EL-MUVAFAKAT *ŞATİBİ*
ŞARİ'İN ŞERİAT'IN
KONULMASINDAKİ KASDI / İKİNCİ MESELE:
Zikri geçen üç
mertebenin de tamamlayıcı unsurları (mükemmilat) bulunmaktadır. Öyle ki, bu
tamamlayıcı unsurlar bulunmasalar, zaruri, haci ya da tahsini olan asıllarında gözetilen
asli hikmetler ihlale uğrayıp ortadan kalkmış olmazlar.
Aslı zaruri olan
tamamlayıcı unsurlara misalolarak, kısasta tarafların her yönden birbirlerine
eşit olmaları hükmünü verebiliriz. Çünkü böyle bir hüküm için zaruret
bulunmamakta, aşırı bir ihtiyaç da gözükmemektedir. Bununla birlikte (kısas
hükmünün hikmetini) tamamlayıcı bir unsur olmaktadır. Keza nafaka, ücret ve
kırazda emsalleri göz önüne alarak takdirlerde bulunmak, yabancı kadına
bakmayı, sarhoş edici şeyden az bir miktar içmeyi ve ribayı yasaklamak, helal
ya da haramlığı şüpheli konularda takva gereği davranmak ve onlardan kaçınmak;
farz namazları cemaatle kılmak, sünnetleri ikame etmek, cuma namazı kılmak gibi
dini şeairden (semboller, alametler) olan şeyleri ortaya koymak, eğer zarfrriyyattan
olduklarını söyleyecek olursak satış akdinde rehin ya da kefil istemek veya
şahid tutmak gibi hükümleri zarfrriyyat bahsinde tamamlayıcı unsurlara misal
verebiliriz.
Haciyyat konusunda
tamamlayıcı unsurlara (mükemmilat) gelince, küçük kızın evlendirilmesi
durumunda denklik ve mehr-i misil (emsal mehir) aranmasını buna örnek
gösterebiliriz. Çünkü bunlara nikahın aslına duyulan oranda ihtiyaç duyulmaz.
Satış akdinin zarfrriyyattan değil de haciyyattan olduğunu söylememiz durumunda
ise, kefil ya da rehin istemek veya akde şahid tutmak gibi hususlar haciyyatın
tamamlayıcı unsurlarından olacaktır. Keza namazın kısaltılmasını meşrfr kılan
yolculuk esnasında (öğle ve ikindi ya da akşam ve yatsı) namazlarının cem
yoluyla kılınması, şuurunu kaybedeceği endişesinde bulunan hastanın namazını
cem ederek kılması haciyyatın tamamlayıcı unsurlarından olmaktadır. Bu ve
benzeri hükümlere tamamlayıcı unsurlar (mükemmilat) diyoruz; çünkü eğer bunlar
meşrfr kılınmış olmasaydı haciyyattan gözetilen genişlik, kolaylık ve
hafifletme asli amacı ihlale uğramış ve ortadan kalkmış olmayacaktı.
Tahsini konularda olan
tamamlayıcı unsurlara gelince, bunlara örnek olarak da tuvalet adabı,
taharetlerde müstehap olan hususlar, vacib olmasa bile başlanmış bulunan
amellerin tamamlanmaya çalışılması, helal kazançtan infakta bulunulması, kurban
ve akika konusunda kurbanlık için iyi hayvanın, azad için değerli olan kölenin
seçilmesi ve benzeri hususları verebiliriz.
Bu meselenin
örneklerinden şöyle bir netice ortaya çıkmaktadır: Haciyyat zaruriyyat için
tamamlayıcı unsur mahiyeti arzetmektedir. Keza tahsiniyyat da haciyyat için
tekmile durumundadır. Çünkü zarfrriyyat bütün maslahatların asıl ve esasını
teşkil etmektedir. Nitekim bu konunun tafsilatı-inşallah- ileride gelecektir.
Sonraki
sayfa için aşağıdaki link’e tıkla: