EL-MUVAFAKAT *ŞATİBİ*
AVARİZU’L-EDİLLE /
BİRİNCİ FASIL: MUHKEMLİK VE MÜTEŞABİHLİK /
BİRİNCİ MESELE:
'Muhkem' kelimesinin
genel ve özelolmak üzere iki kullanılış şekli vardır:
'Muhkem', özel anlamda
kullanıldığı zaman mensüh olmayan kastedilir. Bu durumda bu ifade, nasih ve
mensüh bilginlerinin kullanmış olduğu terim olmaktadır. O hükmün nasih olup
olmaması arasında ise fark yoktur. Onlar bu kelimeyi: 'Bu ayet muhkemdir'; 'Bu
ayet mensühtur' şeklinde kullanırlar.
Genel anlamda
kullanıldığı zaman bu kelime ile, açık ve vazıh olup manasının anlaşılması için
bir başka şeye ihtiyaç göstermeyen şey kastedilir.
'Müteşabih' ise, birinci
kullanılış şeklinde 'mensüh' terimini karşılamaktadır. İkinci kullanılış
şekline göre ise, lafzından ne murad edildiği anlaşılamayan anlamındadır.
Araştırma ve düşünme yoluyla anlaşılabilir olup olmaması farketmez. "Sana
Kitab'ı indiren O'dur. Onda kitabın anası olan muhkem ayetler vardır. Diğerleri
de müteşabih ayetlerdir. Kalplerinde eğrilik olan kimseler, fitne çıkarmak,
kendilerine göre yorumlamak için onların müteşabih olanlarına
uyarlar"[Al-i İmran 7] ayetinde geçen müteşabih ifadesi, müfessirlerce
işte bu anlamda anlaşılmıştır. İkinci kullanılış şekliyle muhkem ve müteşabih
kavramlarının altına, Hz. Peygamber'in [s.a.v.] "Helal bellidir, haram
bellidir; aralarında ise 'müştebihat' (yani hangisinden olduğu ayırt
edilemeyenler) vardır'' hadislerine sözü edilenler de girmektedir. Açık olan
muhkemdir; müştebihat yani durumu karişık olup helal ya da haramlığı ayırt
edilemeyen de müteşabihtir. Her ne kadar ayet ile hadiste sözü edilen
müteşabihlik yönü ayrı ayrı ise de sonuçta mana birdir. Çünkü bu hitabın
anlaşılmasına yönelik bir durumdur. Bu mana gözönüne alındığı zaman, muradın ne
olduğunu açıklayıcı unsur (mübeyyin) bilinmeden önce, mensuh, mücmel, zahir,
amm ve mutlakın da müteşabih kavramının altına girdiği görülecektir. Öbür
taraftan da; nasih, hükmü sabit olanlar, mübeyyen, müeyyel, muhassas ve
mukayyed de muhkem kavramı altına gireceklerdir.
Sonraki
sayfa için aşağıdaki link’e tıkla: