diyerek şöyle devam etti: "Hz. Adem ile Musa bu konuda münazara ettiler. Musa: "İnsanları bedbaht edip cennetten çıkaran Adem sen misin?" deyince, Adem: "Allah'ın, risaletini ve sözlerini bildirmek üzere seçtiği ve kendisine Tevrat'ın indirdiği Musa sen misin? (Tevrat'ta) beni yaratmadan önce bunu bana takdir etmiş olduğunu gördün mü?" dedi. Musa: "Evet" dedi ve böylece Adem, Musa'yı tartışmada mağlub etti. Böylece Adem, Musa'yı tartışmada mağlub etti. Böylece Adem, Musa'yı tartışmada mağlub etti."

Sonra İbn Ömer, Ömer b. el-Hattab kanalıyla Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Sellem) iman konusundaki hadisi zikretti.

Ömer kanalıyla Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Sellem), Yüce Allah'ın, Hz. Adem'in sırtını sıvazlamasını ve ondan zürriyetini çıkardığını, Yüce Allah'ın: "Bunları cennet için yarattım, bunlar cennet ehlinin amellerini işleyecekler. Bunları da cehennem için yarattım, bunlar da cehennem ehlinin amellerini işleyecekler" buyurduğunu zikrettik.

465- Amr b. Meymun der ki: Hz. Ömer'in suikasta uğradığı zaman: "Allah'ın emri mutlaka yerine gelecek, yazılmış bir kaderdir"[Ahzab 38] dediğini işittim.

466- İbn Mes'ud der ki: Ömer b. el-Hattab minberde çokça şöyle derdi:

"Rahat ol. zira her durum takdir eden ilahın elindedir

Men edilen şey sana gelmeyecek. olması emredilen şey de olacaktır."

467- Hz. Ali der ki: "Sizden biri şüphe etmeksizin başına gelmesi takdir edilen bir şeyin, şaşmadan mutlak bir şekilde başına geleceğini, başına gelmesi takdir edilmeyen bir şeyin de asla başına gelmeyeceğini bilip bütün kaderi kabul etmedikçe imanı kalben tasdik etmemiş olur."

468- Şa'bi bildiriyor: Hz. Ali, Küfe minberinde insanlara hutbe verip: "Hayır ve şerriyle kader'e iman etmeyen kimse bizden değildir" dedi.

469- Abdullah b. Abdirrahman b. Ka'b b. Malik bildiriyor: Müminlerin emiri Ali b. Ebi Talib'in yanında kader konusu zikredilince işaret ve orta parmağını ağzına sokup sonra avucuna vurdu ve: "Şahadet ederim ki bu iki parmakla avucuma vuruşum Ümmü'l-Kitab'da yazılıdır" dedi.

470- Hz. Ali der ki: "Taneyi yaran ve canlıyı yaratana yemin ederim ki dağları yerinden söküp atmak, ertelenmiş mülkü / hükümranlığı yıkmaktan daha kolaydır."

471- Abdullah b. Mes'ud der ki: "Yüksek bir dağı yerinden kaldırmaya uğraşmam benim için tecil edilmiş mülkü getirmek için uğraşmamdan daha sevimlidir."

472- Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) Mescid'inde Ravza'sında Musevi olarak bilinen Ebu'l-Hasan Abdullah b. Muhammed b. Ali b. el-Hasan b. Cafer b. Musa b. Cafer bildiriyor: Babamın, atasından naklederek şöyle dediğini işittim: "Ali b. Müsa er-Rıda daha genç iken ipek giysi giymiş olarak Ravza'da otururdu. Alim Mescid imamları varken insanlar kendisine sorular sorarlardı. Bir gün ona kader hakkında sorulunca: ''Yüce Allah: "Şüphesiz suçlular sapıklık ve çılgınlık içindedirler. O gün yüzüstü ateşe sürüklendiklerinde ''Cehennemin elemini tadın!'' denir. Biz, her şeyi bir ölçüye göre yarattık"[Kamer 47-49] buyurmaktadır'' dedi. Sonra da; "Babam, atasından naklederek Müminlerin emiri Ali b. Ebi Talib'in: ''Allah her şeyi bir ölçüye göre yarattı. Hatta yaşlılığı ve güzelliği bile. Her şey Allah'ın iradesi altındadır ve güç ve kuvvet ancak Allah'ın yardımıyla elde edilir'' dediğini söyledi."

473- Ebu Cafer Muhammed b. Ali el-Bakır, babasından bildiriyor: "Ebu'l-Hüseyn b. Ali b. Ebi Talib: "Vallahi Kaderiyye; ne Allah'ın, ne meleklerin, ne peygamberlerin, ne cennet ehlinin, ne cehennem ehlinin, ne de dostları İblis'in dediğini dediler" dedi. Oradakiler kendisine: "Ey Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) torunu! Bunu bize açıklar mısın?" dediklerinde şu karşılığı verdi: "Yüce Allah: ''Allah kullarını esenlik yurduna çağırıyor ve O, dilediğini doğru yola iletir''[Yunus 25] buyurmaktadır. Melekler: "Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz, senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur"[Bakara 32] dediler. Hz. Nuh ise:

"Eğer Allah sizi azdırmak istiyorsa, ben size öğüt vermek istesem de, öğüdüm size fayda vermez''[Hud 34] demiştir. Hz. Musa ise: "Bu iş, senin imtihanından başka bir şey değildir. Onunla dilediğini saptırırsm, dilediğini de doğru yola iletirsin. Sen bizim sahibimizsin, bizi bağışla ve bize acı! Sen bağışlayanların en hayırlısısm!"[A'raf 155] demiştir. Cennet ehli: "Hidayetiyle bizi (bu nimete) kavuşturan Allah'a hamdolsun!"[A'raf 43] demiştir. Cehennem ehli: "Allah bizi hidayete erdirseydi biz de sizi doğru yola iletirdik''[İbrahim 21] demiştir. Kardeşleri İblis ise: "Rabbim! Beni azdırmana karşılık ben de yeryüzünde onlara (günahları) süsleyeceğim ve onlarm hepsini mutlaka azdıracağım!"[Hicr 39] demiştir. Kaderiyye de Allah'ın azdırmayacağını söylemektedir.

474- Sa'lebe b. Yezıd, Hz. Ali'nin kendisinden sonra halife bırakması teklifini reddetmesini anlattıktan sonra şöyle devam etmektedir: Abdullah b. Seba: "Rabbinin huzuruna çıktığında ne diyeceksin?" diye sorunca: "Allahım! Beni dilediğin kadar aralarında bıraktın, sonra da katına aldın. Sen ise onlarla birlikte kalacaksın ve dilersen onları ıslah eder, dilersen de bozarsın, diyeceğim" karşılığını verdi.

475- Ammar bildiriyor: Muhammed b. Ali es-Sülemı: "Bir adam Hz.

Ali'ye geldi" dedi ve söz konusu hadisi zikretti. Rivayetinde Hz. Ali'nin:

"Ben, Allah'ın kuluyum. Allah bana bazı amelleri yazdı ve benim onları yapmamam söz konusu değildir" dediğini nakletmiştir.

476- Hasan b. Ali: "Her şey takdir edilip yazılmış ve Kalem kurumuştur. Şu an olan şeyler de daha önce yazılıp takdir edilen şeylerdir" demiştir.

477- Hayseme bildiriyor: Ebu Atiyye ve Mesruk, Hz. Aişe'nin yanına girdiler ve Abdullah'ın: "Kim Allah'a kavuşmayı severse, Allah da ona kavuşmayı sever. Kim de Allah'a kavuşmayı sevmezse, Allah da ona kavuşmayı sevmez" dediğini zikrettiler, Bunun üzerine Hz, Aişe şöyle dedi: "İbn Ümmü Abd'a (İbn Mes'ud'a) Allah merhamet etsin. O size hadisin başlangıcını anlatmış, siz de kalan kısmını sormamışsınız. Allah bir kulu hakkında hayır dilediği zaman ölümünden bir yıl önce kendisine bir melek gönderir. Ona istikamet üzere gitmeyi muvaffak eder ve bu kişi en iyi anlarında iken ölür. İnsanlar da: ''Filan kişi en iyi anlarında öldü'' derler, Bu kişi ölüm anında Allah'ın ona hazırladığı şeyleri görünce, hırsla bir an önce ölmek ister. O, Allah'a kavuşmayı istediği gibi Allah da onu huzuruna almak ister. Bir kulu hakkında şer dilediği zaman ölümünden bir yıl önce kendisine bir şeytan musallat eder, onu saptırır ve aldatır. Bu da en kötü anlarında ölür. İnsanlar da: ''Filan kişi en kötü durumda öldü" derler. Bu kişi ölüm anında kendisine hazırlanan şeyleri gördüğü zaman gitmek istemediğinden dolayı ruhunu yutarcasına tutmak ister. Bu kişi o zaman Allah'a kavuşmayı istemediği gibi Allah da onu huzuruna almak istemez."

478- Ubeyd b. Sa'd'ın bildirdiğine göre Hz. Aişe'ye (Cem el vakasına) çıkışı sorulduğunda: "Kaderin bir cilvesi" karşılığını verdi.

479- Abdullah b. Rabia anlatıyor: Bizler Abdullah (b. Mes'ıld)'un yanındaydık. Orada bulunan topluluk bir adamı mevzu bahis yaparak onun huyundan bahsettiler. Bunun üzerine Abdullah: "Söyleyin bakalım, onun kafasını kestikten sonra onu eski yerine iade edebilir misiniz?" dedi. "Hayır" dediler. "Elini?" diye sordu. "Hayır" dediler. "Peki, ayağını?" diye sordu. Topluluk: "Hayır" deyince: "İşte siz o kişinin yaratılışını değiştirmedikçe huyunu da değiştiremezsiniz. Kuşkusuz nutfenin rahme yerleşmesi kırk gece sürer, sonra kana, sonra kan pıhtısına, sonra bir çiğnemlik ete dönüşür. Nihayet bir melek ona gelip rızkını, huyunu, ecelini, cehennemlik ya da cennetlik olduğunu yazar" dedi.

480- İbn Avn der ki: Ebü Vail'in yanına girip: "Bize Abdullah'tan işittiklerinden bahset" dediğimizde: "Abdullah b. Mes'üd'un: ''Bedbaht olan kişi henüz annesinin karnındayken bedbaht olacağı yazılıp takdir edilen kişidir. Said olan kişi de başkalarından ibret alan kişidir'' dediğini işittim" dedi. Ona: "Ey Ebü Vail! (Zalim vali) Haccac hakkında ne dersin?" dediğimizde: "Sübhanallah! Biz Allah hakkında hüküm mü vereceğiz?" karşılığını verdi.

481- Abdullah (b. Mes'üd) der ki: "Kul, kendisine isabet eden bir şeyin isabet etmemesinin imkansız olduğunu, isabet etmeyen bir şeyin de isabet etmesinin imkansız olduğunu bilmedikçe imanın tadını alamaz. Bir kor ateşi sönünceye kadar ısırmam, benim için Allah'ın takdir ettiği bir şey için: ''Keşke olmasaydı'' dememden daha hoştur."

482- İbnu'd-Deylemı der ki: Kader konusunda içime bir şüphe düşünce Ubey b. Ka'b'a geldim ve: "Ey Ebu'l-Munzir! Kader konusunda .", içime bazı şüpheler düştü. Bu şüpheden dolayı dinim ve diğer işlerimde helake düşmüş olmaktan korkuyorum" dedim. Ubey: "Yeğenim! Şayet Yüce Allah gökteki ve yerdeki mahlukatını cezalandıracak olsa yine de onlara zulmetmiş olmazdı. Şayet onlara rahmet ederse, bu rahmet onlar için, yaptıkları amellerden daha hayırlı olurdu. Yüce Allah yolunda Uhud dağı kadar altın infak etsen dahi kadere inanmadıkça ve başına gelmesi takdir edilen bir şeyin şaşmadan mutlak bir şekilde başına geleceğini, başına gelmesi takdir edilmeyen bir şeyin de asla başına gelmeyeceğini bilip kabul etmedikçe Yüce Allah bu infakını senden kabul etmez. Kader hakkında bundan daha farklı bir inanış içindeyken de ölürsen cehenneme girersin! Kardeşim Abdullah b. Mes'ud'un yanına gidip ona da bunu sorabilirsin" karşılığını verdi. Sonra Abdullah b. Mes'ud'un yanına geldim, o da aynı şeyleri söyledi.

İshak: "Ebu Sinan bu olayı tüm ayrıntılarıyla anlattı, ancak ben özetledim" der ve İbnu'd-Deylemi'den naklen şöyle devam eder: Sonra Abdullah bana: "Huzeyfe b. el-Yeman'ın yanına gidip bunu sorabilirsin" dedi. Huzeyfe'nin yanına gittiğim de o da bana aynı şeyleri söyledi ve:

"Zeyd b. Sabit'in yanına gidip bunu sor" dedi. Zeyd b. Sabit'e gelip bunu sorduğumda dedi ki: Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurduğunu işittim: "Şayet Yüce Allah gökteki ve yerdeki mahlükatını cezalandıracak olsa yine de onlara zulmetmiş olmazdı. Şayet onlara rahmet ederse, bu rahmet onlar için, yaptıkları amellerden daha hayırlı olurdu. Yüce Allah yolunda Uhud dağı kadar altın infak etsen dahi kadere inanmadıkça ve başına gelmesi takdir edilen bir şeyin şaşmadan mutlak bir şekilde başına geleceğini, başına gelmesi takdir edilmeyen bir şeyin de asla başına gelmeyeceğini bilip kabul etmedikçe Yüce Allah bu infakını senden kabul etmez. Kişi kader hakkında bundan daha farklı bir inanış içindeyken de ölürse cehenneme girer!"

Bundan önce Kesir b. Murre kanalıyla İbnu'd-Deylemi'den o da Sa'd b. Ebi Vakkas'tan aynısını rivayet etti. [T] Ebu Davud (4699) ve İbn Mace (77).

483- Ebü Esved ed-Dili anlatıyor: İmran b. Husayn'a: "Kader konusunun zikredildiği bir mecliste oturdum" dediğimde, bana: "Kendisinden başka ilah olmayanın adına yemin olsun ki şayet Yüce Allah gökteki ve yerdeki mahlukatını cezalandıracak olsa yine de onlara zulmetmiş olmazdı. Şayet onlara rahmet ederse, bu rahmet onlar için, yaptıkları amellerden daha hayırlı olurdu. Sen zaten Medine'ye gideceksin. İstersen bu konuyu Abdullah b. Mes'üd ve Ubey b. Ka'b'a sor" dedi. Medine'ye geldiğimde içinde Abdullah b. Mes'üd'un ve Ubey b. Ka'b'ın bulunduğu bir mecliste oturdum. Bu konuyu Ubey b. Ka'b'a sorduğumda: "Evet Vallahi! Kendisinden başka ilah olmayanın adına yemin olsun ki şayet Yüce Allah gökteki ve yerdeki mahlukatını cezalandıracak olsa yine de onlara zulmetmiş olmazdı. Şayet onlara rahmet ederse, bu rahmet onlar için, yaptıkları amellerden daha hayırlı olurdu" dedi. İbn Mes'üd da bana aynı şeyi anlattı.

484- Ebu'l-Haccac el-Ezdi der ki: Isbahan'da Selman el-Farisi ile karşılaştığımda ve: "Ey Ebü Abdillah! Bana kadere imanın nasıl olduğunu haber vermeyecek misin?" dediğimde: "Başına gelmesi takdir edilen bir şeyin şaşmadan mutlak bir şekilde başına geleceğini, başına gelmesi takdir edilmeyen bir şeyin de asla başına gelmeyeceğini bilip kabul etmen ve: ''Eğer şöyle olsaydı böyle olurdu'' dememendir" karşılığını verdi.

485- Sabit el-Bünani bildiriyor: Ebu'd-Derda, Selman'a kız istemek için yanına Selman'ı da alarak Leys oğullarına gitti. Selman dışarıda bekledi, Ebu'd-Derda ise içeri girdi. Leys oğullarına Selman'ın faziletlerini, ilk müslümanlardan olduğunu, nasıl müslüman olduğunu anlattıktan sonra filan kızlarına da talip olduğunu söyledi. Ancak onlar:

"Biz Selman'a kız vermeyiz; ama istersen o kızı sana veririz" deyince Ebu'd-Derda kabul etti ve onunla evlendi. Dışarı çıkınca Selman'a:

"İçerde bir şeyoldu; ama sana bunu anlatmaktan utanıyorum" dedi. Selman: "Ne oldu?" diye sorunca, Ebu'd-Derda olanları anlattı. Bunun üzerine Selman ona: "Asıl bu kıza talip olmakla senden utanması gereken kişi benim. Zira Allah, bu kızı sana takdir etmiş" dedi.

486- Ata b. Ebi Rebah der ki: Velid b. Ubade b. es-Samit'e: "Baban öleceği zaman sana nasıl bir vasiyette bulundu?" dediğimde şu karşılığı verdi: "Beni çağırdı ve: ''Evladım! Allah'tan kork. Allah'tan başka ilah olmadığında ve hayır ve şerri ile kadere iman etmedikçe hakkıyla Allah'tan kormuş ve ilmin hakikatini öğrenmiş olmazsın'' dedi. Kendisine: ''Hayır ve şerrin kaderden olduğuna nasıl iman edeceğim?'' dediğimde: ''Başına gelmesi takdir edilen bir şeyin şaşmadan mutlak bir şekilde başına geleceğini, başına gelmesi takdir edilmeyen bir şeyin de asla başına gelmeyeceğini bilmendir. Bundan başka bir inanç içinde ölürsen cehenneme gidersin. Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu konuda:

"Yüce Allah ilk olarak Kalem'i yarattı ve ona: ''Yaz!'' dedi. Kalem: ''Ey Rabbim! Neyi yazayım?'' diye sorunca, Yüce Allah: ''Kaderi yaz'' dedi. Bunun üzerine Kalem kıyamet kopana dek olacak her şeyi yazdı" buyurduğunu işittim'' karşılığını verdi."

487- Tavus der ki: İbn Abbas'ın yanında Kaderiyye fırkasını zikrettiğimde: "Burada onlardan biri var mı?" diye sordu. "Olsaydı ona ne yapardın?" dediğim de ise şu karşılığı verdi: "Olsaydı başından tutar ve ona şu ve şu ayeti okurdum" dedi. İşte o zaman Kaderiyye fırkasından olan her kişinin yanımızda olmasını temenni ettim.

488- Mücahid'in bildirdiğine göre İbn Abbas şöyle demiştir: "Eğer:

"Kader yoktur" diyenlerden bir kişiyi ele geçirecek olursam onu başından tutar ve ona: ''Levla velevla (kader olmasaydı bu da olmazdı)'' derdim."

489- Mücahid der ki: İbn Abbas'a: "Bazı kimseler kader hakkında (kaderin olmadığı yönünde) konuşmaktadır" denildiğinde şu karşılığı verdi: "Onlar (Allah'ın) Kitab'ı(nı) yalanlamaktadır. Eğer onlardan birinin perçemini elime geçirecek olursam ona, Allah'ın hiçbir şey yaratmadan önce Arş'ında olduğunu, sonra Kalem'i yarattığını ve Kalem'in kıyamet gününe kadar olacak şeyleri yazdığım, insanların da kesin kararlaştırılıp hükme bağlanmış bir esas üzere am el işlediklerini söylerdim."

490-491- Ebu Zabyan'ın bildirdiğine göre İbn Abbas şöyle demiştir: "Allah'ın ilk yarattığı şey Kalem' dir. Allah Kalem'e olacak bütün şeyleri yazmasını emretti. Kalem'in yazdıkları arasında: "Ebu Leheb'in iki eli kurusun"[Tebbet 1] ifadesi de vardır.

Hadis, Said'in lafzıyladır.

492- Şehr b. Havşeb der ki: İbn Abbas, Aişe'ye: "Cennetlik olman için müminlerin annesi olarak isimlendirildin ki sen henüz doğmadan bu isim senin için takdir edilmişti" dedi.

493- Ali b. Ebi Talha bildiriyor: İbn Abbas: "İman edenlere, Rableri katında kendileri için bir doğruluk makamı bulunduğunu müjdele"[Yunus 2] buyruğunu açıklarken: "Burada Levh-i Mahfüz'da cennetlik olarak yazılan kişi kastedilmektedir" dedi. "İşte onlar, iyiliklere koşuşurlar ve iyilik için yarışırlar''[Müminun 61] buyruğunu açıklarken de: "Yine burada mutlu olarak yazılan kişi kastedilmektedir" dedi. "Kim Allah'a inanırsa, Allah onun kalbini doğruya götürür"[Teğabun 11] buyruğunu açıklarken: "Başına gelmesi takdir edilen bir şeyin şaşmadan mutlak bir şekilde başına geleceğini, başına gelmesi takdir edilmeyen bir şeyin de asla başına gelmeyeceğini bilmesi ve buna inanması kastedilmektedir" dedi. "Ona iki yolu gösterdik''[Beled 10] buyruğunu açıklarken de: "Burada dalalet ve hidayet kastedilmektedir" dedi.

494- İkrime bildiriyor: İbn Abbas: "Hüdhüd kuşu Hz. Süleyman'a suyun ne kadar derinlikte olduğunu gösterirdi" dedi. Ona: "Hüdhüd kuşu üzeri az bir toprakla örtülen tuzağı bile göremezken bunu nasıl yapabiliyor?" diye sorduğumda, İbn Abbas: "Allah seni babana bağışlasın! Ecel gelince gözün artık hiçbir şeyi göremediğini bilmez misin?" karşılığını verdi.

Bunu Said b. Cübeyr de İbn Abbas'tan rivayet etti.

495- Tavus bildiriyor: Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ashabından bazılarına yetiştim. "Her şey kadere bağlıdır" diyorlardı. Abdullah b. Ömer'in de şöyle dediğini işittim: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Her şey kadere bağlıdır. Hatta aciz olma ve beceriklilik bile" veya "Beceriklilik ve aciz olma bile!" buyurdu.

[T] Müslim (2655).

496- Amr b. Dinar der ki: Abdullah b. ez-Zübeyr'in hutbesinde şöyle dediğini işittim: "Hidayete erdiren de, saptıran da Allah'tır."

Malik'in, Yezid b. Ziyad kanalıyla bildirdiğine göre Muhammed b. Ka'b el-Kurazi der ki: Muaviye'nin hac yaptığı yıl minberde hutbe verirken şöyle dediğini işittim: "Ey insanlar! Allah bir şey vermek istediğinde buna kimse mani olamaz. Allah'ın kendisine bir şey vermek istemediğine kimseler bir şey veremez. Allah'ın inayeti olmadıktan sonra kimsenin varlığı kendisine bir fayda getiremez. Allah kime hayır dilerse onu dinde fakih kılar." Sonra ekledi: "Bu sözleri de bu minberin basamaklarında Resulullah'tan (Sallallahu aleyhi ve Sellem) işittim."

[T] Ahmed (4/98).

497- Ebü Hazım der ki: Ümmü'd-Derda mescide girdi ve yaşlı kişinin gelip namaz kıldığını, gencin de gelip oturduğunu gördü. Bu durumu Ebu'd-Derda'ya zikrettiğinde: "Her kişi kendisi için hazırlanmış olana göre am el işlemektedir" dedi.

498- Haşim oğullarının azatlısı Ebu Ammar der ki: Ebu Hureyre'ye: "Kader nedir?" diye sorduğumda, bana: "Bu konuda sana Fetih Suresi'nin sonu yeter" dedi.

499- Abdurrahman b. Zeyd b. Eslem, babasından bildiriyor: Ömer b. el-Hattab, Amr b. el-As'a: "Muhacirlerin ilkinden olamamandan dolayı aklına ve fikrine şaşırmaktayım" dedi. Amr: "Ey Ömer! Kalbi başkasının elinde olan ve ancak kalbi elinde olan zatın dilediği yönde am el edebileceğine inanan kişinin durumuna neden şaşırmaktasın!" deyince, Ömer: "Doğru söyledin" karşılığını verdi.

500- Ömer el-Ensari bildiriyor: Vasile b. el-Eska'ya kader inkarcısı birinin arkasında namaz kılmanın hükmünü sordum. "Arkasında namaz kılma. Eğer ben öyle birinin arkasında namaz kılsaydım, namazımı iade ederdim" karşılığını verdi.

501- Amr b. el-As der ki: Kaderin içinde olduğu halde kaderden kaçan kişiye şaşarım. Kendi gözündeki çubuğu bırakıp (Müslüman) kardeşinin gözündeki çapağı görene şaşarım. Kardeşinin içinden kini çıkarıp kendi içindeki kini bırakan kişiye şaşarım. Yaptığım hiç bir şeyden dolayı pişman olmadım. Sırrımı verdiğim kişiyi sırrımı ifşa etmesinden dolayı asla kınamadım. Onu kendisine vermiş olduğum sırdan dolayı nasıl kınayabilirim ki!" Ebu Said'in rivayetinde: "Benim içimde tutmayıp başkasına verdiğim sırdan dolayı (nasıl kınayabilirim ki!)" şeklinde geçmektedir.

502- Ali b. Bezime'nin bildirdiğine göre Mücahid: "Sizin bilemeyeceğinizi herhalde ben bilirim"[Bakara 30] buyruğunu açıklarken: "İblis'in isyan edeceğini bildi ve onu masiyet için yarattı" demiştir.

503- Ala b. Abdilkerim'in bildirdiğine göre Mücahid: "Bundan başka da onların yapa geldikleri işler vardır"[Müminun 63] ayetini açıklarken: "Onların yapmaktan geri durmayacakları işler vardır" demiştir.

504- İbn Ebi Necih ve Ali b. Bezime'nin bildirdiğine göre Mücahid, "....."[Müminun 106] buyruğunu: "......" şeklinde okurdu.

505- Humeyd anlatıyor: Hasan(-ı Basri) bir gün Mekke'de bizim yanımıza geldi. Mekke'nin fakihleri bana bir gün Hasan'ın Mekkeli alimlerle oturup onlara vaaz etmesi için ricada bulunmamı söylediler. O da kabul etti. Onlar bir yerde toplandılar. O da onlara bir konuşma yaptı. Ondan daha güzel konuşma yapan birini görmedim. Oradakilerden birisi: "Ey Ebu Said, şeytanı kim yarattı?" diye sordu. O da: "Sübhanallah, Allah'tan başka yaratıcı var mı?" dedi. Bu cevabı alan o kimse (Hasan'ı kasd ederek): "Allah belalarını versin, bu ihtiyar hakkında nasıl da yalan söylüyorlar" dedi.

[T] Ebu Davud (4618).

506- Halid der ki: Hasan'a: "Ey Ebü Said! Hz. Adem yeryüzü için mi yoksa gökler için mi yaratıldı?" dediğimde: "Ey Ebü Münazil! Bu da ne demek oluyor? Tabii ki yeryüzü için yaratıldı" cevabını verdi. Ona: "Sence masum olup o ağaçtan yemeseydi ne olurdu?" dediğimde: "Ondan yememesi mümkün değildir, zira yeryüzü için yaratılmıştır" dedi.

507- Humeyd der ki: Ebü Halife'nin evinde Kur'an'ın tamamını Hasan'a okudum ve kendisi bana Kur'an'ı açıkladı. Kendisine: "Biz onu mücrimlerin kalplerine öyle sokmuşuzdur"[Şuara 200] ayetini sorduğumda:

"Burada Yüce Allah'ın şirki mücrimlerin kalbine sokması kastedilmektedir" dedi. "Bundan başka da onların yapa geldikleri işler de vardır''[Müminun 63] buyruğunu sorduğumda: "Onların (kendilerine takdir edilip te) işleyecekleri, ancak daha işlemedikleri ameller vardır" dedi. "....."[Saffat 162, 163] ayetlerini sorduğumda ise: "Cehenneme gireceklerden başkasını kandırıp dalalete düşüremezsiniz manasındadır (yani "....." ifadesi ile dalalete düşürmek kastedilmektedir)" dedi.

508- Halid el-Hazza'nın bildirdiğine göre Hasan(-ı Basri): "Zaten Rabbin onları bunun için yarattı''[Hud 119] buyruğunu açıklarken: "Bunları burası (cennet) için, bunları da burası (cehennem) için yaratmıştır" demiştir.

509- Hasan(-ı Basri), "İşte biz onu suçluların kalbine böyle sokarız"[Hicr 12] ayetindeki "Onu" kelimesini Allah'a ortak koşmak olarak tefsir etmiştir.

[T] Ebu Davud (4619).

510- Hasan(-ı Basri): "Artık kendileriyle arzuladıkları şeyarasına perde çekilmiştir''[Sebe' 54] ayetini "Onlarla iman arasına (perde)" diye yorumlamıştır.

[T] Ebu Davud (4620)

Humeyd'in bildirdiğine göre Hasan(-ı Basri), gökten yere atılmanın kendisi için: "Kendi işim kendi elimdedir" demesinden daha çok hoşuna gittiğini söylerdi. [T] Ebu Davud (4617).

511- Hind binti Muhelleb'in azatlısı Mervan anlatıyor: Ma'bed alenen Allah tarafından önceden tayin edilmiş bir kaderin bulunmadığını söylüyordu. Kendisine karşı tefsir, rivayet ve sözde Hasan'dan daha güçlü kimse yoktu. Oradan aynıdıktan bir zaman sonra Ma'bed ile karşılaştığımda Hasan'ı kastederek: "Hocanın bana muvafakat ettiğini bilmiyor musun? Bundan sonra artık istediğinizi yapın" dedi. Kendi kendime: "Vallahi uğrayacağım ilk kişi kendisi (Hasan) olacaktır" dedim ve yanına gidip girmek için izin istedim. İçeri girdiğimde: "Ey Ebü Said! Yüce Allah'ın: "Ebu Leheb'in iki eli kurusun! Kurudu da. Malı ve kazandıkları ona fayda vermedi. O, alevli bir ateşte yanacak"[Tebbet 1-3] buyruğu, Yüce Allah, Ebü Leheb'i yaratmadan önce Ümmü'l-Kitab'da var mıydı?" dediğimde: "Sübhanallah! Ne demek istiyorsun? Tabi ki vardı. Hem de onun babasının babasını da yaratmadan önce vardı" karşılığını verdi. Ona: "Peki Ebü Leheb bu alevli ateşte yanmamak için iman edemez miydi?" dediğimde: "Hayır, vallahi edemezdi" cevabını verdi. Ona: "Allah'a hamd olsun. Sana gelmemin sebebi Ma'bed el-Cüheni'nin senin ona muvafakat ettiğini söylemesidir" dediğimde: "Aşağılık adam yalan söylemiş, aşağılık adam yalan söylemiş" karşılığını verdi.

512- Halid el-Hazza bildiriyor: Küfe ahalisinden bir adam Basra'ya gelip giderdi. Kader konusundan dolayı da Hasan'ın yanına uğramazdı. Bir gün kendisiyle yolda karşılaştı ve ona. "Ey Ebu Said! (Fakat) onlar ihtilafa düşmeye devam edecekler. Ancak Rabbinin merhamet ettikleri müstesnadır,[Hud 118,119] değil mi?" deyince, Hasan: "Evet, rahmet ettiği kişiler ihtilafa düşmez" karşılığını verdi. Adam: "O zaman: ''Zaten Rabbin onları bunun için yarattı''[Hud 119] buyruğu hakkında ne dersin?" dediğinde: "Allah onları cennet için, bunları da cehennem için yarattı" karşılığını verdi. Bunun üzerine adam: "Bu günden sonra artık Hasan'a bir şey sormayacağım" dedi.

513- Ebu Hilal der ki: (Bir) cuma günü Nasr Ebu Huzeyme ile birlikte Hasan'ın yanına girdim. O gün Hasan cuma namazını kılmamıştı. Kendisine. "Ey Ebu Said! Cuma namazını kılmadın mı?" dediğimde: "Kılmak istedim, ama Yüce Allah'ın kaderi beni bundan alıkoydu" karşılığını verdi.

514- Avfın bildirdiğine göre Hasan(-ı Basri) şöyle demiştir: "Allah mahlukatını bir ölçüye göre yarattı. Eceli bir ölçüye göre yarattı. Rızıkları bir ölçüye göre yarattı. Afiyeti bir ölçüye göre yarattı. Belayı bir ölçüye göre yarattı ve emir ve yasaklamalarda bulundu."

515- Hasan(-ı Basri) der ki: "Yüce Allah mahlukatı yarattı, rızkı takdir etti, musibeti ve afiyeti takdir etti. Bunlardan birini yalanlayan kimse Kur'an'ı yalanlamış olur."

516- Ma'mer'in' bildirdiğine göre Hasan(-ı Basri): "Kaderi yalanlayan kimse Kur'an'ı yalanlamış olur" demiştir.

517- İbn Avn anlatıyor: Ben Şam'da gidiyordum, arkamdan biri bana seslenince dönüp baktığımda bu kişinin Reca b. Hayve olduğunu gördüm. Bana: "Ey Ebu Avn! HasanC-ı Basri) hakkında konuştuğunuz şeylerin aslı nedir?" diye sorunca: "Onlar HasanC -ı Basri) adına çok yalan söylüyorlar" karşılığını verdim.

[T] Ebu Davud (4621).

518- Eyyub der ki: HasanC-ı Basri) aleyhinde yalan üreten insanlar iki kısımdır. Biri, kaderin olmadığı inancında olanlardır. Bunlar Hasan adına ürettikleri yalanlara kendi görüşlerini yaygınlaştırmak istiyorlar. İkincisi ise, içlerinde Hasan için kin ve öfke barındıranlardır. Onlar da: "O şöyle demedi mi, böyle demedi mi?" diye yalan üretiyorlar.

[T] Ebu Davud (4622).

519- Mansur b. Abdirrahman el-Gurabi der ki: Hasan'a: ''yeryüzünde vuku bulan ve sizin başınıza gelen herhangi bir musibet yoktur ki, biz onu yaratmadan önce, bir kitapta yazılmış olmasın"[Hadid 22] buyruğunu sorduğumda: "Sübhanallah! Bu konuda kim şüphe etmektedir ki! Yeryüzünden veya gökyüzünden vuku bulan her musibet daha nefisler yaratılmadan önce Allah'ın Kitabı'nda yazılıdır" karşılığını verdi.

520- İkrime b. Ammar el-Yemami der ki: "Salim b. Abdillah'ın Kaderiyye fırkasını (kaderi inkar edenleri) lanetlediğini gördüm."

521- Abdullah b. Reca bildiriyor: İkrime b. Ammar: "Kasım ve Salim'in Kaderiyye fırkasını lanetlediğini gördüm" dedi. İkrime'ye: "Kaderiyye fırkası kimdir?" denildiğinde: "Masiyetlerin kader olmadığını söyleyenlerdir" karşılığını verdi.

522- Ömer b. Muhammed der ki: Bir adam Salim b. Abdillah'a gelerek: "Bir adamın zina ettiğini gördüm" deyince, Salim: "Allah'tan bağışlanma diler" karşılığını verdi. Adam: "Bunu ona Allah mı yazdı?" deyince, Salim: "Evet" cevabını verdi. Adam: "Bunu kendisi yazmış olduğu halde bundan dolayı ona azap edecek öyle mi!" deyince, Salim bir avuç çakıl taşı alarak adamın üzerine attı.

523- Amr b. Şuayb der ki: Ben, Said b. el-Müseyyeb'in yanında iken bir adam gelip ona: "Ey Ebü Muhammed! İnsanlar ameller, dışında Allah'ın her şeyi takdir ettiğini söylemektedir" dedi. Vallahi Said'in daha önce hiç bu kadar öfkelendiğini görmemiştim. Ayağa kalkacaktı ki sonra (sakinleşip): "İşte kader hakkında konuştular. Vallahi ben onlar hakkında öyle bir hadis işittim ki kötülük olarak bu onlara yeter. Yazıklar olsun onlara, bu hadisi bir bilseler" dedi. Ona: "Ey Ebü Muhammed! Allah sana merhamet etsin, bu hadis nedir?" dediğimde Rafi' b. Hadic'den naklen şöyle anlattı: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem):

"Ümmetimden bazı kimseler olacak ki Allah'ı ve Kur'an'ı inkar edecek ve bunun farkına varmayacaktır" buyurdu. Kendisine: "Ey Allah'ın Resulü! Bu nasılolacak?" dediğimde: "Kaderin bir kısmını kabul edip bir kısmını kabul etmeyeceklerdir. Onlar: ''Hayır Allah'tandır, şer de İblis'tendir'' demektedir" buyurdu. Sonrasında ravi söz konusu hadisi uzunluğuyla zikretti.

524- Abdulvahid b. Süleym der ki: Ata b. Ebi Rebah'a: "Basra ehlinden bazı kimseler kader hakkında konuşmaktadır" dedim. Bana: "Kur'an okuyor musun?" deyince: "Evet" dedim. "O zaman Zuhruf Süresini oku" deyince: "Ha. Mım. Apaçık Kİtabla andalsun ki"[Zuhruf 1,2] ayetlerini okudum. Bana: "Arapça Kur'an'ın ne olduğunu biliyor musun?" deyince: "Allah'a hamd olsun biliyorum" dedim. "Nedir?" diye sorunca da: "Muhammed'e (Sallallahu aleyhi ve Sellem) indirilen Furkan' dır" dedim. Bunun üzerine bana: "Doğru söyledin" dedi. Sonra: "O, katımızda bulunan Ana Kİtab'da (Levh-i mahfuz'da) mevcut, yüce ve hikmetle dolu bir kitaptır''[Zuhruf 4] ayetini okuduğumda: "Ana Kitab'ın ne olduğunu biliyor musun?" dedi. "Allah ve Resulü daha iyi bilir" dediğimde: "Yüce Allah'ın göğü ve yeri yaratmadan önce yazmış olduğu Kitab' dır. O Kitab'da Firavun'un cehennemlik olduğu ve Ebu Leheb'in iki eli kurusun"[Tebbet 1] ifadesi de vardır" karşılığını verdi.

525- Ata der ki: Ne kadar Kaderiyye fırkasından olanla karşılaştıysam mutlaka onun ahmaklığa bürünmüş olduğunu gördüm."

526- Gaylan der ki: Mutarrifin şöyle dediğini işittim: "Ademoğlunu Allah ile şeytan arasında atılmış bir şeyolarak görmekteyim. Allah birini canlandırmak istediği zaman onu kendine sürükler. Aksi takdirde onu düşmanıyla başbaşa bırakır."

527- Hammad b. Zeyd der ki: Davud b. Ebi Hind'e: "Ey Ebu Bekr! Kader hakkında ne dersin?" dediğimde: "Mutarrif b. Abdillah'ın: "Kadere tevekkül etmiyorlar oysa hep kader doğrultusunda gitmektesiniz" dediği gibi derim" karşılığını verdi.

528- Sabit'in bildirdiğine göre Mutarrif: "Hayır birinin avucu içinde olsa bile Yüce Allah dilemedikçe kişi onu kalbine koyamaz" demiştir.

529- Sabit e-Bunani'nin bildirdiğine göre Amir b. Abdillah iki amcası oğluna: "İşlerinizi Allah'a bırakın ve rahatlayın" demiştir.

530- İbn Sirin der ki: "Kaderiyye fırkası, Allah'ın ayetlerinde dedikoduya daIm ış olmasaydı kim olduklarını bilmezdim."

531- Salih el-Murr'i der ki: Selm b. Kuteybe, Muhammed b. Sir'in'e gelip kader hakkında bir şey sordu. Bunun üzerine Muhammed: "Ya sen yanımdan çek git ya da ben kalkıp gideyim" dedi.

532- Ebu Cafer el-Hatmi bildiriyor: Fadl er-Rakkaşi, Muhammed b. Ka'b el-Kurazi'nin yanında oturup kader konusunda onunla konuşmaya başladı. Muhammed kendisine: "Teşehhüd et" deyince o da teşehhüd etti. Ancak: "Allah'ın hidayete erdirdiğini kimse saptıramaz, saptırdığını da kimse hidayete erdiremez" kısmına ulaştığında, Muhammed yanındaki sopayı çıkarıp başına vurdu ve: "Kalk!" dedi. Fadl er-Rakkaşi kalkınca da: "Bu, kendi görüşünden asla geri dönmeyecektir" dedi.

533- Bekr b. Useyd, babasından bildiriyor: Muhammed b. Ka'b'ın: "Kaderiyye fırkasma katıldığımı görürseniz beni bağlaym, zira delirmişim demektir. Canım elinde olana yemin olsun ki o ayetler bunlar hakkında inmiştir" dedi ve: "Şüphesiz suçlular, sapıklık ve çılgınlık içindedirler"[Kamer 47] ayetini okudu.

534- Husayf der ki: Mücahid ve Zerr ile birlikte Muhammed b. Ka'b el-Kurazi'nin yanına gittim. Zerr ona: "Doğrusu günahkarların yazısı, muhakkak Siccin'de olmaktır"[Mutaffifun 7] ayetini sorduğunda: "Yüce Allah günahkarların yapacaklarını aşağıda olan Siccin' de yazmıştır. Günahkarlar, Yüce Allah'ın kendileri için burada yazdığı şeyleri yapar, burada kendileri için yazılan sonu yaşarlar" dedi. "İyilerin kitabı İlliyyun'dadır"[Mutaffifun 18] buyruğunu sorduğunda ise: "İyilerin yapacaklarını yüksek yerde bulunan İlliyyun'da yazmıştır. İyiler, Yüce Allah'ın kendileri için burada yazdığı şeyleri yapar, burada kendileri için yazılan sonu yaşarlar" dedi.

Sonra Kurazı ekledi: "Kur'an'da: "O gün yüzüstü ateşe sürüklendiklerinde: ''Cehennemin elemini tadın!'' denir. Biz, her şeyi bir ölçüye göre yarattık" ayetlerinin Kaderiyye fırkası hakkında nazil olduğunu gördüm."

535- Musa b. Ubeyde er-Rebezı bildiriyor: Muhammed b. Ka'b elKurazı: "Denildi ki: Ey Nuh! Sana ve seninle beraber olan ümmetlere bizden selam ve bereketlerle (gemiden) in! Kendilerini (dünyada) faydalandıracağımız, sonra da bizden kendilerine elem verici bir azabın dokunacağı ümmetler de olacaktır"[Hud 48] ayetini açıklarken şöyle dedi: "Erkeklerin sulbünde ve kadınların rahminde hiçbir mümin ve mümine kalmayacaktır ki kıyamet gününe kadar mutlaka o selam ve bereketin kapsamına dahil olacaktır. Hiçbir kafir erkek ve kadın kalmayacaktır ki kıyamet gününe kadar mutlaka o elem verici azabın kapsamına dahil olacaktır."

536- Haris b. Şurayh el-Bezzar der ki: Muhammed b. Ali'ye: "Ey Ebu Cafer! Kaderiyye fırkasından olan bir imamımız vardır" dediğimde: "Ey Farisi'nin oğlu! Arkasında kıldığın namazları hesapla ve onları bir daha kıL. Onlar Yahudilerin ve Hıristiyanların kardeşleridir. Allah onların canlarını alsın. Nasıl bu hale geliyorlar!?" karşılığını verdi. Ebu'l-Velid Hişam b. Abdilmelik' e, Harb b. Şurayh'ı sorduğumda: "O bizim komşumuz idi ve onda bir sakınca (Kaderiyye fırkası ile ilgisi) yoktu" karşılığını verdi.

537-539- Nasr ve Ebu's-Salt der ki -ki lafız İbn Kesir'in lafzıdır-:

Bir adam kaderi sormak üzere Ömer b. Abdilaziz'e bir mektup yazdı. Ömer b. Abdilaziz de ona cevaben şöyle bir mektup yazdı: "Gelelim konumuza! Sana Allah'a karşı takvalı olmam, buyruklarına itaati amaç edinmeni, Resulü'nün sünnetine uymam öğütlerim. Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) sünnetinin ve amaçlarının dışında yeni yol ve uygulamalar (bidat) çıkaranlardan da uzak durmam öğütlerim. Bil ki kişinin ortaya koyduğu hiçbir bidat yoktur ki, geçmişte bu bidate işaret eden ve ibretler içeren bir söz ve uyarı söylenmişolmasın! Bunun içindir ki sünnete sıkıca sarıl; zira Allah'ın da izniyle senin kurtuluşun bununla olacaktır. Bil ki bu sünneti ortaya koyan (Resulullah), bu sünnete muhalif olan yolların barındırdığı yanlışları, zilleti ve aşırılığı da çok iyi bilmekteydi. İnsanların kendileri için razı olup seçtikleri yolu sen de razı olup kendine seç. Çünkü onlar bir bilgiye sahiplerdi. Onlar meselelerin özüne inen bir görüşle yanlış davranışlardan uzak kalmakla birlikte işlerin hakikatini kavramakta başkalarından daha kuvvetlidirler. Sahip oldukları bilgi sebebiyle de dini meselelerde örnek alınmaya daha layıktırlar.

Eğer hidayet, sizin üzerinde bulunduğunuz bidatler ise, o zaman siz, onlardan önce hidayete erişmişsiniz demektir. Eğer onlardan sonra yeni bir takım şeyler ortaya çıktığını söylüyorsanız, bilin ki, onlardan sonra ortaya çıkan bu bidatler, onların yolundan başka bir yolu takip eden ve onlardan yüz çeviren bir kimse tarafından ortaya koyulmuştur. Çünkü Ashab-ı kiram din konusunda yeterli olan hususları söylemiş ve şifa verecek açıklamayı yapmıştır. Onların getirdiği genişliğin üstünde bir genişlik olamaz. Bir topluluk, onların kısıntılarının aşağısında bir kısıntı yaptı da bir daha itidal sınırına erişemedi. Bir takım topluluklar da onların ölçülerinin üstüne çıktı, bunlar da sınırı aşmış oldu. Oysa Sahabe, bu iki ölçüsüzlüğün arasında doğru bir yol üzerindedir.

Bana mektubunda kadere imanı soruyorsun. Allah'ın izniyle sen bu Konuyu tam olarak bilen birine sordun. İnsanların ortaya attığı hiçbir yeniliğin ve bidatçilerin geliştirdiği hiçbir bidatin eser ve mesele olarak Kadere imandan daha açık olduğuna inanmıyorum. Cahiliye döneminde cahiller nesirlerinde ve şiirlerinde kadere imanı dile getirir ve ellerinden kaçan nimetlere karşı kendilerini onunla teselli ederdi. Sonra İslam geldi ve kadere imanı daha da pekiştirdi. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bir iki hadisinde değil bir çok hadisinde kaderden bahsetmiştir. Müslümanlar kadere dair açıklamaları O'ndan işittiler ve Allah Resulü'nün (Sallallahu aleyhi ve Sellem) sağlığında olduğu gibi vefatından sonra da yakinen inanarak Yüce Allah'a teslim olup kaderden bahsettiler. Bir şeyin Allah'ın ilminin dışında olmasını, yazgısının onu tespit etmemiş olmasını ve o şey hakkında Allah'ın bir takdirinin bulunmamış olmasını düşünmekte kendilerini yetkisiz ve hatalı görerek, kaderden bahsettiler.

Bununla beraber, kaderin manası apaçık olan Kur'an'da da mevcuttur. Ashab kader inancını Kur'an'dan almış ve ona imanı Kur'an'dan öğrenmiştir. Eğer siz: ''O zaman Allah niçin (kader inancına aykırı görünen) falan ayeti indirdi ve niçin şöyle sözler söyledi?'' diyecek olursanız, ben de cevaben: ''Sizin Kur'an'dan okuduğunuzu onlar da okudular ve onlar sizin bilmediğiniz bazı manalar anladılar. Sonra da:

"Kainatta vuku bulan hadiselerin hepsi de bir yazgı ve takdir ile meydana gelmektedir, zira takdir edilen olur. Allah'ın dilediği olmuştur, dilemediği de olmamıştır. Biz kendimize fayda ve zarar verme gücüne asla sahip değiliz" dediler. Bundan sonra da (Allah'a ibadet etmeye) rağbet ettiler ve (kötü amellerden de) sakındılar'' derim."

Ancak İbn Kesır rivayetinde: "(Bil ki bu sünneti ortaya koyan Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu sünnete muhalif olan yolların barındırdığı yanlışlan, zilleti ve aşırılığı da çok iyi) bilmekteydi" lafzını kullanmamıştır. "

540- Malik (b. Enes) der ki: Ömer b. Abdilaziz: "Eğer Allah kendisine isyan edilmemesini dileseydi, İblis'i yaratmazdı. Kaderiyye fırkası için Allah'ın Kitab'ında açıklanmış bir ayet vardır. Bu ayeti bilen bilmiş, bilmeyen ise bilmemiştir" deyip, "Ne siz ve ne de taptıklarınız, Cehenneme gireceklerden başkasını kandırıp Allah'ın yolundan saptırabilirsiniz"[Saffat 161 - 163] ayetlerini okurdu. Kaderiyye fırkası insanların şerlisi ve rezilidir. Ravi der ki: Sonra Malik: "Kullarını saptırırlar; sadece ahlaksız ve çok inkarcıdan başkasını doğurup yetiştirmezler''[Nuh 27] buyruğunu okudu ve: "Peygamberler hak olandan başka bir şey söylemezler" dedi.

541- Ömer b. Zer der ki: Küfe ahalisinden bir heyetle birlikte Ömer b. Abdilaziz'in yanına gittik. Yanımızda kader konusunda konuşan bir dostumuz da vardı. Ömer b. Abdilaziz'den ihtiyaçlarımızı istedikten sonra kendisine kader konusunu zikrettik. Bunun üzerine Ömer b. Abdilaziz: "Eğer Allah kendisine isyan edilmemesini dileseydi İblis'i yaratmazdı" dedi. Sonra: "Bu, Allah'ın Kitab'ındaki bir ayette açıklanmıştır" deyip: "Ne siz ve ne de taptıklarınız, Cehenneme gireceklerden başkasını kandırıp Allah'ın yolundan saptırabilirsiniz"[Saffat 161 - 163] ayetlerini okudu. Sonra bu dostumuz kader konusundaki (yanlış) düşüncesinden geri döndü.

542- Ebu Süheyl (b. Malik) der ki: Ömer b. Abdilaziz ile birlikte yürümekteydik. Bir ara bana: "Kaderiyye fırkasından olanlar hakkındaki görüşün nedir?" diye sordu. "Benim görüşüm onları tövbeye davet etmen, kabul etmemeleri halinde de öldürmendir" karşılığını verdiğimde, Ömer b. Abdilaziz: "Benim de görüşüm budur" dedi.

Malik: "Bu konuda benim de görüşüm budur" demiştir.

543- Seyyar der ki: Ömer b. Abdilaziz Kaderiyye fırkasından olanlar hakkında şöyle dedi: "Tövbe etmeye çağrılırlar, eğer tövbe ederlerse ne ala, eğer etmezlerse Müslümanların diyarında sürgün edilirler."

544- Ebu Mahzum en-Nehşeli'nin bildirdiğine göre Ömer b. Abdilaziz şöyle demiştir: "Ey iman edenler! Allah'tan korkun. İyi am el işleyen Allah'a hamd etsin; kötü amel işleyen de Allah'a istiğfarda bulunsun. Eğer bu kötü şeyi bir daha yaparsa yine Allah'a istiğfarda bulunsun. Zira bazı kavimler vardır ki Yüce Allah yazgılarını yazmış ve boyunlarına bırakmıştır. Bu sebeple (yazgıları olan) o amelleri işlemekten geri durmaları mümkün değildir."

545- Reca b. Hayve der ki: Ömer b. Abdilaziz, Gaylan ve dostlarını kastederek Mekhul'a: "Kader konusunda onlar gibi söz söylemekten sakın" dedi.

546- Halid b. Ma'dan der ki: "Her kulun dört gözü vardır. Yüzündeki iki gözle dünya işlerine bakar. Kalbindeki iki gözüyle ise ahiret işlerine bakar. Allah bir kul hakkında hayır dilerse, onun kalp gözünü açar. Kul bu gözlerle gaybda kendisi için vaad edilene bakar. Gayb olan gözleri gayba iman ettirir. Eğer Allah bir kul hakkında hayırdan başka bir şey dilerse onu olduğu durumda bırakır." Halid sonra şu ayeti okudu: ''Bunlar Kur'an'ı düşünmezler mi? Yoksa kalpleri kilitli midir?"[Muhammed 24]

547- Mis'ar'ın bildirdiğine göre Müsa b. Ebi Kesir Ebu's-Sabbah: "Zındıklığın kaynağı kaderi inkar etmektir" demiştir.

548- Ubeyd b. Ebi's-Saib'in bildirdiğine göre babası, Reca b. Hayve'nin kendisine şöyle dediğini söylemiştir: Bilal b. Sa'd'ın yanına gittiğin zaman ona şöyle de: "Reca beni sana gönderdi. Ancak sana selam göndermek istemedi. O sana: ''Bana ulaşan habere göre Allah'ın takdirini yalanlayanların sözü ile konuşmaktasın. Eğer bu içine düşen bir şüphe ise, o zaman içine kötü bir şey düşmüş demektir. Eğer bu (onların görüşüne) bir meyletme ise veya hata ile yapılmış bir konuşma ise bundan geri dön ki kaderi yalanlayanlar onlardan ayrıldığını ve onları inançlarıyla baş başa bıraktığını bilsinler'' demektedir."

549- Said b. Abdilaziz der ki: Bilal b. Sa'd'ın kader hakkında konuştuğu söyleniyordu. Bunun üzerine Bilal kıssalarında: "Birçok sevinen vardır ki aslında zarardadır. Zararda olan birçok kimse de zararda olduğunu bilmez. Zararda olup da bunu idrak edemeyen kişinin vay haline. Oysa bu kimse Allah'ın takdirinden cehennemlik olduğu halde yiyor, içiyor ve gülüyor" demeye başladı.

550- Hakem b. Ömer er-Ruayni der ki: Halid b. Abdillah beni bazı şeyleri sormam için Hire' de bulunan Katade'nin yanına gönderdi. Ona sorduğum şeylerden birisi de: "Yüce Allah'ın: ''Şüphesiz, iman edenler, Yahudiler, Sabiller, Hıristiyanlar, Mecusiler ve Allah'a ortak koşanlar var ya''[Hac 17] buyruğunda kastedilenler Arap müşrikleri midir?" sorusu idi. Katade bu soruma şöyle cevap verdi: "Hayır, bunlar yaratma konusunda Allah'a şirk koşan zındıklardır. Onlar: ''Hayn Allah yarattı. Şerri de şeytan yaratmaktadır. Allah'ın şeytan üzerinde bir kudreti yoktur'' demektedir."

551- Said b. Ebi Arlibe der ki: Katade'ye kaderi sorduğumda: "Bana Arapların ve Acemlerin görüşünü mü soruyorsun? Araplar Cahiliye dönemlerinde ve İslam dönemlerinde kaderin varlığını sabit olarak görmüşlerdir" dedi ve bana şu beyti okudu:

"Uzun yolları aşıp gidişim ve yorgunluğum Mutlaka daha önce bir kitapta yazılıdır."

552- Ma'mer der ki: İbn Tavus otururken Mutezile'den bir adam geldi ve konuşmaya başladı. Bunun üzerine İbn Tavus iki parmağını kulaklarına soktu ve oğluna: "Evladım! Parmaklarınla kulaklarını iyice tıka ki bunun sözlerinden bir şey işitmeyesin" dedi. Yani burada kalbin (şüpheler karşısında) zayıf olduğunu kastetmektedir.

Abdurrezzak der ki: İbrahim b. Ebi Yahya bana: "Mutezile mensupları yanınızda çoktur" deyince: "Evet, onlar senin kendilerinden olduğunu söylüyor" dedim. Bana: "(Bu konuda) seninle konuşmam için benimle birlikte şu dükkana girmez misin?" dedi. "Kendisine: "Hayır" dediğimde:

"Niçin?" diye sordu. Bunun üzerine ona: "Zira kalp (şüpheler karşısında) zayıftıL Din (üzerinde olmak, münazarada) galip olmaya bağlı değildir" dedim.

553- Şeybani der ki: Evzai kader konusunu kastederek bana: "Ey Ebu Zür'a! Abidlerimiz ve ileri gelenlerimiz bu görüşle (kader inkarcılığı ile) helak oldular" dedi.

554- Hakem b. Süleyman el-Kindi der ki: Evzai'ye Kaderiyye fırkası hakkında sorulduğunu işittim. Evzai: "Onlarla oturmayın!" cevabını verdi. Kendisine: "Bir köyde veya bir şehirde bizimle birlikte iseler ve bizi yemeğe davet ederlerse ne yapmalıyız?" denildiğinde: "Davetlerine icabet et, ancak (yemeklerini) yeme" karşılığını verdi.

555- Ubeydullah b. Ömer der ki: Yahya b. Said bir gün: "Hiçbir şey yoktur ki hazineleri yanımızda olmasın. Biz onu ancak belli bir ölçüyle indiririz"[Hicr 21] ayetini okuyunca, Cemil b. Nubate el- Iraki: "Ey Ebu Said! Sihir de Allah'ın indirilen hazinelerinden midir?" diye sordu. Yahya: "Yavaş ol! Bu, Müslümanların meselelerinden değildir" dedi ve oradakileri susturdu. Abdullah b. Ebi Habibe: "Ebu Said husumet edecek biri değildir. Kendisi Müslümanların imamlarından bir imamdır. Ancak bana bak (ey Cemil b. Nubate)! Ben bu konuda: ''Sihir Allah'ın izni olmadan bir zarar vermez'' demekteyim. Sen başka bir şey mi demektesin?" dedi. Bunun üzerine adam sustu ve bir şey demedi. Bu şekilde Abdullah onu alçak düşürdü. Sanki üzerimizde bir dağ vardı ve o bu dağı üzerimizden kaldırmıştı.

556- İshak b. Muhammed el-Fervi der ki: Malik'in: "Fazilet sahibi ve salih olan birçok kimse vardı ki daylan b. Abdillah onları sapıklığa sürükledi" dediğini işittim. Malik'e Kaderiyye fırkasından olana kız verme konusu sorulunca: "Mümin bir köle, müşrik (hür) birinden (hoşlansanız bile elbette) daha hayırlıdır"[Bakara 221] karşılığını verdi.

557- Malik b. Enes der ki: "Kaderiyye fırkasından olanlarla evlenmeyin, arkalarında namaz kılmayın ve onlardan hadis nakletmeyin. Onları bir şehirde görürseniz oradan çıkarın."

558- Malik der ki: "Kaderi yalanlayan kimse ne kadar sapıklık içindedir. Eğer bu konuda hiçbir huccet olmasa bile, sadece: ''O, sizi yaratandır. Böyle iken kiminiz kafir, kiminiz mümindir''[Teğabun 2] buyruğu onlara karşı huccet olarak yeterdi."

559- Ahmed b. Yunus der ki: Bir adamın Süfyan es-Sevri'ye: "Bizim imamımız Kaderiyye fırkasına bağlıdır" dediğini işittim. Süfyan: "Onu (İmamlık için) öne geçirmeyin" deyince, adam: "Ondan başka bir imamımız yoktur" karşılığını verdi. Ancak Süfyan yine de: "Onu (imamlık için) öne geçirmeyin" dedi.

560- İdris b. Müsa el-Menbid, babası kanalıyla dedesinden bildiriyor: Bir kadın mühürlü bir bez parçasıyla Süfyan es-Sevri'ye geldi ve bu bezi kendisine verdi. Süfyan bezi açıp (üzerindeki yazıyı) okudu. Onda şöyle yazılıydı: "Bismillahirrahmanirrahim. Davud b. Yezid el- Evdi' den, Süfyan b. Said es-Sevri'ye. Bana gücü yeten, beni irşad etmeye, ıslah etmeye, beni korumaya ve muvaffak etmeye kadir olup beni kudretiyle bunlardan alıkoyan ve kuvvetiyle bunlardan men eden, sonra bana ateşte azap etmek isteyen kudretli Rab hakkında ne dersin? Bu şekilde bana zulüm mü etmiş olur yoksa adil mi davranmış olur?"

Bunun üzerine Süfyan ona şöyle bir cevap yazdı: "BismilLihirrahmanirrahim. Doğru yola tabi olanlara ve Muhammed'in, Yüce Rabbin Resulü olduğunu ikrar edenlere selam olsun. Eğer iman, irşad, ıslah, koruma ve muvaffakiyet senin, Allah'ın üzerinde olan bir hakkın ise, kudretiyle seni bundan men eder ve kuvvetiyle senin üzerinde olan hakkından seni alıkoyarsa ve sana ateşle azap etmek isterse sana zulmetmiş ve adil davranmamış olur deriz. Ancak Allah'ın mahlukatından kimseye zulmetmesi veya ona karşı adil davranmaması imkansızdır. Eğer bütün bunlar Allah'ın fazlından ise Yüce Allah dilediği kişiye fazlından verir. Yüce Allah büyük fazilet sahibidir. Eğer senin burada bir hakkın varsa bunu Allah'ın delilleri ile yok ettik. Bütün güç ve kuvvet, Şanı Yüce olan Allah'a aittir"

Bunun üzerine Davud düşündüğü şeylerden dolayı tövbe ettiğini ve bütün olayları alemlerin Rabbine bıraktığını yazdı.

561- Eyyub b. Hassan der ki: Adamın biri İbn Uyeyne'ye kader hakkında sorunca, İbn Uyeyne ona şu karşılığı verdi: "Yeğenim! Kaderiyye fırkasından olanlar ne Allah'ın, ne meleklerin, ne peygamberlerin, ne cennet ehlinin, ne cehennem ehlinin ve ne de kardeşleri İblis'in söylediğini dediler. Yüce Allah: ''Alemlerin Rabbi olan Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz''[Tekvır 29] buyurmaktadır. Melekler ise: ''Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz, senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur''[Bakara 32] demiştir. Peygamberler: ''Rabbimiz Allah'ın dilemesi olmadıkça, sizin dininize dönmemiz bizim için olacak şey değildir''[A'raf 89] demiştir. Cennet ehli: ''Hidayetiyle bizi (bu nimete) kavuşturan Allah'a hamdolsun!''[A'raf 43] demiştir. Cehennem ehli: ''Ey Rabbimiz! Şakiliğimiz (azgınlığımız), bize galip geldi ve biz, dalalette olan bir kavim idik''[Müminun 106] demiştir. Kardeşleri İblis te: ''Rabbim! Beni azdırmana karşılık ben de yeryüzünde onlara (günahları) süsleyeceğim ve onların hepsini mutlaka azdıracağım!''[Hicr 39] demiştir."

562- Yahya b. Zekeriyya der ki: Süfyan b. Uyeyne'nin yanında idim. Bu sırada bir adam Süfyan'a: "İnsanlardan beş sınıfın küfredip iman etmediğini gördük" dedi. Süfyan: "Bunlar kimlerdir?" diye sorunca, adam: "Bunlar Cehmiler, Kaderiler, Mürde, Rafıziler ve Hıristiyanlardır" karşılığını verdi. Süfyan: "Bu nasılolmaktadır?" diye sorunca, adam şu karşılığı verdi: "Yüce Allah: ''Allah, Musa ile de bizzat konuştu''[Nisa 164] buyurmuşken, Cehmiler: ''Hayır, dediğin gibi değildir. Sen sadece sözleri yarattın'' dediler ve Allah'ın buyruğunu kabul etmeyerek küfrettiler. Yüce Allah: ''Cehennemin elemini tadın! denir. Biz, her şeyi bir ölçüye göre yarattık''[Kamer 47-49] buyurmuşken, Kaderiler: ''Hayır, senin dediğin gibi değildir. Şer herhangi bir şeydendir. Senin yarattığın bir şey değildir'' dediler ve Allah'ın buyruğunu kabul etmeyerek küfrettiler. Yüce Allah: ''Yoksa kötülük işleyenler, kendilerini, inanıp salih amel işleyenler gibi kılacağımızı; hayatlarının ve ölümlerinin bir olacağını mı sanıyorlar? Ne kötü hüküm veriyorlar! ''[Casiye 21] buyurmuşken, Mürde: ''Hayır, dediğin gibi değildir, onlar bir olacaktır'' dediler ve Allah'ın buyruğunu kabul etmeyerek küfrettiler. Ali b. Ebi Talib: ''Bu ümmetin Peygamber'inden sonra en hayırlısı, Ebu Bekr ve Ömer' dir'' derken, Rafıziler: ''Hayır, dediğin gibi değildir. Sen onlardan daha hayırlısın'' dediler ve Ali b. Ebi Talib'in dediğini kabul etmeyerek küfrettiler. İsa b. Meryem: ''Ben Allah'ın kulu ve resulüyüm'' derken, Hıristiyanlar: ''Hayır, dediğin gibi değildir. Sen (Allah'ın) kendisisin'' dediler ve İsa'nın dediğini kabul etmeyerek küfrettiler." Bunun üzerine Süfyan: "(Dediklerini) yazın, yazın" dedi.

563- Ebu Yusuf el-Bağdadi der ki: Adamın biri Süfyan b. Uyeyne'ye gelip: "Şurada kaderi yalanlayan bir adam bulunmaktadır" dedi. Süfyan: "Allah'ın düşmanı yalan söylüyor. Bu kişi ne demektedir?" diye sorunca, adam şu karşılığı verdi: "Bir bedevinin vakfe yaparken: ''Allahım! Ben senin için çıktım ve beni çıkaran sensin. Ben sana yaklaştım ve beni yaklaştıran sensin. Senin emrinle sana itaat etmekteyim ve üzerime minnet senindir. İlmin dahilinde sana karşı masiyet işlemekteyim ve suçlu benim. Ben de senin ilmin dahilinde suçlu olduğumu ikrar ederek senden beni bağışlanmış olarak geri çevirmeni istiyorum'' dediğini işittim."

564- Ebu İsme Nuh b. Ebi Meryem der ki: Ebu Hanife'ye: "Cemaat ehli kimdir?" diye sorduğumda: "Ebu Bekr ve Ömer'i en üstün sayan, Ali'yi ve Osman'ı seven, hayır ve şerriyle kaderin Allah'tan olduğuna iman eden, mestler üzerine mesh eden, hiçbir mümini günahı sebebiyle tektir etmeyen ve Allah'ın zatı hakkında yorum yapmayan kimsedir" karşılığını verdi.

565- Ali b. el-Hasan b. Şakik der ki: Abdullah b. el-Mübarek'e: "Amr b.

Ubeyd'den (hadis) işittin mi?" dediğimde, çok manasında eliyle işaret etti. Kendisine: "Sen Kaderiyye fırkasından birçok kimsenin adını söylerken neden onu zikretmiyorsun?" dediğimde: "Çünkü bu, onlarda baş (ileri gelenlerden) idi" karşılığını verdi.

566- Ebü Rebah'ın bildirdiğine göre İbnu'-Mübarek şöyle demiştir:

"Basiretli kimseler şu dört şeyden emin olamazlar: Bunlar Allah'ın hakkında ne yapacağını bilmedikleri geçmiş bir günah; kendisinde ne tür felaketler barındırdığını bilmedikleri bir hayat; kendisine verilen ancak bir aldatma, kandırma olma ihtimali taşıyan bir bağış ve kendisi için süslü olduğundan hidayet olarak görünen dalalet ve sonuncusu olan kalbin eğrilmesidir ki kişi hissetmediği halde dininin çekilip alınması, gözün açılıp kapanmasından daha hızlıdır."

567- Hammad b. Kirat der ki: İbrahim b. Tahman'ın: "Cehmiler ve Kaderiyye fırkasından olanlar kafirdir" dediğini işittim.

568- Rabi' der ki: Şafi!'nin: "Kulun, Allah'ın huzuruna, şirk dışında her türlü günahla çıkması, şu hevalarına uyanların (sapkın mezhep mensuplarının) yaptıklarından biriyle çıkmasından daha hayırlıdır" dediğini işittim. Zira Şafii birilerinin kader konusunda çekişip tartıştıklarını gördü ve: "Allah'ın Kitab'ında, Allah istemedikçe kulların hiçbir şey isteyemeyeceği ve Allah'ın dilediğinin olacağı bildirilmiştir.

''Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz''[İnsan 30] buyruğuyla da kullarına, dilemenin sadece kendisine ait olduğunu bildirmiştir" dedi. Şafii, kadere inanırdı.

569-570- Rabi' b. Süleyman der ki: Şafii'ye kader konusu sorulunca şu beyitleri okudu -el-Müzeni ise rivayetinde: "Şafii ölümüne sebep olan hastalığında kendini kastederek bana şu beyitleri okudu" demiştir-: "(Allahım!) Ben istemesem de senin istediğin olur

Sen istemedikçe ben istesem de olmaz Bildiğince kullarını yarattın Bilgin dahilince yaşar. hem çocuk hem yaşlı Kimini bedbaht. kimini mesud Kimini güzel, kimini çirkin yaptın

Kimine ihsanda bulundun, kimini boş çevirdin Kimine yardım ettin, kimini yardımsız bıraktın."

Rabi'nin rivayetinde dördüncü beyit üçüncü beyitten önce zikredilmiştir. Başka bir isnadla aynısını Rabi' kanalıyla Şafii' den, elEsma ve's-sıfat kitabında zikrettik.

571- Ebu Ya'la el-Mevsili der ki: Şafii'nin şiirlerinden bize şu şiiri okudular:

"Allah'ın takdiri vuku bulur zamanı geldiğinde

Takdiri olacaktır hakkındaki hükmünü verdiğinde

İstediğin şeyolmasa da sen olana razı ol sana verildiğinde."

572- Ebü Abdullah Muhammed b. Yahya der ki: Bize göre iman (artan ve eksilen) kavil ve ameldir. Bunu imamlanmız Malik b. Enes, Abdurrahman b. Amr el-Evzai, Süfyan b. Said es-Sevri ve Süfyan b. Uyeyne el-Hilali söylemektedir. Farz ibadetleri yerine getirmek ve uzuvlan Allah'a itaatte kullanmak imandandır. Kaderin hayrı ve şerri Yüce Allah'tandır. Kıyamet gününe kadar da artık Kalem kaldırılmıştır. Yüce Allah kulların ne yapacağını ve nereye gideceklerini bilmiş, onlara emir ve yasaklamalarda bulunmuştur. Allah'ın emrini yerine getirip itaati tercih eden kimse bunu Allah'ın muvaffakatiyle yapmıştır. Allah'ın emrini terk edip masiyetler işleyen kimse de Allah'ın perişan ettiği kimsedir. Uzuvlarla bir amel işlenmeden önce kişinin bu am eli istemesi halinde yapabileceğini istemediği durumda yapmayacağını söyleyen kimse kaderi yalanlamış ve Allah'ın Kitabı'nı reddetmiş olur. Biz, Allah'ın istemediği şeyi yapmaya gücü yettiğini söyleyen kişinin bu kavlinden beriyiz ve bundan Allah'a sığınırız. Ancak kul iyi veya kötü bir fiili işlediği zaman işlemiş olduğu fiil için buna gücü yetti diyebiliriz. Fakat daha işlemediği bir fiil için buna gücü yeter diyemeyiz. Zira kişi bir şeyi yapmak ister, ancak bu şeyi yapmasına engelolunabilir. Yüce Allah mahlukatının amellerini bilmektedir. Zikrettiğimizin aksini iddia eden kimse Allah'ı acziyet ile vasfetmiş olup dünya ve ahirette helak olur. Kur'an, Allah'ın sözleridir ve yaratılmamıştır. Allah mahlukatı yaratmış ve diğer şeyleri var etmiştir. Yüce Allah Kitabı'nda: "Bilesiniz ki, yaratmak da emretmek de O'na mahsustur"[A'raf 54] buyurmaktadır. Bu şekilde yaratmayı emretmekten ayırt etmiştir. Yüce Allah: "Ol!" buyurdu ve mahlukatı yarattı. Emir olan kelamı yaratılmış değildir. Yüce Allah ahirette cennet ehli tarafından gözlerle görülecektir. Biz de bu şekilde inanarak yaşar ve ölürüz, inşallah. Resulullah'tan (Sallallahu aleyhi ve Sellem) sonra insanların en hayırlısı Ebü Bekr, sonra Ömer, sonra Osman ve sonra Hz. Ali'dir.

573- Hamza b. Muhammed el-Alevi en-Nehdi der ki: Zühd ve ibadette kendisinden daha üstün birini görmediğim Ebu'l-Kasım Abdurrahman b. Muhammed b. el-Kasım el-Haseni'nin: "Mutezile fırkasından olanlar Hariciler gibi oturmuştur. insanlarla kılıçla savaşmak ellerinden gelmediği için onlarla dilleriyle savaşmakta veya mücadele etmektedirler" dediğini işittim.

Sonraki sayfa için aşağıdaki link’i kullan:

İyiliği de Kötülüğü de Allah Yarattı