|
Haya (Utanma Duygusu) ve Kısımları |
7302- Sillim b.
Abdillah'ın, babasından bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem),
fazla utangaç olan kardeşine nasihat eden bir adamla karşılaşınca:
"Onu rahat bırak!
Zira haya imandandır" buyurdu.
Buhari bu hadisi
Abdullah b. Yusuf kanalıyla Malik'ten; Müslim ise İbn Uyeyne ve Ma'mer
kanalıyla Zühri'den rivayet etti.
Tahric: İsnadı sahihtir.
- Buhari, iman (11) - Müslim, iman (59).
7303- Salim b. Abdillah
b. Ömer'in, babasından bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem), fazla utangaç olan kardeşine serzenişte bulunarak: "Sen çok
utanıyorsun ve bu sana zarar veriyor" diyen bir adamın yanından geçerken:
"Onu rahat bırak! Zira haya imandandır" buyurdu.
Buhari bu hadisi Ahmed
b. Yunus'tan rivayet etti.
Tahric: Ravileri
güvenilirdir. - Buhari, edeb (100).
7304- İmran b. Husayn'ın
bildirdiğine göre Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Haya.
ancak hayır getirir" buyurdu.
İsnadı zayıf, hadis ise
sahihtir.
Buşeyr b. Ka'b:
"Hikmette: ''şüphesiz vakar hayadandır, kuşkusuz huzur da hayadandır''
yazılıdır" deyince İmran b. Husayn şöyle karşılık verdi: "Ben sana
Resulullah'tan (Sallallahu aleyhi ve Sellem) hadis söylüyorum, sen kitabından
mı söylüyorsun!"
Buhari bu hadisi Adem b.
Ebi İyas'tan, Müslim ise Gundar kanalıyla Şu'be'den rivayet etti. - Buhari,
edeb (100). - Müslim, ıman (60).
7305- İmran b. Husayn
der ki: Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Hayanın hepsi
hayırdır" buyurdu. Beşir der ki: Ben: "Ama hayanın bazısı zayıflık,
bazısı acizliktir" deyince, İmran b. Husayn: "Ben sana Resulullah'tan
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) hadis söylüyorum, sen ise itirazlarla geliyorsun;
artık sana hadis anlatmayacağım" dedi. Oradakiler: "Ey Ebu Nuceyd! Bu
iyi biridir" deyip sakinleşip hadis anlatmaya devam edene kadar ona ısrar
ettiler.
İki hadisin de lafzı
aynıdır. Senedi "Ebu Nuame -Humeyd b. Hilal Beşir -İmran"
şeklindedir. Nadr b. Şumeyl ise ona muhalefet ederek Ebu Naame'den rivayet
etti.
Tahric: İsnadı hasendir.
Ahmed, Müsned (4/442) ve Hatib, Tarih (6/399).
7306- Hucayr b. er-Rabi
der ki: İmran b. Husayn bana: "Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve
Sellem): ''Hayanın hepsi hayırdır ve haya sadece hayır getirir'' buyurduğunu
işittim" deyince Buşeyr b. Ka'b: "Biz Allah'ın Kitab'ında, hayanın
bazısının vakar, bazısının zayıflık olduğunu görüyoruz" karşılığını verdi.
İmran: "Kim bu, ey Hucayr?" diye sorunca: "Zararsız biri, bizden
bir adamdır" cevabını verdim. İmran: "Ona Resulullah'tan (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) hadis söylediğimi işittiği halde bana kitaplardan
bahsediyor" bugün artık size hadis nakletmeyeceğim" dedi.
Müslim bu hadisi İshak
b. İbrahim'den rivayet etti.
Tahric: İsnadındaki
müellifin hocasını tanımıyorum. Diğer ravileri güvenilirdir. - Müslim, ıman
(64).
7307- Ebu Umame'nin
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Haya ve konuşmada sadelik (az konuşmak) imanın iki bölümüdür. Edepsizlik
ve gevezelik ise münafıklıktan iki bölümdür. ''
Tahric: Ravileri
güvenilirdir. Tirmizi 4/375 (2027).
7308- Ebu Hureyre'nin bildirdiğine
göre Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Haya
imandandır. iman ise kişiyi cennete götürür. Edepsizlik ise zulümdür ve zulmün
kişiyi götüreceği yer ise cehennemdir."
Muaz b. Muaz bu hadisi
Muhammed b. Amr b. Alkame ile başkasından bu şekilde rivayet etti.
Tahric: İsnadı hasendir.
Tirmizi 4/365 (2009).
7309- Ebu Bekre'nin
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Haya
imandandır. iman ise kişiyi cennete götürür. Edepsizlik ise zulümdür ve zulmün kişiyi
götüreceği yer ise cehennemdir" buyurdu.
Tahric: Ravileri
güvenilirdir. İbn Mace 2/1400 (1484).
7310- Ebu Bekre'nin
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Haya
imandandır. iman ise kişiyi cennete götürür" buyurdu.
Tahric: İsnadı hasendir.
İbnu'l-Ca'd, Müsned 2/1028 (2980) ve Taberani, M. el-Kebir 18/178 (409) Bak:
Heysemi, Mecma 88/26).
7311- Bu hadis başka bir
kanalla İmran b. Husayn'dan nakledilmiştir.
Musa b. Harun der ki:
Huşeym bunu Vasıt'ta, İmran b. Husayn'dan, Bağdad'ta ise Ebu Bekre'den rivayet
etti.
Tahric: İsnadı hasendir.
İbnu'l-Ca'd, Müsned 2/1028-1029 (2981) ve Taberalli, M. el-Kebir 18/178 (409)
Bak: Heysemi, Mecma 88/26).
7312- Abdulcebbar b. Abdillah
der ki: (Halife) Memun bize hutbe verip hayadan bahsederek uzun süre övdükten
sonra şöyle dedi: Huşeym'in, Mansur kanalıyla Hasan'dan, onun da İmran b.
Husayn ile Ebu Bekre'den bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem) şöyle buyurdu: "Haya imandandır. iman ise kişiyi cennete götürür.
Edepsizlik ise zulümdür ve zulmün kişiyi götüreceği yer ise cehennemdir.
..
Tahric: İsnadında
tanımadığım biri vardır. Taberani, M. es-Sağir (2/115) Bak: Heysemi, Mecma
(1/91).
7313- İyas b. Muaviye b.
Kurra der ki: Ömer b. Abdilaziz'in yanındayken hayadan bahsedilip: "Haya
imandandır" denilince Ömer: "Bilakis, dinin tamamıdır" dedi.
İyas b. Muaviye b. Kurra dedi ki: Babamın bildirdiğine göre dedem şöyle dedi:
Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) yanındayken hayadan (utanma
duygusundan) bahsedildi ve: "Ey Allah'ın Resulü! Haya dinden midir?"
diye sordular. Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem): 'Bilakis, dinin
tamamıdir" buyurup şöyle devam etti: "Haya, iffet ve (amel ile kalpte
değil dilde olan) sadelik imandandir. Bunlar kişinin ahiretteki kazancını
arttırır; ama dünyadaki kazancını azaltırlar. Ancak ahirette kazandırdıkları
dünyada kaybettirdiklerinden daha fazladır. Edepsizlik, cimrilik ve
müstehcenlik olmak üzere üç şey de kişinin ahiretteki kazancını azaltır,
dünyadaki kazancını arttırırlar. Ancak ahirette kaybettirdikleri dünyada
kazandırdıklarından çok daha fazladır." İ yas der ki: Ömer b. Abdilaziz
bunu kendisine yazdırmamı söyledi ve kendi hattıyla yazdı. Sonra bize öğle ve
ikindi namazını kıldırdı. Bu yazıyı cebine koydu ve çıkarmadı.
Tahric: İsnadı zayıftır.
Taberani, M. el-Kebir 19/29-30 (63) ve Veki, Ahbaru'l-Kudat (1/318-319) Bak:
Heysemi, Mecma (8/27).
Lafız Hasan'ındır.
Yakub'un rivayeti ise şu şekildedir: Bukeyr b. Bişr esSülemi bunu babası
kanalıyla dedesi Kurra el-Müzeni'den nakledip sonunda şöyle dedi: İyas:
"Bu hadisi Ömer b. Abdilaziz'e anlattığımda bunu kendisine yazdırmamı
söyleyip kendi eliyle yazdı. Sonra yazı elindeyken bize öğle ve ikindi namazını
kıldırdı" dedi.
7314- Yezid b. Talha b.
Rukane'nin bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle
buyurdu: "Her dinin bir ahlakı (karakteri) vardır. islam'ın ahlakı da
hayadır." Bu hadis İshak'ın rivayetinde: "imanın ahlaki da hayadır"
şeklindedir.
Tahric: Hadis mürseldir
ve ravileri güvenilirdir. İbn Ebi Şeybe, Musannef (8/338) ve Kudai,
Müsnedu'ş-Şihab (1019) Bak: İbn Hacer, el-Metalibu'l-Aliye (2/408).
7315- Hüseyin b. Ali b.
Yezid el-Hemadani, babası kanalıyla Malik'ten bu hadisi: "Her dinin bir
ahlakı vardır" şeklinde başlayarak rivayet etti.
Tahric: İsnadı zayıftır.
İbn Hacer, el-İsa be (2/219-220).
Yine bu hadisi Ali b.
el-Hasan es-Saffar, "Veki -Malik -Seleme b.
Safvan -Yezid b. Rukane
-babası" kanalıyla rivayet etti. Yahya b. Main der ki: Rukane'nin bu
hadisi mürseldir ve ravi zincirinde babası zikredilmemiştir. Yine bu hadis
başka bir yolla zayıf isnadla nakledilmiştir. - İbn Abdilber, et-Temhid
(9/258).
7316- Enes b. Malik'in bildirdiğine
göre Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Her dinin
bir ahlakı (karakteri) vardır. islam'ın ahlakı da hayadır. ''
Hadis Ukbe kanalıyla
Muaviye b. Yahya'dan bu şekilde nakledilmiştir.
İsnadı zayıftır.
7317- İsa b. Yunus bunu
Muaviye b. Yahya kanalıyla Zühri'den, o da Ömer b. Abdilazız'i zikretmeden
rivayet etti. Başka bir yolla Ömer b. Abdilazız'in adı geçerek rivayet
olunmuştur.
Tahric: Muaviye b. Yahya
sebebiyle isnadı zayıftır. İbn Mace 2/1399 (4181).
7318- Enes'in
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Her dinin bir
ahlakı (karakteri) vardır. islam'ın ahlakl da hayadır. ''
Tahric: İsnadı
çokzayıftır. Ebu Nuaym, Hilye (5/363).
7319- Salih b. Hassan,
Muhammed b. Ka'b kanalıyla İbn Abbas'tan, o da Resulullah 'tan (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) rivayet etti. Bu hadis zayıftır.
İsnadı çokzayıf, hadis
ise geldiği kanallarl; hasendir. İbn Mace 2/1399 (4182).
7320- Fuleyh b. Abdillah
el-Hatmi'nin, babası kanalıyla dedesinden bildirdiğine göre Resulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Beş şey peygamberlerin
sünnetindendir: Haya, hilim, hacamat, misvak ve koku kullanmak. ''
Buhari bu hadisi Tarih'te
Abdurrahman b. Abdilmelik kanalıyla İbn Ebi Fudeyk'ten (Muhammed b. İsmail), o
da Ömer b. Muhammed elEslemi'den rivayet etti. Ömer bunu rivayette tek
kalmıştır. Bu hadis aşağıda geçtiği şekliyle başka bir yolla nakledilmiştir.
Tahric: İsnadı çok
zayıftır. Bezzar, Müsned (1/244) ve Taberani, M. el-Kebir 22/293-294 (749) Bak:
Heysemi, Mecma (2/99).
7321 - İbn Abbas'ın
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Hilim, haya, hacamat, misvak, koku kullanmak ve çok evlenmek,
peygamberlerin sünnetindendir."
Kudame b. Muhammed
el-Hadrami bu hadisi İsmail'den rivayette tek kalmıştır. Bunların ikisi de
zayıftır.
Tahric: İsnadı çok
zayıftır. Taberani, M. el-Kebir 11/186 (11445) Bak: İbn Hacer, el-Lisan
(1/410), Zehebi, Mizan (1/334) ve Heysemi, Mecma (4/253).
7322- Ebu Eyyüb
el-Ensari'nin bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle
buyurdu: "Dört şey peygamberlerin sünnetindendir: Koku kullanmak,
evlenmek, misvak ve haya." Hafs b. Giyas bu hadisi Haccac b. Ertaa'dan bu
şekilde rivayet etti.
Tahric: Ebu'ş-Şimal
sebebiyle isnadı zayıftır. Tirmizi (3/391).
7323- Hz. Aişe der ki:
Resulullah {Sallallahu aleyhi ve Sellem} ahlakın üstünlüğü hakkında şöyle
derdi: "On şey kişide olur oğlunda olmaz, oğuıda olur ancak babasında
olmaz, kölede olur. sahibinde olmaz. Allah bunları bahtiyar olmasını dilediği
kişiye verir: Bu on huy; doğru sözlü olmak, insanlara karşı doğru olmak. Bu da
komşusu ve dostu açken tok olmamaktır. isteyene vermek. yapılan iyilikleri
mükafatlandırmak, emaneti korumak, akrabalık bağlarını gözetmek, komşunun
haklarına riayet etmek, dostun haklarına riayet etmek. misafiri ağırlamak ve en
başta geleni de haya sahibi olmaktır. ''
Tahric: İsnadı çok
zayıftır. Temmam, Fevaid 15/102 (ı) ve Hakim Tirmizi, Nevadiru'l-Usu/ (229 ).
7324- Aynı manada bir
hadis Hz. Aişe'den: "Komşusu ve arkadaşı aç iken ... " sözü
zikredilmeden nakledilmiştir.
Ebu Abdillah der ki:
Velid b. Müslim ile Evzai arasındaki Sabit b. Yezid mechuldür.
Beyhaki der ki: Bu hadis
zayıf ve mevkuf olan başka bir isnadla nakledilmiştir.
İsnadı çok zayıftır.
7325- Hz. Aişe der ki:
"Ahlakın on güzelliği vardır: Doğru sözlü olmak, insanlara karşı doğru
olmak, emaneti sahibine vermek, akrabalık bağlarını gözetmek, komşunun
haklarına riayet etmek, dostun haklarına riayet etmek, yapılan iyilikleri
mükafatlandırmak, misafiri ağırlamak, isteyene vermek ve en başta geleni de
haya sahibi olmaktır."
Tahric: İsnadı zayıftır.
Haraiti, el-Münteka (274).
7326- Hz. Aişe der ki:
Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Yumuşak huyluluk
uğur. kabalık ise uğursuzluk getirir. Yüce Allah bir ev halkına hayır dilediği
zaman o eve yumuşak huyluIuğu sokar. Yumuşak huyluluk da bulunduğu yeri süsler,
güzelleştirir. Kabalık ise bulunduğu her yeri çirkinleştirip bozar. Haya
imandandır, imanın götüreceği yer de Cennettir. Haya insanlar arasında dolaşan
biri olsaydı. mutlaka salih biri olurdu. Ahlaksızlık fücurdandur. fücur da
kişiyi Cehenneme götürür. Ahlaksızlık insanlar arasında dolaşan biri olsaydı
mutlaka kötü biri olurdu. Allah beni çirkin söz söyleyen biri olarak yaratmadı.
''
Lafız Ebu Hatim'indir.
Tahric: İsnadı zayıftır.
Hatib, el-Muvaddah (1/319)
7327- Enes b, Malik'in
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem):
"Edepsizlik
bulaştığı bir şeyi mutlaka kirletir. Haya ise bulunduğu yeri
güzelleştirir" buyurmuştur.
Ma'mer der ki:
"Bana ulaşana göre Yüce Allah, hoşgörülü ve iffetli kişileri sever;
edepsiz, kaba ve yüzsüz bir şekilde el açan kişileri sevmez,"
Tahric: İsnadı sahihtir.
Tirmizı4/349 (1974)
7328- Abdullah b. Amr'ın
bildirdiğine göre Hz, Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Allah bir kulu sevmeyince utanma duygusunu ondan çekip alır. Ondan hayayı
çekince de herkesin ondan nefret ettiğini, onun da herkesten nefret ettiğini
veya güvenilirliği ondan aldığını görürsün. Güvenirliği ondan çekip alınca
merhameti de ondan çekip alır. Merhameti ondan çekip alınca İslam'ın bağını
ondan çekip alır. İslam'ın bağını ondan çekip alınca onun sadece sapkın bir
şeytan olduğunu görürsün. ''
İsnadında sakınca
yoktur.
7329- İbn Abbas der ki:
"Haya ve iman birbirine bağlıdır. Bunlardan biri kuldan çekilip alınınca
diğeri de onu takip eder."
İsnadı zayıftır.
7330- İbn Abbas'ın
bildirdiğine göre Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Haya ve iman birbirine bağlıdır. Bunlardan biri çekilip alınınca diğeri
de onu takip eder. ''
Tahric: İsnadı zayıftır.
DeyIemi, Müsnedu'l-Firdevs 2/150 (2769) Bak: Hatib, Mişkatu'l-Mesabih (3/1411).
7331- İbn Ömer'in
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Haya ve iman birbirine bağlıdır. Bunlardan biri çekilip alınınca diğeri
de çekilip almır.''
Muhammed b. Galib der ki:
Ebu Seleme el-fevaid'de bunu müsned olarak nakletti. Ayrıca Cerir b. Hazım'dan,
Resulullah'a (Sallallahu aleyhi ve Sellem) dayandırmadan nakletti.
Tahric: Ravileri
güvenilirdir. Ebu Nuaym, Hilye (4/297), Buhari, el-Edebu'l-Müfred (1313) ve İbn
Ebi Şeybe, Musannef(8/337) Bak: Hatib, el-Mişkat (3/1410).
7332- Hasan( -ı
Basri)'nin bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) Abid b.
el-Münzir el-Eşecc'e: "Sende, Allah'ın sevdiği iki özellik vardır"
buyurunca, Ab id: "Onlar nedir?" diye sordu. Hz. Peygamber
(Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Hilim (ağirbaşlılık) ve haya, (utanma
duygusu)" cevabını verince "Ey Allah'ın Resulü! Bunları İslam'dan mı
kazandım, yoksa fıtratımda mı var?" diye sordu. Resulullah (Sallallahu
aleyhi ve Sellem): "Bilakis, bunlar senin fıtratında var" cevabını
verince, Ab id: "fıtratımı sevdiği şekilde yapan Allah'a hamd olsun"
dedi.
Tahric: İsnadı
mürseldir. İbn Sa'd, Tababit (5/559).
7333- İbn Abbas'ın bildirdiğine
göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem), Eşac b.
Abdilkays'a:
"Sende, Allah'ın sevdiği iki özellik vardir. Bunlar haya ve
teennidir" buyurdu.
Hacebi bu hadisi
Bişr'den: "Hilim ve teenni" şeklinde rivayet etti.
Tahric: Ravileri güvenilirdir.
Müslim, iman (48). - Müslim, iman (22).
Halimi der ki:
"Hayanın hakikati, kınanmaktan çekinmek, büyüklenmekten ve kötü sözden
sakınmak olsa gerektir. Çünkü utanan kişi yapması halinde başkaları tarafından
kınanmasını gerektirecek veya beraberinde kınanmasını getirecek olan şeylerden
uzak durur. Kınanması, insanların yaptıklarına ters düştüğü için yaptığının
çirkin görülmesinden dolayı olabileceği gibi kendisinden, yaptığından daha
farklı bir davranış beklendiğinden dolayı da olabilir.
Ancak onura gelecek
herhangi bir tenkitten dolayı değil de, bedene gelecek herhangi bir cezadan
dolayı kötü olan bir şeyi yapmamak haya olarak nitelendirilemez. Bu, daha çok
boyun eğme, teslim olma ve benzeri şeylerle isimlendirilir. Haya ise, Allah'tan
haya etmeyi de içine alan kapsamlı bir isimdir. Çünkü Allah'ın kınaması her
türlü kınamanın, Allah'ın övgüsü de her türlü övgünün üstündedir. Asıl kınanmış
kişi de Rabbi tarafından kınanan, asıl övülmüş kişi de Rabbi tarafından övülen
kişidir."- Halimi, el-Minhac (3/230-231).
7334- Abdullah b.
Mes'üd'un bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem):
"Allah'tan hakkıyla
haya edin" buyurunca: "Ey Allah'ın Resulü! Allah'a hamd olsun ki
O'ndan haya ediyoruz" karşılığını verdiler. Hz. Peygamber (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "O, sizin anladığınız gibi değildir!
Allah 'tan gereği biçimde haya etmek demek; baş ve başta bulunan organlarla,
karın ve karın'ın içerisine aldığı organları her türlü haramdan korumak, ölümü
ve toprak altında çürümeyi daima hatırlamaktır. Ahireti isteyen Dünyanın süsünü
bırakır. Bu şekilde davranan Allah'tan gereği biçimde haya etmiş olur.''
Aynı hadis Hişam
kanalıyla Hasan'dan, Resulullah'tan (Sallallahu aleyhi ve Sellem) mürsel olarak
nakledilmiştir. Bu rivayet te müsned olan rivayeti desteklemektedir.
Tahric: İsnadı zayıftır.
Tirmizi 4/637 (2458)
7335- Ebu Osman der ki:
Zünnun'un şöyle dediğini işittim: "Üç şey hayanın göstergelerindendir:
Konuşmaya başlamadan önce sözleri düşünmek, özür dilenmesine sebebiyet verecek
şeyleri yapmaktan kaçınmak, sefme (temyiz gücü olmayana) acıyarak ona cevap
vermemek," Zünnun der ki: "Allah'tan haya etmek ise Resulullah'ın
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) buyurduğu gibi olur: "Kabirleri ve ölüp
toprak altında çürümeyi unutmaman, baş ve başta bulunan organlarla, karın ve
karının içerisine aldığı organları her türlü haramdan koruman ve dünya süsünü
bırakman. ''
İsnadı ceyyiddir.
7336- Beyhaki der ki:
Ebu Said el-Hudri'den bize bildirildiğine göre şöyle dedi: "Resulullah (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) örtüsüne bürünmüş kızdan daha utangaçtı ve bir şeyden
memnuniyetsizliğini yüzünden anlardık."
Buhari ve Müslim bu
hadisi Sahih'te İbn Mehdi ve başkasından rivayet etti.
Tahric: Ravileri
güvenilirdir. - Buhari, menakib (167). - Müslim, fadail ( 1 809• 1 8 10).
7337- Urve b.
ez-Zübeyr'in, babasından bildirdiğine göre Ebu Bekr esSıddik hutbe verirken:
"Ey müslümanlar! Allah'tan haya edin. Canım elinde olana yemin ederim ki;
tuvalete ihtiyaç gidermek için gidince bile Allah'tan utanıp giysilerime
bürünüyorum" dedi.
Tahric: İsnadı hasendir.
İbnu'l-Mübarek, Zühd /107/316) ve Ebu Nuaym, Hilye (1/34).
7338- Ebu Mes'ud'un
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "insanların
ilk peygamberlikten beri duyageldikleri sözlerden biri: ''Utanmadıktan sonra
dilediğini yapı'' sözüdür" buyurdu.
Behz'in de Adem'in de
hadislerinin lafızlan aynıdır. Buhari bu hadisi Adem b. Ebi İyas'tan rivayet
etti.
Tahric: İsnadı sahihtir.
- Buhari, enbiya (152).
7339- Ebu Mes'ud'un
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "insanların
ilk peygamberlikten beri duyageldikleri sözlerden biri; ''Utanmadıktan sonra
dilediğini yap!'' sözüdür" buyurdu.
Lafız
Ebu'l-Müsenna'nındır.
Tahric: Ravileri
güvenilirdir. Ebu Davud 5/148•149 (4797).
Halimi der ki: Bunun
manası hakkında iki görüş vardır: Birincisi şudur:
Hadis, hayasızlığın,
kişinin kendini kötü sondan güvende hissetmemesine sebeptir. Akıllıların yanında
ayıplanmak, vücuda verilen cezadan daha ağırdır. Ayıplanmaktan çekinmeyeni
hiçbir şey kötülük yapmaktan alıkoyamaz. Böyle bir kişinin haya perdesi yırtık,
yüzsüz ve değersiz olur. insanlar böylesi kişileri hayvandan daha aşağı
sayarlar. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu hadisle hayayı terk
etmenin zararlarına vurgu yapmış, kişinin hayalı olmasını ve bu hayası
sebebiyle kötülüklerden uzaklaşmasını istemiştir. Diğer manası ise kişinin
utanılacak şeyi yapmadıktan sonra dilediğini yapabilmesi ve bunda bir sakınca
olmadığıdır. iki mana da güzel ve doğrudur. Allah en doğrusunu bilendir.-
Minhac (3/232).
7340- Bişr b. el-Hakem
der ki: 'Utanmadıktan sonra dilediğini yap!" sözünün manası, kötülüğün
yapılması değildir. Bunun asıl manası, kişinin niyeti halis olduktan sonra,
halkın yanında, sadece Allah'ın rızasını gözeterek utanmadan namaz kılmasıdır.
Bu hadiste kastedilen, insanlardan utanmadan Allah için davranış
sergilemektir.''
7341- Ebu Mes'ud
el-Ensari'nin bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle
buyurdu: "insanların ilk peygamberlikten beri duyageldikleri sözlerden
biri; ''Utanmadıktan sonra dilediğini yap!'' sözüdür."
Tahric: İsnadı zayıftır.
Taberani, M. el-Kebir ı 7/238 (660).
Ebu Usame der ki:
"Manası: "Hayırdan dilediğin kadar çok yap" demektir."
Ahmed der ki:
Ureni'1erin kitabında bu hadisle aynı manada bir şey okudum ve manası:
"Utanmayan kişi dilediği gibi hareket eder" anlamındadır.
"Cehennemdeki yerini hazırlasın" sözü de buna benzemektedir.
Sa'lebe der ki: Bu bir
tehdittir ve manası şudur: "Utanmazsan dilediğini yap. çünkü Allah
yaptığının karşılığını verecek. "Dileyen iman etsin, dileyen inkar
etsin"[Kehf 29] ayeti de bunun gibidir.
Ebu Süleyman el-Hattabi
der ki: "İlk peygamberlikten kasıt, hayanın, bütün peygamberlerin diliyle
övülmesi ve emredilmesidir. Şeriatlerin neshedilmesiyle bu neshedilmemiştir.
İlk gelenler ve sonra gelenler bu konuda aynı şeyi ölçü almışlardır.
"Eğer
utanmıyorsan" sözü emir sözüdür; ancak mana olarak haber sözüdür. Bu da:
"Eğer seni kötülükten alıkoyacak utanman yoksa dilediğini yap"
anlamındadır. Bundan kasıt ta nefsin emrettiği kötü şeylerden kaçınmaktır.
Utanmayan kişi aslında dilediği gibi hareket eder.
Bunun başka manası da
vardır: "Yapmaktan utanılmayacak her şeyı yapabilirsin. Yani utanılacak
şeyi yapma. Üçüncü manası da: "Bu durumdaki kişiye bir tehdid olmasıdır.
Tıpkı: ''Dilediğinizi yapın''[Fussilet 40] ayeti gibi.
(Beyhaki der ki) Derim
ki: Anlattığımız bu görüşler, değişik lafızlarla olsa da aynı manaya gelmektedir.
Halimi der ki: Kişi
cemaate önem verirse halktan utanır. Bu da iki türlü olur: ya komşularının
kendisini kötülemesinden çekinir ve onu övmeleri için mescidden uzak durmaz ki
bu, riyadır ve makbul bir şey değildir.
Diğeri ise gerçekten Allah'tan
haya etmesidir. Bu kişi cemaatten ayrılırsa, Allah'ın kendisini dünyadayken
cezalandırmasından çekinir. Bu ceza da Müslümanların onu ayıplamasıdır. Eğer
kişi cemaatle beraberse Allah onu dünyadayken, Müslümanların kendisini övmesini
sağlayarak ödüllendirir. Böylece kişinin, halkın ayıplamasından korkması ve onu
övmelerinden hoşlanması başkasına değil Allah'a bağlıdır. Çocuk babasından,
kadın kocasından, cahil alimden, küçük büyükten, bir kişi çok kişiden utanır ve
eksiği olan kendisinden daha iyi olan gibi amel yapmak ister, ayıplanacak
şeyleri yapmaktan korkar. Kişinin hayası işte budur. Bu da övülmüştür.- Halimi,
el-Minhac (3/232-233).
7342- Ebu Hureyre der
ki: Resulullah"ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurduğunu işittim:
"Kadına erkekten doksan dokuz kat daha fazla cinsel haz verilmiştir. Ancak
Allah onlara (bunun yanında) haya (utanma duygusu) vermiştir. ''
Tahric: İsnadı çok
zayıftır. Zehebı, el-Mizan (4/521) ve Deylemi) Müsnedu'l-Firdevs 3/125 (4338).
7343- Said b. Zeyd'in
bildirdiğine göre bir adam Resulullah'a (Sallallahu aleyhi ve Sellem):
"Bana tavsiyede bulun" deyince, Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve
Sellem) şöyle buyurdu: "Allah'tan sakınmanı ve kavminden salih olan bir
adamdan haya ettiğin gibi Allah 'tan haya etmeni tavsiye ederim. ''
Tahric: Ravileri
güvenilirdir. Abdurrahman es-Sülemi, Adabu's-Suhbe (12/1), Hafız, el-İsabe
(2/50) ve Haditi, Mekarimu'l-Ahlak (50).
Ebu'l-Hayr; "Said
b. Zeyd" derken başkası "Said b. Yezid el-Ezdi" demiştir.
Abdulhamid b. Cafer bu
hadisi Yezid b. Ebi Habib kanalıyla Said b. Yezid el-Ezdi'den, o da amcası
oğlundan: Resulullah'a (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Ey Allah'ın Resulü!
.... " dedim, şeklinde rivayet etti. - Taberani, M. el-Kebir 6/84-85
(5539).
Yine bu hadis Cafer b.
ez-Zübeyr kanalıyla -ki zayıf bir ravidirKasım'dan, o Ebu Umame'den, o da
Resulullah'tan (Sallallahu aleyhi ve Sellem) rivayet etti.
7344- Ebu Hureyre'nin
bildirdiğine göre Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Kişi, yanında olan meleklerden, salih olan iki komşusundan haya ettiği
gibi haya etsin. Çünkü bu melekler gece gündüz kendisiyle beraberdir. ''
Senedi zayıftır ve zayıf
olan şahitleri vardır.
Tahric: İsnadı çok
zayıftır. DeyIemi, Müsnedu'l-Firdevs 3/460 (5422).
7345- Zeyd b. Sabit'in
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Size bütün giysilerinizi çıkarmayı yasaklamamış mıydım? Sizinle beraber
ne uykuda, ne de uyanıkken sizden ayrılmayanlar vardır. Sadece kişi ailesine yaklaşınca
veya tuvalete gidince kendisinden ayrılırlar. Onlardan haya edin. Onlara iyi
davranın. ''
Isnadı zayıftır.
7346- Ebu Hureyre'nin
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
"Allahım! Beni bilenin peşinden gitmeyen, hilim sahibinden utanmayan,
kalpleri Acemlerin kalbi. diliyse Arapların dili gibi olan topluluğa
yetiştirme. ''
Babam: "Acemden
kasıt hayvanlardır" dedi. Bu kelimenin açıklaması:
"Acma (dilsiz
hayvanın) hayvanın verdiği zarar hederdir" hadisinde geçmektedir.
Tahric: İsnadı zayıftır.
Ahmed, Müsned (5/340).
7347- Muhammed b.
Abdillah el-fer'ani der ki: Cüneyd; Ruveym, Cureyfi ve İbn Ata ile birlikte
otururken dedi ki: "Kurtulan ancak doğruluğa sığınarak kurtulur. Allah bu
konuda şöyle buyurmaktadır: "Savaştan geri kalan üç kişinin de tövbelerini
kabul etti. Yeryüzü bütün genişliğine rağmen onlara dar gelmiş, vicdanları da
kendilerini sıktıkça sıkmış, böylece Allah'(ın azabın)dan yine O'na sığınmaktan
başka çare olmadığını anlamışlardı. ''[Tevbe 118] Ruveym ise şöyle dedi:
"Ancak doğru şekilde sakınarak kurtulabilir.
Allah: ''Allah,
kendisine karşı gelmekten sakınanları başarıları sebebiyle' kurtarır. Onlara
kötülük dokunmaz. Onlar üzülmezler de"[Zümer 61] buyurmuştur.
Cüreyri şöyle dedi:
"Kişi ancak verdikleri ahde vefa göstererek kurtulur.
Allah: "Onlar,
Allah'a verdikleri sözü yerine getiren ve sözleşmeyi bozmayanlardır"[Ra'd
20] buyurmuştur. İbn Ata ise şöyle kurtulabilir. Allah: buyurmuştur. [Alak 14]
dedi: ''Kurtulan ancak gerçek haya sahibi olarak ''Allah'ın, her şeyi gördüğünü
bilmiyor mu"
İsnadı ceyyiddir.
7348- Ebu Abdillah
el-Farisi der ki: Cüneyd'e haya (utanma duygusu) sorulunca şöyle cevap verdi:
"Allah'ın nimetlerini görmek ve (bu nimetlere karşı) kendi noksanlarını
görmektir. Bu iki durumdan bir hal ortaya çıkar ve buna haya denir."
Tahric: İsnadında
tanımadığım biri vardır. Kuşeyri, Risale (2/459).
7349- Zünnun der ki:
"Bilin ki Allah'tan haya etmeyi arttıran şey, kişilerin Allah'ın
kendilerine olan ihsanını ve kendilerinin bu ihsana karşı gerektiği gibi
şükredemediklerini bilmeleridir. Allah'ın azametinin sonu olmadığı gibi O'na
şükretmenin de bir sonu yoktur.''
İsnadı ceyyiddir.
7350- Zünnun:
"Haya, Rabbine karşı yaptıklarınla birlikte, kalpte heybetin
olmasıdır" dedi.
Tahric: Hatib, Tarih
(1/375), Ebu Nuaym, Ahbaru Isbehan (2/303) ve Kuşeyri, Risale (2/455).
7351- Muhammed b.
el-Fadl şöyle dedi: "Haya, iyilik kişinin iyiliğine baktıktan sonra, bu
kişiye kaba davranmandan doğar, Eğer sen böyleysen inşallah sana haya
verilmiştir."
Tahric: İsnadındaki Ebu
Abdirralıman es-Sülemi eleştirilmiştir. Diğer ravileri güvenilirdir.
7352- Zünnun der ki:
"Allah'ın öyle kulları vardır ki; onun vereceği cezadan korkmanın yanında
kereminden utanarak günah işlemeyi bıraktılar. (Allah) sana: ''Dilediğini yap.
Günahın sebebiyle seni cezalandırmayacağım'' dese, O'nun bu cömertliği
sebebiyle O'ndan daha çok utanman ve günahı terk etmen gerekir. Sen değerli bir
hür ve şükreden bir ku Iken ve seni uyarmasına rağmen nasıl günah işlersin.''
Tahric: Sülemi,
Tabakatu's-Sufiyye (24),
7353- Cüneyd b. Muhammed
dedi ki: es-Seri (es-Sekati) bana: "Bir gece akşam ve yatsı arasında:
"Benden şu sözleri belle" deyip şöyle devam etti:
"Özlem ve şefkat
kalpte çırpınıp dururlar. Onda haya ve ünsiyeti bulurlarsa kalbe yerleşirler.
Yoksa çekip giderler. Bu sözleri benden iyi belle ve unutma ey çocuk''
Tahric: Kuşeyri, Risale
(2/455).
7354- Fudayl b. İyad:
"Beş şey bedbahtlık göstergesidir: Kalpteki katılık, gözlerin donması (yaş
akıtmaması), hayanın azlığı, dünyaya rağbet etmek ve uzun emel" dedi.
Tahric: Ravileri
güvenilirdir. Kuşeyri, Risale (2/458).
7355- Şa'bi der ki: Bir
zamanlar insanlar birbirlerine dine göre muamele ediyorlardı. Sonra din gidince
bir müddet vefayla muamele etmeye başladılar. Vefa da gidince bir müddet yiğit
lik le muamele etmeye başladılar. Yiğitlik te gidince bir müddet hayayla
muamele etmeye başladılar. Sonra haya da gidince korku ve ümitle muamele etmeye
başladılar.''
Tahric: İsnadı zayıftır.
Kuşeyri, Risale (2/455-456).
7356- Muhammed b.
el-Muemmel el-Adevi der ki: Bedevilerden bir adamın: "Güzel hasletler
gitti ve sadece kitaplarda kaldılar" dediğini işittim.
İsnadında tanımadığım
biri vardır.
7357- İbn Abbas der ki:
Bir ihtiyacının karşılanmasını istiyorsan onu elde etmek için erken davran.
çünkü Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Allahım! Ümmetimden erken
işe koyulanlara bereketler ihsan et" diye dua etti. Bir insandan bir
ihtiyacını isteyeceksen onunla yüz yüze gel. çünkü haya gözlerdedir.
Tahric: İsnadı zayıftır.
Bezzar, Müsned (2/80), İbn Adiy, el-Kamil (5/1716) ve Ebu'ş-Şeyh, elEmsal (195)
Ahmed b. Yusuf es-Sülemi
bu hadisi Mualla b. Esed'den rivayet etti ve İbn Abbas'ın şöyle dediğini ilave
etti: "Gözleri görmeyen birinden ihtiyacını isteme. Yine ihtiyacını gece
vakti de isteme." Merfu olan kısmında ise: "O günü de Perşembe günü
yap" ilavesi vardır.
Muhammed b. Cami bu
hadisin tamamını Ömer b. Musavir'den rivayet etti; ancak yukarıdaki ilaveyi
zikretmedi.
7358- İbn Abbas der ki:
ihtiyacını (kimseden) gece isteme, yine gözleri görmeyen birinden de isteme. Birinden
bir şey isteyeceğin zaman onunla yüz yüze gel. Çünkü haya gözlerdedir.
İhtiyacını elde etmek için de erken davran. çünkü Resulullah (Sallallahu aleyhi
ve Sellem): "Allahım! Ümmetimden erken işe koyulanlara bereketler ihsan
et" diye dua etti.
Tahric: İsnadı zayıftır.
İbn Adiy, el-Kamil (5/1716) Bak: Heysemi, Mecma (4/61).
7359- Yahya b. Muaz
er-Razı: "Müminin insanlar karşısındaki heybeti, onun Allah'tan korkusu
kadardır. Ondan haya etmeleri de onun Allah'tan haya etmesi kadardır. Ona olan
sevgileri de onun Allah'a karşı olan sevgisi kadardır" dedi.
Tahric: Ravilerden
Muhammed b. Abdillah el-Vaiz tanınmayan biridir. Sülemi, Tabakatu's-Sufiyye
(318).
7360- Zeyd b. Ali:
"Onun azametinden utanırım ve başkasından gizlediğim şeyi Ona gösteremem"
dedi.
Tahric: Hatib, Tarih
(2/381).
7361- Ebu Süleyman
ed-Darani der ki: "Yüce Allah şöyle buyurdu: "Eğer benden haya
edersen, ayıplarını insanlara unuttururum. Günahlarını yeryüzüne unuttururum.
Yanlışlarını amel defterinden silerim ve kıyamet günü hesaba çekilirken seni
inceden inceye hesaba çekmem."
İsnadı ceyyiddir.
Bir sonraki konu için aşağıdaki link’e
tıklayın: