EL-MUVAFAKAT  *ŞATİBİ*

 

İCTİHAD / İCTİHAD / ON BİRİNCİ MESELE:

 

Daha önce ihtilaf mahallerinden genelolarak bahsedilmiş, tafsilata girilmemişti. İbnu's-Seyyid, şeriat alimleri arasında mevcut bulunan görüş ayrılıklarının sebeplerine dair bir kitap yazmış ve orada ihtilM sebeplerini sekiz olarak göstermiştir:

 

(1) Lafızlarda müşterekliğin bulunması ve bunların tevile açık olmaları. Bunu da kendi arasında üçe ayırmıştır:

 

a) Müfred lafzın konuluşunda müştereklik; (...) ya da hırabe (eşkıyalık) suçunun azasını belirten ayette [Maide 3] geçen (...) kelimesi gibi.

 

b) Kelimenin değişik kalıplara sokulması (tasrif) sırasında ortaya çıkan müştereklik; (...) ayetinde olduğu gibi.

 

c) Terkipten doğan müştereklik; (...) ayetlerinde olduğu gibi.

 

(2) Lafzın hakikat ve mecaz olarak kullanılır olması. Bunu da üç kısma ayırmıştır:

 

a) Lafzın kendisinden kaynaklanan; "nüzul" yani Allah Teala'nın dünya semasına indiğini ifade eden hadis gibi. Keza, (....) ayeti de [Nur 35] böyledir.

 

b) Lafzın hallerinden kaynaklanan; (...) ayetinde olduğu gibi. Buradaki görüş ayrılığının şeklini açıklamamıştır.

 

c) Terkip halinden kaynaklanan; mümteni' (imkansız) olan birşeyin mümkün olan bir şekilde gelmesi ya da bunun aksi olması gibi. "Vallahi, eğer Allah bana kadirse, elbette beni alemlerden hiçbirini azap etmediği azaba çekecektir" hadisi ile, başka surette gelen benzer sözler gibi. Mesela, emrin haber şeklinde, övgünün yerme şeklinde, çoğaltmanın azaltma şeklinde gelmesi ya da bunların aksi bir tarzda gelmesi gibi.

 

(3) Delilin, hükme müstakillen delalet edip etmemesi arasında dönmesi. Mesela Ebu Hanife, İbn Ebi Leyla ve İbn Şübrüme'nin satım akdi ve şart konusundaki tutumlarını gösteren el-Leys b. Sa'd hadisi gibi. Keza cebir, kader ve iktisab meselesi gibi.

 

(4) Delilin umum ve hususa ihtimali bulunması: "Dinde zorlama yoktur''[Bakara 256]; "Ve Adem'e bütün isimleri öğretti''[Bakara 31] ayetlerinde olduğu gibi.

 

(5) Rivayet ihtilafı. Bu konuda sekiz illet bulunabilir ki bunlara daha önce işarette bulunulmuştu.

 

(6) İctihad ve kıyas konuları. 

 

(7) Nesh bulunup bulunmadığı iddiası.

 

(8) Delillerin hem mübahlığa hem de daha başka hususlara delalet edecek şekilde gelmesi. Cenazeler üzerine ezan okuma ve tekbir alma, kıraat şekilleri hakkındaki ihtilaflar gibi.

 

İbn Seyyid'in kitabına aldığı başlıklar bunlar. Konu ile ilgili tafsilat arzu edenler bu kitaba baksınlar. Ancak, onun zikrettiklerinin tümü geçen esasa vurulduğu zaman, konuyla ilgili işin özü elde edilmiş olur. Başarı ancak Allah'tandır.

 

Sonraki sayfa için aşağıdaki link’e tıkla:

 

ON İKİNCİ MESELE