MAHSULE İSABET EDEN
AFET
Şafii (Allah'ın rahmeti
ona) dedi ki: Bir kişi mahsulü satın alıp onu kabzettikten sonra ona bir afet isabet
edecek olursa, bu afetin kurumadan önce isabet etmesi ile kuruduktan sonra
isabet etmesi arasında -onu devşirmediği sürecebir fark yoktur. Musibetin bir
tek mahsule (mahsulün bir kısmına) isabet etmesi ile malın tamamına isabet
etmesi arasında da fark yoktur. Bu hususta da ancak şu iki görüşten birisi caiz
/ mümkün olur: Ya o mahsulü kabzettiği vakit, miktarı malum ise, onu devşirme
zamanına kadar bırakır ve bu devşirme kabz anlamına gelmez. O zaman
kabzettiğinden başkası onun tazminatı altında değildir. Bu da bir kimsenin bir
diğerinden ölçekle buğday satın alıp onun bir kısmını kabzettikten sonra diğer
bir kısmını ise kabzetmeden önce telef olursa, telefolanın tazminatı ona ait
değildir. Çünkü onu kabzetmemiştir ve o ancak kabzettiğinin tazminatını öder.
Yahut da o meyveyi kabzettiği takdirde, artık onda tasarruf sahibi olmuş olur.
Dilerse onu devşirir, dilerse bırakır. Ellerinde bulunandan telef olan, satanın
malından değil kendi öz malından telef olmuş olur. Bu çerçevenin dışına çıkan
şeyler için de eğer o mahsule bir afet isabet ederse, satan üçte birini (1/3)
ve daha fazlasının tazminatını öder. Ama üçte birinden daha azının tazminatını
ödemez. Çünkü satın alan bütün bunları bir tek akit ile satın almış ve bir
defada kabzetmiştir. Durum bu iken nasıl kabzettiğinin bir kısmının tazminatını
ona öderken geri kalanının tazminatını ödemez. Şöyle diyelim: Bir adam eğer:
Malın tamamı telef olmadıkça tazminat ödemez, çünkü o vakit bu bir afet olur,
derse ya da: Bin paydan birisi telef olursa acaba bu iki kanaate sahip olan
kimselere karşı bizim dediğimizin dışında delil ne olabilir?
Şafii (Allah ondan razı
olsun) dedi ki: Afet, ister semavi olsun, ister Ademoğulları tarafından gelsin,
bütün musibetler hakkındadır.
Şafii dedi ki: Afet,
-ister kuruyan türden, ister kurumayan türden olsun- satın almış olduğu bütün
mahsullerde söz konusudur. Aynı şekilde satın alınan ve olgunlaşma zamanına
ulaşıncaya kadar bırakılıp zamanından önce afetin gelip isabet ettiği her şey
hakkında da söz konusudur. Buna göre, afeti n payına düşen bir kimse, bunun
payını düşer. Çünkü bunların her birisinde tam anlamıyla kabzetmek söz konusu
değildir.
Birisi diğerine,
-devşirme zamanı gelinceye kadar meyveyi dalında bırakmak üzere- bir meyve
satsa, sonra su kesilse ve o meyve ancak su ile olgunlaşabilecekse, o takdirde
müşteri, mahsulün tamamını bedelin tamamına mukabil satın almak ile karşı
karşıya kaldığı kusur sebebiyle onu geri vermekten birisini tercih etmekte
serbest bırakır. Eğer maruz kaldığı kusur sebebiyle, onu geri çevirmekle
birlikte ondan daha önce bir şeyler almış bulunuyorsa, ondan almış oldukları
meyvenin ana miktarından payı kadarı ile düşer. Bu hususta aralarında görüş
ayrılığı olursa, müşterinin sözü kabul edilir.
Bir kimse diğerinden bir
bahçenin meyvesini satın alsa, sulanması mal sahibine aittir. Çünkü sulama
olmadan o meyve olgunlaşmaz. Bu hususta müşteriye bir şey düşmez. Sulama
hususunda ihtilafa düşüp müşteri kendisinden satıcının suladığından fazlasını
isteyecek olursa, ikisinden birisinin de sözüne bakılmaz ve bu hususta bilgi
sahibi kimselere sorulur. Eğer onlar: Bu mahsule ancak şu şekilde bir sulama
iyi gelir derlerse, satıcıyı böyle bir sulamaya mecbur ederim. Eğer bu kadarı
mahsul için iyidir, fakat daha fazlası yapılırsa daha da iyi olur, derlerse, o takdirde
ben, satıcıyı daha da iyi olması için fazlasını yapmaya mecbur etmem.
Satıcı, müşteriye
sulamanın kendisine ait olma şartını koşacak olursa, satış sulamanın meçhul bir
şeyolması bakımından fasittir. Eğer belli ise, bu sefer, bunun hem bir satış hem
bir icareyi ihtiva etmesi itibariyle batıl kabul ederiz.
Sonraki için tıkla: