|
İBNÜ’L-ESİR |
3. CİLT |
CEMEL
OLAYINI HAZIRLAYAN SEBEPLER ve BAŞLANGICI
Hz.
Ali ve Medineliler Suriye grubu üzerine sefer hazırlıklarına giriştikleri bir sırada
Hz. Talha, Hz. Zübeyr ve Hz. Aişe'nin Mekke halkı ile birlikte başka bir grup
oluşturdukları ve Hz. Ali'ye karşı muhalefet içinde oldukları haberi yayıldı.
Hz. Ali bu durumu Medinelilere bildirdi. Gelen haber Hz.
Aişe,
Talha ve Zübeyr'in Hz. Ali'nin hilafetini reddettikleri ve Müslümanları bu işi
yoluna koymağa davet ettikleri şeklinde idi. Hz. Ali onlara şöyle demişti:
"Onların
bana saldıracaklarından çekinınediğim sürece cemaatinize hücum etmeyeceğim.
Onlar bana el uzatmazlarsa ben de uzatmayacağım. Bana yaptıklarına aynen
karşılık vermekle yetineceğim."
Sonra
bunların Basra'ya doğru yöneldikleri ve oraya gitmek üzere oldukları haberini
alan Hz. Ali buna bir hayli sevinıniş ve şöyle demişti:
"Kufe'de
Arapların ileri gelenleri ve onların etrafında başka kimseler vardır."
Ancak İbn Abbas O'na: "Seni sevindiren şey maalesef beni üzüyor. Küfe
içinde Arapların ileri gelen şahsiyetlerini barındıran bir şehirdir. Bunlar
ise, sayıca ellerine geçirmek ihtimalini görmedikleri bir şeye
uzanmamaktadırlar. Durum böyle olduğuna göre kızgınlıkları geçip istediklerini
elde edinceye kadar şerrin dinmeyeceğini sanıyorum."
Hz.
Ali O'na: "Gerçekten durum söylediğin gibidir" demiş ve onlara karşı
çıkmak üzere hazırlıklara girişmişti. Hz. Ali Medine halkını bu sefere
hazırlanmaları için davet ettiyse de onlar hayli yavaş davranmışlardı. Daha
sonra Hz. Ali Kümeyi en-Nehai'yı Abdullah bin Ömer'e gönderip onu çağırır.
Abdullah bin Ömer'i getirirler. Hz. Ali de O'nu sefere davet eder. Abdullah:
"Ben
Medine halkından bir kişiyim. Eğer onlar bu işe girecek olursa ben de onlara
katılırım, eğer onlar böyle bir sefere çıkarlarsa ben de onlarla birlikte
sefere çıkarım, evlerinde otururlarsa ben de otururum." diye karşılık
verir. Hz. Ali'nin: "Peki, o halde bu sözünde duracağına dair bir kefil
ver" demesi üzerine: "Hayır kefil vermem, kefile gerek yok" der.
Bunun üzerine Hz. Ali de: "Vallahi senin küçükken de büyükken de bu kötü
huyunu bilmemiş olsaydım senin yalan söylediğini söylerdim. Bırakınız gitsin,
O'nun kefili benim" der. Abdullah bin Ömer Medine'ye geri döndüğünde halk
şöyle diyordu:
"Vallahi
ne, yapacağımızı bilmiyoruz. Durumlar hayli karışık, biz de durumlar
aydınlanıncaya kadar yerimizde bekleyip duracağız."
Abdullah
bin Ömer o gece Hz. Ali'nin kızı ve kendisinin de üveyannesi olan Ummu Külsum'a
gelerek duyduklarını ve Hz. Ali'ye bağlı ve O'na itaatkar olarak Mekke'ye umre
için gidip orada yerleşmek istediğini ve böyle bir çarpışmaya girişmek
istemediğini söyler. Ertesi gün sabah olunca Hz. Ali'ye şöyle denilmişti:
"Bu gece Talha, Zübeyr, Aişe ve Muaviye'nin yaptıklarından daha kötü bir
olay meydana geldi" Hz. Ali: "Nedir bu kötü olay?" diye sorunca
da şöyle karşılık verilmişti: "Ömer'in oğlu Şam'a giderek şehrin çarşı ve
pazarlarına çıkmış, bir sürü adam ve binekler hazırlamış, her yola başvurarak
bir takım kimseler tespit etmiş ve halk da galeyana gelmiştir." Ancak Hz.
Ali'nin kızı ve Hz. Ömer'in hanımı olan Ummu Külsüm babasına gelerek durumu
anlatır. Onun bu sözleri üzerine babası Hz. Ali bir hayli sevinir ve bu haberi
getirenlere "Çekip gidiniz buradan. Vallahi kızım yalan söylemediği gibi
Abdullah bin Ömer de yalan söylemez. O'na gerçekten inanıyor ve doğruluğunu
biliyorum. Çekin gidin buradan."
Diğerlerinin
Mekke'de toplanmalarının sebebine gelince: Hz. Osman'ın muhasara edildiği
günlerde Hz. Aişe Mekke'ye çıkıp gitmişti. Hac mevsimi bittikten sonra
Medine'ye dönerken ''Şerif'' denilen yerde Benü Leys'ten, yani kendi
dayılarından Ubeyd bin Selime adında birisiyle karşılaşır. Bu şahıs Ummu
Kulab'ın oğlu idi. Hz. Aişe "Neler oldu Medine'de?" diye sorunca
Ubeyd:
"Osman
öldürüldü" diye cevap verir. Hz. Aişe: "Peki ondan sonra ne
yaptılar?" diye sorar. Ubeyd bu soruya: "Hz. Ali'ye bey'at etmek
üzere birleştiler" diye cevap verir. Hz. Aişe bunun üzerine: "Senin
bu bahsettiğin adama bey'at edileceğine keşke gökyüzü yerin üzerine çöküp
düşseydi. Beni geri çeviriniz, geri çeviriniz." demiş ve Mekke'ye geri
dönmüştü. Hz. Aişe şöyle diyordu: "Vallahi Osman mazlum olarak katledildi
ve ben O'nun kanını mutlaka arayacağım." Ubeyd O'na: "Neden kanını
arıyorsun? ilk defa Osman'ın yanlış uygulamalara giriştiğini ve yoldan inhiraf
ettiğini söyleyen ve "Şu yaşlıyı öldürünüz, o küfretti." diyen sen
değil miydin?" diye sorunca, Hz. Aişe: "Onlar Osman'ın tövbe etmesini
istediler, O da tövbe etti; fakat arkasından dönüp öldürdüler. Ben bunları
söylemiştim onlar da aynı şeyleri söylemişlerdi, ancak benim sonradan
söylediğim sözlerim ilk defa söylediklerimden daha doğru ve hayırlıdır."
diye karşılık verir.
Sonra
Hz. Aişe Mekke'ye doğru yönelip gitmiş, ''Hicr'' mevkiine gelerek orada
gizlenmiş ve etrafında bir kısım Müslüman birikivermişti. Onlara şöyle hitap ta
bulunmuştu: "Ey insanlar! Biliniz ki muhtelif şehirlerden gelen bir sürü
ayak takımı ile Medine'den bir sürü kölemsi kimseler bu zulmen öldürülen adamın
etrafını çevirmiş, yaşının gereği yapmış olduğu bazı uygulamaları
reddetmişlerdi. Halbuki o kendinden önceki arkadaşlarının yaptıklarını
tekrarlamıştı. O koruması gereken şeyleri korumuş ve uzaklaşması gereken
şeylerden de uzak durmuştu. Bu adamlar herhangi bir delil ve özür bulamayınca
O'na düşmanlık etmeğe başlamış ve nihayet haram bir kanı haksız yere dökmüş,
haram bir beldede, haram bir ayda, kendilerine haram olan mallara el koymuşlardır.
Vallahi Osman'ın bir tek parmağı bu tip insanların yeryüzünü dolduran sayısız
benzerlerinden çok daha hayırlıdır. Vallahi onların ileri sürdükleri hususlarda
ve O'na düşmanlık ettikleri konularda o günah işlemekten tamamen arınmış ve
altının, içinde bulunan yabancı maddelerden temizlenmesi veya bir elbisenin
yıkanıp kurutulması gibi bu türlü kötülüklerden tamamen uzaklaşmıştı."
Abdullah
bin Amir el-Hadremi Hz. Osman'ın Mekke valisi olup Hz.
Aişe'nin
bu sözleri üzerine şöyle demişti: "Ben senin bu davetine ilk icabet eden
kimse olayım." Ve gerçekten ilk uyan O oldu. Arkasından
Ümeyyeoğulları'ndan bazı kimseler de O'nun bu davetine katılmışlardı. Bu
Ümeyyeoğulları Hz. Osman'ın şahadetinden sonra Medine'den kaçıp Mekke'ye gelmiş
ve burada baş kaldırmışlardı. Mekke'de ilk toplanan bu muhalifler arasında Said
bin el-As, Velid bin Ukbe gibi adamların yanında bazı Emevi ailesi mensupları
olup ayrıca Abdullah bin Amir de Basra'dan getirdiği büyük miktarda mallarla
bunlara katılmıştı. Diğer taraftan Hz. Osman'ın Yemen valisi Ya'la bin Ümeyye
bin Münye Yemen'den altı yüz deve ile altı yüz bin dirhem getirip onları bu iş
için teslim etmişti. Bu arada Talha ile Zübeyr de Medine'den gelmiş, Hz. Aişe
ile karşılaşmışlardı. Hz. Aişe onlara: "Geldiğiniz yerde neler vardı?"
diye sorunca Talha ile Zübeyr şöyle demişlerdi: "Biz Medine'deki
karışıklıklardan ve oradaki bedevilerin şerrinden kaçıp geldik, orada ise ne
yapacaklarını bilmeyen, hakkı bilmedikleri gibi batıla karşı da koyamayan ve
kendilerine isabet eden zulmü önleyemeyen kimseleri bıraktık." Bunun
üzerine Hz. Aişe: "Haydi bu karışıklığı önlemeğe gidelim." demiş,
onlar buna karşılık: "Şam'a gidelim" deyince İbn Amir şöyle
konuşmuştu: "Muaviye Şam'a yeter, gelin Basra'ya gidelim. Benim orada
yapacağım bir sürü şey var ve Basralılar Talha'ya bir hayli
meyillidirIer." O'nun bu sözleri üzerine diğerleri:
"Hay
Allah seni kahretsin! Vallahi sen ne sulh zamanında, ne de savaş zamanında bir
işe yaramışsındır. Sen de Muaviye'nin yaptığı şeyleri yapmağa kalkıştın. Sana ihtiyacımız
yok. Biz oradan Küfe'ye gider, orada da Müslümanların bu ayrılıkçı gruplarını
anlaştınız." diye karşılık vermişler, O'nun kendilerini ikna edecek
herhangi bir sözü ile de karşılaşmamışlardı. Nihayet Basra'ya gitmek üzere
anlaşmışlar ve Hz. Aişe'ye şöyle demişlerdi: "Medine'yi terk ettik, çünkü
Medine'de bulunanlara ve bu kargaşaya güç yetiremeyecek kimseler var yanımızda.
Biz öyle bir yere gidelim ki Hz. Ali'ye yapılan bey' atı ileri sürecek olsalar
bile Mekke ehlini topladığın ve ikna ettiğin gibi orayı da toplayabilesin. Eğer
Yüce Allah bu durumu ıslah eder, düzeltmeyi dilerse bizim de istediğimiz olmuş
olur, yoksa biz de O'nun istediği oluncaya kadar mücadelemizi sürdürürüz."
Hz.
Aişe onların bu dediklerini kabul etmiş. Sonra Abdullah bin Amir'i kendileriyle
birlikte gelmesi için çağırmışlar, fakat O onların bu çağrısına uymamış ve:
"Ben Medine halkındanım, onlar ne yaparsa ben de onu yaparım" diye
karşılık verince O'nu kendi haline bırakmışlardı.
Resulullah
(s.a.v.)'ın diğer hanımları da Hz. Aişe ile birlikte Medine'ye doğru yol
almışlardı, ancak yukarıda anlattığımız gibi yolda görüşü değişip de Basra'ya
gitmeğe karar verince onlar bu işten uzak durdular. Hz. Hafsa onlarla gitmek
istemişse de kardeşi Abdullah bin Ömer engelolmuştu. Yemen'den gelen Ya'la bin
Münye yukarıda söylediğimiz gibi getirmiş olduğu altı yüz deve ile altı yüz bin
dirhemi Talha, Zübeyr ve Hz. Aişe'ye vermiş, İbn Amir de aynı şekilde bir sürü
mal vermiş ve onları donatmışlardı. İbn Amir:
"Müminlerin
annesi Aişe, Talha ve Zübeyr Basra'ya doğru gidiyorlar. İslam'ı aziz kılmak
isteyip onu bozmak isteyenlere karşı çarpışmayı arzu edenlerle Hz. Osman'ın
intikamını almak isteyen ve bunlardan bineceği herhangi bir bineği olmayanlar
bana gelsinler" diye çarşılarda bağırmıştı. Nihayet bu grup altı yüz deve
üzerinde altı yüz kişi olarak yola çıkmış ve bin kişi olmuşlardı. Başka bir
rivayette ise yalnız Medine ve Mekkelilerden altı yüz kişi vardı. Bunlar
Basra'ya doğru giderlerken onlara katılan diğer kimselerle birlikte üç bin kişiye
ulaşmışlardı. Onların bu şekilde çıkıp gittiklerini gören Abdullah bin Abbas'ın
annesi, Cüheyna Kabilesi'nden Zafer adında birisini tutup ücretini vermiş ve
onu Hz. Ali'ye bu haberi iletmek üzere Medine'ye göndermiş, bu da Abdullah bin
Abbas'ın annesinin göndermiş olduğu mektubu Hz. Ali'ye iletmişti.
Hz.
Aişe ve yanındakiler Mekke'den yola çıkacakları sırada Mervan bin el-Hakem ezan
okuyup Talha ve Zübeyr'in yanına gelmiş ve onlara: "Emirlik için ve namaz
kıldırmak üzere hanginize selam vereyim?" diye sorunca Abdullah bin Zübeyr
kendi babasını kastederek: "Abdullah'ın babasına" demiş, Muhammed bin
Talha da yine kendi babası Talha'yı kastederek: "Muhammed'in babasına
selam ver" diye söylemişti. O sırada Hz. Aişe Mervan'a şöyle seslenmişti:
"Sen bizim birliğimizi bozmak mı istiyorsun? Müslümanlara namazı ablamın
oğlu Abdullah bin Zübeyr kıldıracak." Başka bir rivayette ise namazı
öldürülünceye kadar Abdurrahman bin Attab bin Esid'in kıldırdığı kaydedilir.
Muaz
bin Ubeyd şöyle anlatır:
"Vallahi
eğer biz zafere ulaşmış olsaydık mutlaka kendi aramızda iki grup olup
çarpışacaktık, çünkü ne Zübeyr emidiği Talha'ya bırakıyordu, ne de Talha
Zübeyr'e kalsın diye göz yumuyordu."
Resulullah
(s.a.v.)'in diğer hanımları Hz. Aişe ile birlikte Zat-i Irk'a kadar gelmişler,
orada O'ndan ayrılmışlar ve ayrılırken bir hayli ağlamışlardı. Gerçekten o gün
İslam için ağlayan insanların sayısı o kadar çoktu ki bir başka gün İslam için
bu kadar ağlandığı müşahede edilmemişti. Bundan dolayı o güne ''Ağlama Günü''
adı verilir. Zat Irk'a vardıklarında Said bin el-As, Mervan el-Hakem ve
adamlarıyla karşılaşmış ve Mervan'a şöyle demişti: "Siz intikam almadan ve
şu arkanızda develere binmiş olanları halletmeden nereye gidiyorsunuz?"
Said bin el-As bu sözleriyle Hz. Aişe, Talha ve Zübeyr'in öldürülmelerini ve
ondan sonra Mervan bin el-Hakem ve adamlarının evlerine dönmelerini
kastediyordu. Mervan ve yanındakiler Said'e şöyle demişlerdi: "Bir gidelim
bakalım, belki Hz. Osman'ın bütün katillerini toptan öldürürüz." Sonra
Said bin el-As Talha ve Zübeyr'in yanına gelip onlarla gizlice görüşmüş ve
onlara şöyle demişti: "Eğer zafere ulaşırsanız hilafet görevini kime
devredeceksiniz? Bana doğruyu söyleyin" Onlar: "Bu işi Müslümanların
aramızdan seçeceği birine devrederiz" deyince Said: "Siz Osman'ın
kanını almağa çıkmışsınız. Bu işi O'nun evlatlarından birine devretmeniz
gerekir" diye konuşmuş, bunun üzerine Talha ve Zübeyr: "Muhacirlerin
ileri gelenlerini bırakalım da bu işi bir iki yetime mi devredelim?" diye
karşılık vermişlerdi. Said: "Talha benim hilafet görevinin
Abdimenafoğulları'nın elinden çıkmasından başka bir gayretimin olmadığını
zannetti." diyerek döner ve Abdullah bin Halid bin Esid de O'nunla
birlikte gider. Muğire bin Şu'be bunun üzerine şöyle der: "Gerçekten Said
doğru ve yerinde söylüyor. O halde burada Sakif Kabilesi'ne mensup kim varsa
geri dönsün." Gerçekten bir grup insan oradan geri döner, Hz. Osman'ın
Eban ve Velid adındaki çocukları da onlarla birlikte geri dönerler.
Ya'la
bin Münye Hz. Aişe'ye seksen dinara satın almış olduğu ''Asker" adındaki
devesini vermiş, O da bu deveye binip gitmişti. Başka bir rivayette ise, Hz.
Aişe'nin bindiği deve Ureyne Kabilesi'ne mensup bir adamın devesi idi.
Ureyne
Kabilesi'ne mensup kişi şöyle anlatır:
"Ben
bir gün deveme binmiş gidiyorken atlının birisi karşıma çıkıp: ''Deveni satar
mısın?'' diye sorunca: ''Evet.'' dedim. O: ''Peki kaça satarsın?'' diye sorunca
ben: ''Bin dirheme.'' dedim. Adam: ''Sen deli misin?" deyince ben: ''Neden
deli olayım? Benim bu deve ile yarışıp da geçmediğim hiçbir kimse olmadığı gibi
beni geçmek isteyip de geride bırakmamış olduğum kimse de olmamıştır.'' diye
karşılık verdim. Bunun üzerine bana şöyle dedi: ''Peki, bu deveyi kimin için
alacağımızı biliyor musun? bu deveyi müminlerin anası Hz. Aişe için almak
istiyoruz.'' Onun bu sözü üzerine: ''O halde para istemiyorum, al, götür''
dedim. ''Hayır bizimle gel, kafilenin yanına varalım, orada sana biraz para ile
bir de dişi deve v relim'' demesi üzerine onunla birlikte kafilenin yanına
vardık. Bana biraz yaşlı bir deve ile beş altı yüz dirhemlik bir para verip
şöyle dediler: ''Ey Ureynezade! Sen bu yolu iyi biliyor musun?'' Ben:
''Herkesten daha iyi bir delilim'' deyince: ''Haydi bizimle gel'' dediler ve
ben de onlarla birlikte gittim. İçinden geçtiğim her yamaç ve vadi hakkında
bana sorular sordular, ben de onlara cevaplar verdim. Nihayet ''Hav'ab''
denilen suyun kenarına geldik. Bu suyun kenarına vardığımızda burada bulunan
bazı köpekler havlamaya başladılar. Bana: ''Bu hangi sudur?'' diye sorduklarında
onlara: ''Bu Hav'ab Suyu'dur'' diye cevap verdim. O anda birden Hz. Aişe'nin
yüksek sesle bağırıp: ''İnna lillah ve inna ileyhi raculn. İnşaallah ben o
değilim! Çünkü Resulullah (s.a.v.)'ın zevcelerine şöyle dediğini işittim:
'Keşke
Hav'ab köpeklerinin hanginize uluyacağını bir bilebilseydim. ''' Sonra eliyle
uyluklarına vurmağa başladı ve devesine de vurarak ıhtırdı ve şöyle dedi:
''Beni geri çeviriniz. Vallahi ben Hav'ab köpeklerinin kendisine uluduğu
kadınım.'' Bundan dolayı etrafındakiler de O'nun yanında develerini ıhtırdılar
ve orada bir gün bir gece kaldılar. Abdullah bin Zübeyr O'na: "Bu
yalandır, burası Hav'ab değildir." dedi ve bu sözünü tekrarlayıp durdu.
Fakat Hz. Aişe hiç aldırış, etmedi. Nihayet şöyle dedi: "Kurtuluş, kurtuluş!
Biliniz ki Ali bin Ebi Talib size ulaştı. Kalkınız ve Basra'ya doğru
yöneliniz." Onlar Basra'nın yakımnda bir yerde iken Umeyr bin Abdullah
et-Temimi onlarla karşılaşmış ve şöyle demişti: "Ey müminlerin anası! Hay
Allah senden razı olsun! Kendilerine hiç bir haber göndermemişken nasıloluyor
da bir yerin halkına doğru yol alıp gidiyorsunuz. Hemen İbn Amir'i oraya
gönderiniz. O'nun orada yapacağı çok şeyler var. En azından sizin oraya
ulaşacağınızı Basra halkına duyurup onların size tabi olmalarını sağlar, buraya
niçin geldiğinizi anlatır." Nihayet Abdullah bin Amir'i Basra'ya
gönderdiler. Abdullah Basra'ya varıp Hz. Aişe'nin Basra halkından Ahnef bin
Kays, Sabra bin Şeyman ve benzeri kimselere yazdığı mektupları iletmiş, Hz.
Aişe de ''el-Hafir'' denilen yerde konaklayıp cevap beklemeğe başlamıştı. Hz.
Aişe'nin Basra'ya doğru geldiğini haber alan Basra'nın ileri gelenlerinden
Osman bin Huneyf İmran bin Husayn'i çağırıp yanına da Ebu Esved ed-Düeli'yi
verip her ikisini Hz. Aişe'ye göndererek onlara şöyle der:
"KalkIn,
gidin, bu kadın ne yapmak istiyor öğrenin, yanında kimler var, bana
bildirin." Bunun üzerine her ikisi kalkıp Hz. Aişe'nin konaklamış olduğu
''elHafir'' denilen yere gittiler ve Hz. Aişe görüşmek üzere bu iki adama izin
verdi. Hz. Aişe'ye selam verip şöyle dediler: "Bizim emirimiz sizin niçin
buraya geldiğinizi öğrenmek istiyor, bizi bu yüzden gönderdi. Sen bize daha
önce bir haber gönderdin mi bu konuda?" Hz. Aişe cevap olarak:
"Vallahi benim gibi bir ananın evlatlarına böyle bir haber iletmesi
gerekmez, çünkü görüyorsunuz ki kavgalar ve kargaşalıklar başını alıp gitmiş,
bedevi kabileleri Resülullah (s.a.v.)'ın haremine hücum etmiş ve arzu edilmeyen
bir çok olaya sebep olmuş, Allah'ın ve Resulünün lanetine müstahak olmuşlardır.
Bununla kalmayıp hiç bir mazeretIeri ve delilleri olmadan Müslümanların
imamının kanını dökmüş ve Beytülmal'a hücum ederek haram bir ayda haram bir
beldeyi yağmalamışlardır. Ben de bu durumu Müslümanlara bildirmek üzere
yanımdakilerle birlikte çıkıp geldim. Kastıımızın geldiğimiz yerlerde neler
olup bittiğini anlatmak ve bunları ıslah etmek olduğunu ifade etmek
isterim." diyerek: ''Onların aralarındaki gizli konuşmaların çoğunda hayır
yoktur ... '' (Nisa suresi, 114) ayetini okur ve "İşte bu ayet size
bildirmek ve emretmek istediğimiz bir maruf olup, sakındırmak istediğimiz bir
münkeri ifade eder." şeklinde konuşur.
İmran
ve Ebu Esved Hz. Aişe'nin yanından çıkıp Talha'nın yanına varırlar ve O'na:
"Buraya gelmenizin sebebi nedir?" diye sorarlar. Talha:
"Osman'ın kanını istemek üzere buraya geldik" der. Onlar: "Neden
Ali'ye bey'at etmediniz?" diye sorunca Talha: "Evet, kılıç boynumun
üzerinde iken Ali'ye bey'at ettim, ancak Ali bizim ile Osman'ın katilleri
arasındaki meseleyi halletmedikçe bey'atı tam olarak almış sayılmaz" diye
cevap verir. Sonra İmran ve Esved kalkıp Zübeyr'in yanına giderler ve Talha'ya
söylediklerinin aynısını O'na da söylerler. O da aynı şekilde Talha'nın
söylediklerini tekrarlar. Bunun üzerine her ikisi kalkar Basra'ya Osman bin
Huneyf'in yanına gelirler. O sırada Hz. Aişe'nin tellalları hareket için
çağrıda bulunmuşlardı. Nihayet Basra'ya Osman'ın yanına gelen Ebu Esved
İmran'dan evvel söze başlayarak Osman'a şöyle der: "Ey Huneyf'in oğlu!
Sana gelindi, sen de savaşa çık, mızrakla vuruş, kılıçla savaş ve diren! Zırhını
giyinerek ve kılıcını kuşanarak onlara karşı çık." Bu lafları duyan Osman
şöyle der: "İnna lillah ve inna ileyhi raciün. Kabe'nin rabbine andolsun
ki İslam'ın değirmeni ters dönmeğe başlamıştır. Bakınız, bundan sonra ne gibi
bozukluklar meydana gelecek, görünüz" İmran da O'na: "Evet, vallahi
siz bir hayli zor ve uzun çarpışmalara girişeceksiniz" diye karşılık
verir. Osman: "O halde ey İmran, bana nasihat et, ne yapalım?" diye
sorunca: "Bir kenara çekil, işte görüyorsun ben de bir kenara çekilmiş
durumdayım." diye cevap verir. Osman'ın: "Hayır, müminlerin emiri
gelinceye kadar onları alıkoymak isterim" demesi üzerine İmran çekip evine
gider, Osman da görevini sürdürmeğe devam eder. Abdullah bin Amir Osman'a
gelerek şöyle der: "Senin yapmak istediğin şey bizleri şerre götürecek ve
sonradan nefret edeceğin bir netice doğuracak. Bu öyle bir yaradır ki kapanması
mümkün değil, öyle bir deliktir ki onarılması imkansız. O halde onlara yumuşak
davran, anlayış göster ve Ali'nin emri gelinceye kadar bekleye dur." Ancak
Osman O'nu dinlememiş, adamlar çıkartarak Basra halkını silahlanmağa çağırmış,
halk mescide toplanmış, Osman da hemen onlara savaş meydanına hazırlanmaları
için emir vermişti. Daha sonra son derece hileci Küfeli Kays Kabilesi' nden
birisini çağırtıp onun halka çağrıda bulunmasını ister. Bu adam kalkar şöyle
der: "Ey ehali! Ben Kays bin
Akadiyye el-Hümeysi'yim. Bu gelenler eğer sizden korkarak geldilerse biliniz ki
güvercinlerin bile emniyette olduğu bir şehirden geliyorlar. Ve eğer Osman'ın
kanını talep etmek üzere geliyorlarsa biz zaten Osman'ın katilleri değiliz. O
halde dinleyiniz ve bana itaat ediniz. Bu adamları geldikleri yere geri
çeviriniz ve burada ikametlerine müsaade etmeyiniz." Fakat arkasından
Esved bin Seri' es-Sa'adi kalkıp şöyle der: "Onlar bizim Osman'ın
katilleri olduğumuzu mu zannettiler? Hayır! Onlar Osman'ın katillerini bulmak
ve onlara karşı çarpışmak üzere bizden ve başkalarından yardım dilemek üzere
buraya gelmişlerdir." O'nu bu sözü üzerine Müslümanlardan birçok kimse
kendisini doğrulamış, bunun üzerine de bunların Basra'da taraftarlarının
olduğunu gören Osman yapmak istediğinden vazgeçmişti.
Hz.
Aişe yanındakilerle birlikte ''el-Mirbed'' denilen yere ulaşmış ve buranın en
yüksek yerinde konaklayıp Osman'ın çıkışını beklemeğe başlamışlardı. Nihayet
bir taraftan Osman çıkıp gelmiş, diğer taraftan Basra'dan bir kısım kimseler
gelerek Hz. Aişe'nin yanındakilere katılmışlardı. Böylece her iki taraf da
el-Mirbed'de toplandı. el-Mirbed'in sağ tarafında konaklamış olan Hz. Aişe'nin
yanında bulunan Talha ayağa kalkıp konuşmaya başlamış, her iki taraf O'nu
dinlemeğe koyulmuştu. Talha Allah'a hamd-u sena ettikten sonra Hz. Osman'ın
faziletinden bahsetmeğe başlamış, O'nun kanının akıtıldığını zikrederek bu
kanın bedelini istemiş ve katillere kısas uygulanmasını istediklerini
belirterek her iki taraftakileri buna teşvik etmeye çalışmıştı. Osman,
elMirbed'in sol tarafında bulunuyordu. Talha'nın konuşmasından sonra Zübeyr de
ayağa kalkarak aynı şeyleri söylemiş ve insanları Hz. Osman'ın kanını almaya
teşvik etmişti. el-Mirbed'in sağ yanında bulunanlar Talha ve Zübeyr için:
"Doğru söylediler ve iyiliği emrettiler" demişler, sol yanındakiler
ise:
"Bunlar
yaptıklarını yaptılar, gadrettiler ve batıl ile emrettiler. Hz. Ali'ye bey'at
ettikleri halde insanları intikam almağa teşvik ediyor, fitneyi kızıştırıp
deşmeye çalışıyorlar." diye konuşmuşlardı.
Sonra
Hz. Aişe konuşmağa başladı. O, sesi gayet gür bir kadın idi. Allah'a hamd-ü
sena ettikten sonra şöyle dedi:
"Bir
zamanlar Müslümanlardan bazıları Hz. Osman'a gelip valilerinin yaptıklarından
şikayet ediyorlar ve bizi Medine'de ziyaret ederek istişarede bulunup bu
valilerin yaptıkları uygulamaları anlatıyorlardı. Biz de olaylara bakıp
değerlendirmeler yapıyor ve gerçekten Hz. Osman'ın bu işlerden uzak olduğunu,
tertemiz ve vefalı olduğunu anlıyor, diğer taraftan bu haberler" getiren
adamların facir, gaddar ve yalancı olduklarını görüyorduk. Onlar gerçekten bize
söylediklerinin dışında başka işler çevirmek istiyorlardı. Ancak güçlendiler,
çoğaldılar ve nihayet gelip Hz. Osman'ın evini kuşatarak haram olan bir kanı
haram olan bir ayda ve haram olan şehirde haksızca ve hiç bir özürleri
olmaksızın akıttılar. İşte size düşen tek bir şey varsa o da Osman'ın kanını
talep etmek ve katillerini yakalayarak Allah'ın kitabının hükümlerini
uygulamaktır." Sonra şu ayet-i kerimeyi okudu: ''Kitaptan kendilerine bir
pay verilmiş olanlar aralarında hüküm versin diye Allah'ın kitabına nasıl
çağırdıklarını görüyor musun? Sonra da onlardan bir topluluk yüz çevirip gidiyorlar''
(Al-i İmran suresi, 23)
Hz.
Aişe'nin bu konuşması üzerine Osman'ın yanında bulunanlar iki gruba
ayrılmışlardı. Bu gruplardan biri: "Aişe doğru söylüyor, o haklıdır."
derken ikinci gruptakiler ise: "Hayır, vallahi yalan söylüyorsunuz. Bize
ulaştırılan bu haberlerin doğru olup olmadığını bilmiyoruz." diyorlardı.
Nihayet her iki taraf birbirlerini teşvik etmiş ve fitnenin koparılması ve
deşilmesine sanki yol açmağa başlamışlardı. Hz. Aişe bu durumu görünce hemen
oradan uzaklaşmağa başlamış ve el-Mirbed'in sağ tarafında bulunan gruplar da
oradan ayrılmışlardı. Nihayet el-Mirbed'in ''ed-Debbağin'' denilen mevkiine
ulaştılar. Ancak Osman ve yanındakiler oldukları yerde bekliyorlardı. Onlardan
bazıları Hz. Aişe'ye meyletmiş, bazıları da Osman'ın yanında kalmayı tercih
etmişlerdi.
Sonra
Cariye bin Kudama es-Sa'adi Hz. Aişe'ye doğru giderek şöyle der:
"Ey
müminlerin anası! Vallahi senin buraya gelmen, evini terk etmen ve bu mel'un devenin
üzerine binip de silahların kızıştırılmasına sebep olman Hz. Osman'ın
öldürülmesinden çok daha kötü bir iştir. Senin Yüce Allah'ın sana ihsan etmiş
olduğu ve açılıp ortaya serilmemesi gereken bir kıymetli tarafın vardır. Fakat
sen bunu açığa serdin ve ayaklar altına atmış oldun. Vallahi senin böyle savaşa
çıktığını görenler kanını da mubah kılarlar. Eğer sen gerçekten buralara kendi
isteğinle gelmişsen hemen evine geri dön, zorla getirilmişsen hemen
Müslümanlardan yardım iste ve bu işten vazgeç."
Sonra
Benu Sa'ad'dan genç bir adam Talha ve Zübeyr'in yanına giderek onlara şöyle
seslenir ve sorar: "Ey Zübeyr! Hani sen Resulullah (S.A.V.)'ın en yakın
arkadaşlarındandın. Ve sen ey Talha! Sen Resulullah (S.A.V.)'ı kendi elinle
koruyan bir adamdın. Şimdi ikiniz anneniz Aişe'yi almış, buraya gelmişsiniz.
Peki, hanımlarınızı da buraya getirdiniz mi?" Onlar: "Hayır."
diye cevap verirler. O genç de bunun üzerine: "Vallahi ben sizin
yaptıklarınızdan hiçbirine katılmıyorum." demiş ve onlardan ayrılarak bu
acıyı şu şiirle dile getirmişti:
''Kendi
hanımlarınızı koruyup annenizi getirdiniz, Ey Aişe! Ömrüne and olsun ki bu onun
insafsızlığındandır. O evinde oturup iffetini korumakla emredilmişken Sahraları
süratle katetmeyi arzuladı. Talha ve Zübeyr yüzünden O'nun sakınması gereken
kıymeti, yok oldu. İşte bu onların nasıl bir kötülük yaptıklarını anlatmağa
yeter.''
Sonra
bir ara Hükeym bin Cebele el-Abdi bir at sırtında çıkar gelir ve savaşı
başlatır. Hz. Aişe'nin yanındakiler de mızraklarını çekip Hükeym ve arkadaşlarını
durdurmak isterler, ancak çarpışmalar durdurulamaz ve Hz. Aişe'nin yanındakiler
de çarpışmağa başlarlar. Bu arada kendilerini korumağa çalışırlarken Hükeym bin
Cebele atını üzerlerine sürüyor ve onları zorla savaşa çekiyordu. Böylece bir
süre mızrak uçları'yla çarpışıp durdular. Sonra Hz. Aişe yakınındakilerin
oradan ayrılıp Benü Mazen Mezarlığı tarafına çekilmelerini istemiş, nihayet o
gece orada kalmışlardı. Osman bin Huneyf o gün Basra'daki köşküne çekilmiş, Hz.
Aişe ve yanındakiler de ''Dar er-Rızk'' bölgesine çekilmiş ve geceyi orada
korku içinde geçirınişlerdi. Etraftan bazı kimseler de onların yanında, Dar
er-Rızk alanında toplanmışlardı. Hükeym bin Cebele tekrar çıkıp geliyor ve
elindeki mızrakla etrafa saldırıp durmadan küfredip duruyordu. Abdi Kays
Kabilesi'nden bir adam Hükeym'in böyle küfredip durduğunu görünce: "Bu
küfürleri kime savuruyorsun?" diye sormuş, Hükeym:
"Aişe'ye."
diye cevap vermişti. Adam: "Ey kötü kadının oğlu, müminlerin anasına mı
küfrediyorsun?" deyince de Hükeym onu mızraklayarak öldürmüştü. Sonra bu
küfürlerine devam ederek gitmiş ve karşısına çıkan bir kadın:
"Müminlerin
anasına mı küfrediyorsun ey kötü kadının oğlu?" diye seslenince Hükeym o
kadını da vurup öldürmüş ve sonra Dar er-Rızk'da çarpışmalar şiddetlendikçe
şiddetlenmişti. O günün zeval vaktine kadar çarpışmalar sürmüş, Osman bin
Hüneyf'in adamlarından pek çok kimse ölmüş ve her iki taraftan da bir hayli
yaralananlar olmuştu. Savaş her iki tarafa da zarar vermeğe başlayınca
aralarında barış yapmak için çağrıda bulundular. Yaptıkları antlaşmaya göre
aralarında bir ahitname yazarak Medine'ye bir elçi gönderecekler, Talha ve
Zübeyr'in Hz. Ali'ye zorla mı bey'at ettirildiği, yoksa kendi istekleriyle mi
bey'at ettiklerini soracaklardı. Eğer zorla bey'at ettirilmişlerse Osman bin
Huneyf Basra'dan çıkıp gidecek ve şehri onlara terk edecekti; yok eğer zorla
bey'at ettirilmemişlerse Talha ve Zübeyr Basra'yı terk edecekti. Bu konuda
aralarında yazılı bir anlaşma yapmışlar ve Ka'ab bin Süver'i durumu öğrenmek
üzere Medine halkına göndermişlerdi. Ka'ab bin Süver Medine'ye ulaşınca halk
O'nun etrafına toplanmıştı. O gün günlerden cuma idi. Ka'ab onlara şöyle
seslenmişti: "Ey Medineliler! Ben Basra halkının elçisiyim. Buraya Talha
ve Zübeyr'in Hz. Ali'ye kendi rızalarıyla mı yoksa zorlanarak mı bey'at
ettiklerini öğrenmeğe geldim." Ancak kendisine Usame bin Zeyd'den başka
cevap veren olmamıştı. Üsame ayağa kalkıp: "Her ikisi de gerçekten zorla
getirilip bey'at ettiler." demiş, O'nun böyle demesi üzerine Temmam bin
el-Abbas, Sehl bin Huneyf'e üzerine atılmasını söylemiş, Sehl de Üsame'nin
üzerine atılınca Süheyb ve Ebu Eyyub el- Ensari ile Resulullah (s.a.v.)'in
ashabından bazıları bağırmaya başlamışlardı. Aralarında Muhammed bin Mesleme de
vardı. Bunlar Üsame'nin öldürüleceğini görünce: "Evet, vallahi
doğrudur." diye bağırmışlar, bunun üzerine de Üsame'yi bırakmışlardı.
Süheyb Üsame'nin elinden tutup evine götürmüş: "Sana ne oluyor? Bizim
sustuğumuz gibi susuverseydin ne olurdu?" diye çıkışmış, Üsame: "Vallahi
durumun böyle olacağını tahmin etmemiştim" demişti. Nihayet Ka'ab geri
döner ve bu durumlar Hz. Ali'ye iletilir. Bunun üzerine Hz. Ali, Osman bin
Huneyf'e mektup yazarak beceriksizliğini yüzüne vurup şöyle der: "Vallahi
onların her ikisi de böyle belirli bir grup tarafından zorlanmış değillerdir.
Onlar ashabın ileri gelenlerinden bir cemaat ve fazilet sahibi kimselerin
zorlamasıyla bey'at etmişlerdi. Eğer onlar beni bu görevden azletmek
istiyorlarsa bu konuda bir mazeretleri yoktur, fakat bunun dışında başka bir
şey istiyorlarsa biz duruma bakar, inceleriz, Onlar da durumu
incelesinler."
Hz.
Ali'nin bu mektubu ile Ka'ab bin Süver Osman'a ulaşır. O'nun geldiğini
görmeleri üzerine Osman'a haber gönderip dışarı çıkmasını isterler. O da gelen
mektubu delilolarak gösterip: "Bu bizim kendiliğimizden ileri sürdüğümüz
bir durum değildir der." Bunun üzerine Talha ve Zübeyr son derece
karanlık, yağışlı ve fırtınalı bir gecede adamlarını toplayarak yatsı namazı
için mescide giderler. Onlar mutat olarak namazı geç kılarlardı. O gün Osman da
namaza geç kalmıştı. O'nun fazla gecikmesi üzerine Abdurrahman bin Attab'ı
namaza geçirirler. Sonra aralarında çarpışmalar başlar, mescidin içinde
savaşırlar ve aralarından kırk kişi öldürülür. Arkasından Osman'a adamlar
gönderip zorla yerinden çıkararak alır gelirler. Yanlarına varıncaya kadar
Osman'ın sakalını yolmuşlardı, yüzünde tek bir kıl bile kalmamıştı. Talha ve
Zübeyr buna üzülmüş ve durumu Hz. Aişe'ye bildirerek ne yapmaları gerektiğini
sormuşlar, Hz. Aişe de: "Onu serbest bırakınız" demişti.
Başka
bir rivayette ise şöyle anlatılır:
Osman
bin Huneyf yakalanıp getirildiğinde Hz. Aişe'ye durumu hakkında sorular sormuş
ve istişare etmişlerdi. Hz. Aişe: "O'nu öldürünüz" diye emir verince
orada bulunan bir kadın şöyle demişti: ''Hay Allah kahrını versin! Bu adamın
Resulullah (s.a.v.) ile arkadaşlığı e sohbeti vardır. Ne yapıyorsunuz?" Bu
kadının sözleri üzerine Hz. Aişe:. "O halde O'nu hapsediniz" diye
emir vermiş, Mücaşi' bin Mes'ud ise: "Onu kırbaçlayınız; sakalını, kirpiklerini
ve başlarını yolunuz." demişti. Onlar da Osman'a kırk sopa vurmuş;
sakalını kaşlarını ve kirpiklerini yolarak hapsetmişler, sonra da serbest
bırakmışlardı.
Bu
olaydan sonra Talha ve Zübeyr Basra'daki Beytül mal'in başına Hz. Ebu Bekir'in
oğlu Abdurrahman'ı tayin etmişlerdi.
Osman
bin Huneyf'in Basra'dan çıkartılması konusunda başka bir rivayet kaydedilir.
Şöyle ki:
Hz.
Aişe ile Talha ve Zübeyr Basra'ya yaklaştıklarında Hz. Aişe Zeyd bin Suhan'a
mektup yazarak şöyle der: "Müminlerin annesi ve Resulullah (S.A.V.)'ın
sevgili eşi Aişe'den samimi ve sadık oğlu Zeyd bin Suhan'a ... Bu mektubum sana
ulaştığında yanındakilerle birlikte gel ve bize yardım et. Bize böyle bir
yardımda bulunmayacak olursan insanlara Hz. Ali'ye yardım etmemeleri konusunda
teşvikte bulun." Zeyd bin Suhan da Hz. Aişe'ye şöyle cevap yazar:
"Emma ba'du ... Ben senin samimi ve sadık oğlunum. Sen bu işten vazgeçip
de kendi evine dönersen ne ala; eğer böyle davranmayacak olursan ilk defa sana
karşı çıkan ben olacağım. "
Zeyd
bin Suhan şöyle anlatır: "Allah müminlerin anası Hz. Aişe'ye rahmet
eylesin! O'na kendi evine kapanıp oturması, bize de savaşmak emredilmişti. O
kendisine verilen bu emri dinlememiş, bizi savaşa teşvik ederek kendisine
emredilmediği halde çarpışmaya girişmiş ve bizi de bu işten alıkoymuştu."
Hz.
Aişe'nin Basra'ya vardığı sırada Basra Valisi Osman bin Huneyf idi Osman, Hz.
Aişe ve yanındakilere: "Bu arkadaşınıza neden karşı gelip intikam almak
istiyorsunuz?" diye sormuş, onlar da şöyle cevap vermişlerdi: "Biz
O'nu hilMete bizden daha layık biri olarak görmüyoruz. O kendi yaptığını kendi
adına ve kendisi için yapmıştır." Bunun üzerine Osman şöyle demişti:
"Bu
adam beni buraya vali olarak tayin etmiştir: Ben de sizin gelişinizi ve bu gelişin
sebebini O'na bir mektupla bildirip sadece burada Müslümanlara namaz
kıldırmakla yetineceğim."
Osman'ın
böyle demesi üzerine onlar durup beklemişler ve Osman durumu Hz. Ali'ye
mektupla bildirmişti. Ancak iki veya üç gün bekledikten sonra ''er-Rızk''
denilen yerde Osman'a saldırmış ve O'nu öldürmek istemişlerdi. Daha sonra ise
Osman'ı yakalamış, saçını, sakalını yolup kırbaçlamışlar ve hapsetmişlerdi. Bu
olaydan sonra Talha ve Zübeyr kalkıp Basralılara karşı hitapta bulunmuş ve
şöyle demişlerdi: "Ey Basra halkı! Meydana gelen bu çarpışmalardan dolayı
Allah'a nasuh bir tövbe ile tövbe ederiz. Bizler Hz. Osman'a serzenişte
bulunmak istemiştik, fakat sefih kimseler iyi niyetli ve halim selim kimselere
karşı üstünlük sağlayarak O'nu öldürdüler." Bunu üzerine Basra halkından
bazı kimseler ortaya atılıp Talha'ya şöyle demişler:
"Ey
Muhammed'in babası! Bize gelen mektuplarında böyle şeyler söylemiyordun. Bize
yazdıkların başka türlü idi." Arkasından Zübeyr: "Bu konuda benden
size bir mektup geldi mi hiç?" diye sormuş ve Hz. Osman'ın öldürülmesi
hadisesini hatırlatarak Ali'nin ayıplarını dökmeye başlamıştı. O arada
Abdikaysoğulları'ndan birisi kalkıp Zübeyr'e şöyle demişti: "Be heyadam,
dur da biraz biz konuşalım, sen de dinle!" Bunun üzerine Zübeyr susmuş,
adam şöyle demişti: "Ey muhacirler topluluğu! Siz Resulullah (S.A.V.)'ın
çağrısına ilk icabet eden kimselersiniz ve bundan dolayı sizin ayrı bir
üstünlüğünüz vardır. Sizin İslam'a girişinizden sonra diğer insanlar da girmiş
ve İslam'ı sizin gibi kabul etmişlerdir.
Resulullah
(s.a.v..) vefat edince siz yine kendinizden birine bey'at ettiniz ve biz de bu
bey'ate rıza göstererek teslim olduk ve siz herhangi bir konuda bize kesinlikle
başvurmadan ve bizi bir göreve getirmeden işlerinizi hallettiniz. Yüce Allah bu
ilk halife ile İslam'ı bereketlendirdi. Sonra o vefat edince yerine başka
birini başa getirdiniz ve yine bize danışmadınız. Biz yine razı olup teslim
olduk; O da vefat edince kendi işinizi altı kişilik bir şuraya havale edip
Osman'ı seçtiniz ve aynı şekilde bize hiç danışmadan ve başvurmadan O'na bey'at
ettiniz. Sonra yine Osman'da bazı şeyleri görerek hoş karşılamadınız ve tutup
yine bize hiç de danışmadan öldürüverdiniz. Arkasından yine bize danışmadan
Ali'ye bey'at ettiniz. Peki, Ali'de beğenmediğiniz ve reddettiğiniz ne gibi
şeyler vardır ki O'na karşı savaşalım? O ganimetlere istediği gibi mi el koydu,
yoksa hakkın dışında bir uygulamaya mı girişti veya sizin beğenmediğiniz ve
reddedeceğiniz bir şey mi yaptı? Söyleyin, eğer böyle bir şey yapmışsa sizinle
birlikte olalım; yok eğer Hz. Ali böyle bir davranış ta bulunmamış sa sizin bu
yaptıklarınız nedir?" Onun bu konuşması üzerine hemen üstüne atılıp
öldürmek istemişler, ancak aşireti kurtarmış ve onlara engelolmuştu. Ertesi gün
olunca Talha ve Zübeyr'in taraftarları Osman'ın üzerine hücum ederek O'nu ve
yanında bulunan yetmiş kişiyi öldürmüşlerdi. Osman bin Huneyf'in bertaraf
edilmesinden sonra Talha ve Zübeyr Basra'ya tamamen hakim olmuşlar, Beytül
mal'i, emniyet kuvvetlerini ele geçirmişler, Basra halkı da onlara uymuştu.
Onlara uy-mayanlar ise kendilerini gizlemişlerdi. Osman'ın başına gelenleri
işiten Hükeym bin Cebele: "Vallahi ben Osman'a yardım etmezsem Allah'tan
korkarım." demiş, sonra yanındaki Abdikaysoğulları'ndan ve onlara tabi
olan Rabiaoğulları'ndan bir cemaatle birlikte ''Dar er-Rızk'' denilen yere
kadar gelmişlerdi. Hükeym vardığında orada bulunanlar yemek yiyorlardı.
Abdullah bin Zübeyr Hükeym'e ve adamlarına bu yemekten yedirmek istemiş, O'na:
"Ey Hükeym, ne isti:yorsun?" diye sorunca, Hükeym: "Bu yemeği
yemek istiyor ve ayrıca Osman'ı serbest bırakmanızı ve anlaşmanız gereği olarak
Hz. Ali'den haber gelinceye kadar valilik makamında kalmasını diliyorum.
Vallahi eğer size k rşı yardımcılar bulsaydım bu yaptıklarınıza razı olmaz ve
öldürdükleriniz karşılık sİzi öldürürdüm. Bizden öldürdüğünüz adamlara karşılık
şu anda sizin kanlarınız da bize helaldir. Allah'tan korkmuyor musunuz?
Allah'ını haram kıldığı bir kanı neyle helal kılıyorsunuz?" diye karşılık
vermiş, bunun üzerine Abdullah bin Zübeyr: "Hz. Osman'ın kanıyla"
deyince de: "Sizin öldürdüğünüz bu adamlar mı Hz. Osman'ı öldürdü? Siz
Allah'ın bir gün sizi sorguya çekeceğini düşünmüyor ve O'ndan korkmuyor
musunuz?" demişti. Abdullah bin Zübeyr'in: "Sen Ali'ye bey'atınden
vazgeçmedikçe bu yemekten ne sana ne de adamlarına yediririz ve ne de Osman'ı
serbest bırakırız" demesi üzerine Hükeym: "Allah'ım! Sen yegane hakim
ve adilsin. O'nun bu dediklerine şahit ol" diyerek adamlarına dönüp şöyle
seslenmiş: "Ben artık bu adamlarla savaşmak konusunda hiç bir şüphe
taşımıyorum. Aranızda şüphe taşıyan varsa buyursun, çekip gitsin."
Arkasından onların üzerine atılarak savaşa girişti. O anda Talha ve Zübeyr
şöyle demişlerdi: "Basra halkından intikam almayı bize nasip eden Allah'a
hamdolsun. Allah'ım, onlardan tek bir şahsı sağ bırakma!" Nihayet her iki
taraf son derece şiddetli bir çarpışmaya girmişlerdi. Hükeym'in yanında dört
kumandan daha bulunuyordu. Bu çarpışmalar sırasında Hükeym sürekli olarak
Talha'yı, Zureyh de Zübeyr'i gözetiyordu. Diğer taraftan İbn el-Muhteriş
Abdurrahman bin Attab'ı, Hukus bin Züheyr de Abdurrahman bin Hars bin Hişam'ı
sürekli kollayıp durmuşlardı. Talha Hükeym'in üzerine atılmıştı. Hükeym'in
yanında üç yüz atlı bulunuyordu. çarpışmaların şiddetlendiği bir anda Hükeym, etrafına
kılıçla saldırıyorken adamın birisi O'na bir darbe indirip ayağını kesmişti.
Hükeym emekleyerek ayağının yanına kadar varmış ve eline alıp kesen adama
fırlatarak arkasından koşmuş ve onu öldürmüştü. Sonra ayağını yeniden eline
almış ve ona dayanıp oturmuştu. Bu sırada adamın birisi gelip O'na: "Ne
oluyorsun ey Hükeym?" diye sorunca: "Öldürüldüm" demiş, adam:
"Seni ne öldürdü?" diye sorunca da: "Şu üzerine dayandığım
yastık beni öldürdü" şeklinde cevap vermişti. Sonra bu adam onu alarak
adamlarından yetmiş kişilik bir grubun yanına götürmüştü. Hükeym tek ayakla
kalmış ve kılıçların şakırtısı, gürültüsü altında yıkılmış olarak şöyle
diyordu: "Biz şu Hz. Ali'ye bey'at edip itaat ettikten sonra ona muhalefet
ederek Hz. Osman'ın kanını talep etmek üzere çarpışmağa gelmiş bu iki adama
karşı çıktık ve çarpışmalara giriştik. Halbuki birbirimizin komşusu ve aynı
evin evlatları idik ve bunlar aramıza girip bizi ikiye böldüler. Allah'ım, sana
yemin olsun ki, bunlar Osman'ın kanını talep ediyor değiller." O böyle söylerken
adamın birisi O'na seslenerek şöyle der: "Ey rezil adam! Mazlum ve maktul
imama karşı yüklenmiş olduğunuz bu kötü tavrınıza karşılık Cenab-ı Allah'ın
cezası ve ikabı isabet edince etrafı ısırmağa başladın değil mi? Siz cemaate
saldırıp onları ikiye böldünüz ve onların kanını akıttınız, işte al, Allah'ın
senden almış olduğu intikamı gözlerinle gör!" Arkasından Hükeym ve
yanındakiler tümüyle öldürülmüştü. Hükeym'i, Yezid bin Eşlem el-Hüdani öldürmüş
ve çarpışmaların sonunda Yezid ve kardeşi Ka'ab'ın cenazeleri arasında Hükeym
de bulunmuştu.
Başka
bir rivayette ise Hükeym'in Duhaym adında birisi tarafından öldürüldüğü
belirtilir.
Hükeym,
oğlu el-Eşref ve kardeşi er-Ri'il bin Cebele ile birlikte öldürülmüştü.
Hükeym'in öldürülmesinden sonra Osman bin Huneyf'i de öldürmek istemişlerdi.
Bunun üzerine Osman onlara şöyle dedi: "Bu kolay bir iş değildir. Eğer siz
beni öldürecek olursanız biliniz ki size karşı zafer elde edeceğim." Bu
sözleri üzerine O'nu serbest bırakmışlar, o da çekip Hz. Ali'nin yanına varmıştı.
Aynı şekilde muhaliflerden Züreyh ve yanındakiler de öldürülmüş, HurkUz bin
Züheyr ile yanında bulunan bir grup arkadaşı ise birlikte kaçıp kurtulmuş ve
kendi kabilelerine sığınmışlardı. Bu arada Talha ve Zübeyr'in bir tellalı şöyle
bağırmıştı: "Basra'ya gidip de bir kimseyi yakalayarak alıp gelmiş olan
varsa onu bize getirsin. Böylelikle yakalanan herkes getirilerek öldürülmüş,
ancak HurkUz bin Züheyr, aşireti olan Sa'adoğulları'nın kendisini koruması
üzerine kaçıp kurtulmuştu. Bundan dolayı da Sa'adoğulları'nın başına büyük bir
felaket gelmişti. Talha ve Zübeyr'in adamları üzerlerine atılmış, onlardan
birçok kimsenin göğsünü yarmışlardı. Çünkü Sa'adoğulları Osman bin Huneyf
yanlısı idiler. Ancak bu olaylardan sonra Sa'adoğullarıyla Abdikaysoğulları hem
Hz. Ali yanlısı olan kendi adamlarının, hem de onlara sığınan kimselerin
öldürülmeleri üzerine bir hayli gazaplanmışlardı. Talha ve Zübeyr kendilerine
itaat edenlere atiyye verilmesini ve yiyecek dağıtılmasını emretmişler ve
böylece bunlara diğerlerine göre bir ayrıcalık tanımışlardı. Bunun üzerine
kabilelerinin ileri gelenlerinin engelolmak istemelerine rağmen
Abdikaysoğullarıyla Bekr bin Vail Kabilesi'nden birçok kimse Beytülmal
mensuplarının onlara verdikleri mallara hücum etmiş ve bir çok şeyler alarak
Hz. Ali'nin yolunu gözetlemek üzere çıkıp gitmişlerdi. Talha ve Zübeyr de
intikam alacakları HurkUz bin Züheyr'den başka kimse kalmamış olduğundan
Basra'da ikamet ederek; Şam halkına burada meydana gelen hadiselerden söz eden
mektuplar yazmışlardı. Ayrıca Hz. Aişe Kufelilere bir mektup yazarak Basra'da
olup bitenleri anlatmış ve Müslümanların Hz. Ali'ye bey'at etmemekte
direnmeleri için onları kışkırtmalarını ve Hz. Osman'ın katillerinin istenmesi
konusunda ısrar etmelerini istemişti. Aynı şekilde Hz. Aişe Yemame ve Medine
halkına meydana gelen olayları ve başlarına gelenleri anlatan mektuplar yazmış
ve bunları oralara iletmişti.
Bu
olay H. 36. yılın 25 Rebiü'l-evvel'i e (M. 11 Eylül 656) meydana gelmişti.
Talha
ve Zübeyr Basra'da ikamet edince Basra halkı kendilerine bey'at etmişlerdi. Bu
bey'atın tamamlanması üzerine Zübeyr: "Buraya varmadan önceki günün
sabahında veya akşamında Ali'yi öldürmeğe benimle birlikte gelecek bin atlı yok
mudur?" demiş, fakat onun bu sözüne hiç kimse cevap vermemişti. Arkasından
devamla şunları söylemişti: "İşte bizim kendisinden söz ettiğimiz asıl
fitne budur." Bunun üzerine Zübeyr'in bir kölesi şöyle der: "Bu
meseleyi fitne diye nitelendiriyor ve onun için mi çarpışıyorsun?" Bu sözü
duyan Zübeyr: "Yazıklar olsun sana! Sen kendi önünü görmediğin halde
millete yol göstermeğe mi kalkışıyorsun. Ben her konuda ayağımı attığım yeri
biliyorum, ancak bu konuda nasıl adım atacağımı bir türlü kestiremiyorum.
Yürürken ileri mi gidiyorum, yoksa geri mi, anlamıyorum." diye konuşur.
Alkame
bin Vakkas el-Leysi şöyle anlatır:
"Talha,
Zübeyr ve Aişe Basra'ya doğru yola çıktıklarında gizlice topladığı bir mecliste
Talha'yı son derece memnun olarak oturmuş ve göğsüne uzanan sakalını okşayıp
dururken gördüm. O'na şöyle dedim: ''Ey Muhammed'in babası! Seni böyle güzel ve
sevdiğin meclislerin birinde göğsüne uzanan sakalını da okşayıp dururken
görüyorum. Eğer uygun bulursan oturabilir miyim?'' Bana şöyle karşılık verdi:
''Ey Alkame! Biz dışımızda olanlara karşı tek bir el gibiyiz. Demirden iki ayrı
dağ olsak bile birbirimize muhtaç oluruz. Osman hakkında istediğim tek bir şey
varsa o da kanını akıtılıncaya kadar O'nun kanını talep etmektir.'' Sonra
Talha'ya şöyle dedim: ''Senin bir köyün ve çoluk çocuğun var. Şu oğlun
Muhammed'i gönder de senden sonra iyi bir halef olsun.'' Bana: ''İstiyorsan
O'na söyle'' deyince Muhammed'e gidip şöyle dedim: ''Baban Talha'nın başına bir
şey gelecek olursa sen O'na halef olacaksın. Onun için köyüne gidip ikamet
etmen gerekir.'' Bu sözümü işiten oğlu Muhammed şöyle karşılık verdi: ''Ben
babam hakkında gelip giden kafılelerden bilgi almak yerine onunla birlikte
olmayı isterim.''"
BİR SONRAKİ
SAYFA İLE DEVAM ETMEK İÇİN AŞAĞIDAKİ İSME TIKLA
HZ. ALİ'NİN
BASRA'YA GİTMESİ VE CEMEL OLAYI