EL-MUVAFAKAT *ŞATİBİ*
İCTİHAD / İCTİHAD / ON
BİRİNCİ MESELE:
Daha önce ihtilaf
mahallerinden genelolarak bahsedilmiş, tafsilata
girilmemişti. İbnu's-Seyyid,
şeriat alimleri arasında mevcut bulunan görüş ayrılıklarının
sebeplerine dair bir kitap yazmış ve orada ihtilM
sebeplerini sekiz olarak göstermiştir:
(1) Lafızlarda
müşterekliğin bulunması ve bunların tevile açık olmaları. Bunu da kendi
arasında üçe ayırmıştır:
a) Müfred
lafzın konuluşunda müştereklik; (...) ya da hırabe
(eşkıyalık) suçunun azasını belirten ayette [Maide 3]
geçen (...) kelimesi gibi.
b) Kelimenin değişik
kalıplara sokulması (tasrif) sırasında ortaya çıkan müştereklik; (...) ayetinde
olduğu gibi.
c) Terkipten doğan
müştereklik; (...) ayetlerinde olduğu gibi.
(2) Lafzın hakikat ve
mecaz olarak kullanılır olması. Bunu da üç kısma ayırmıştır:
a) Lafzın kendisinden
kaynaklanan; "nüzul" yani Allah Teala'nın
dünya semasına indiğini ifade eden hadis gibi. Keza, (....)
ayeti de [Nur 35] böyledir.
b) Lafzın hallerinden
kaynaklanan; (...) ayetinde olduğu gibi. Buradaki görüş ayrılığının şeklini
açıklamamıştır.
c) Terkip halinden
kaynaklanan; mümteni' (imkansız) olan birşeyin mümkün olan bir şekilde gelmesi ya da bunun aksi
olması gibi. "Vallahi, eğer Allah bana kadirse, elbette beni alemlerden
hiçbirini azap etmediği azaba çekecektir" hadisi ile, başka surette gelen
benzer sözler gibi. Mesela, emrin haber şeklinde, övgünün yerme şeklinde,
çoğaltmanın azaltma şeklinde gelmesi ya da bunların aksi bir tarzda gelmesi
gibi.
(3) Delilin, hükme müstakillen delalet edip etmemesi arasında dönmesi. Mesela Ebu Hanife, İbn Ebi Leyla ve İbn Şübrüme'nin satım akdi ve şart konusundaki tutumlarını
gösteren el-Leys b. Sa'd
hadisi gibi. Keza cebir, kader ve iktisab meselesi
gibi.
(4) Delilin umum ve
hususa ihtimali bulunması: "Dinde zorlama yoktur''[Bakara 256]; "Ve Adem'e bütün isimleri öğretti''[Bakara 31] ayetlerinde
olduğu gibi.
(5) Rivayet ihtilafı. Bu
konuda sekiz illet bulunabilir ki bunlara daha önce işarette bulunulmuştu.
(6) İctihad
ve kıyas konuları.
(7) Nesh
bulunup bulunmadığı iddiası.
(8) Delillerin hem mübahlığa hem de daha başka hususlara delalet edecek şekilde
gelmesi. Cenazeler üzerine ezan okuma ve tekbir alma, kıraat şekilleri
hakkındaki ihtilaflar gibi.
İbn Seyyid'in kitabına aldığı
başlıklar bunlar. Konu ile ilgili tafsilat arzu edenler bu kitaba baksınlar.
Ancak, onun zikrettiklerinin tümü geçen esasa vurulduğu zaman, konuyla ilgili
işin özü elde edilmiş olur. Başarı ancak Allah'tandır.
Sonraki
sayfa için aşağıdaki link’e tıkla: