|
SAHİH-İ MÜSLİM |
YEMİN |
باب من
أعتق شركا له
في عبد
17- BİR KÖLEDEKİ PAYINI
AZAD EDEN KİMSE BABI
47 - (1501) حدثنا
يحيى بن يحيى.
قال: قلت
لمالك: حدثك
نافع عن ابن
عمر قال : قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم (من أعتق
شركا له في
عبد، فكان له
مال يبلغ ثمن
العبد، قوم
عليه قيمة
العدل، فأعطى
شركاءه
حصصهم، وعتق
عليه العبد،
وإلا فقد عتق
منه ما عتق(.
4301-47/1-
Bize Yahya b. Yahya tahdis edip, dedi ki: Malik'e şöyle dedim: Nafi' sana İbn
Ömer’den tahdis edip, dedi ki: Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle
buyurdu: "Her kim bir köledeki payını azad edecek olup da onun kölenin
değerine varan bir malı varsa onun adına o kölenin adaletli bir şekilde değeri
biçilir, diğer ortaklarına onların hisselerini verir ve onun adına o köle azad
olur. Aksi taktirde o köleden azad ettiği payı hürriyetine kavuşmuş olur.
"
48 - (1501) حدثنا
ابن نمير.
حدثنا أبي.
حدثنا عبيدالله
عن نافع، عن
ابن عمر. قال:
قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم (من أعتق
شركا له من
مملوك فعليه
عتقه كله. إن
كان له مال يبلغ
ثمنه. فإن لم
يكن له مال
عتق منه ما
عتق(.
4302-48/2-
Bize İbn Numeyr tahdis etti, bize babam tahdis etti, bize Ubeydullah Nafi’den
tahdis etti, o İbn Ömer’den şöyle dediğini rivayet etti:
Rasulullah (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Her kim mülkiyet altındaki bir köledeki
payını azad edecek olursa, onun adına kölenin tamamı hürriyetine kavuşturulur.
Eğer onun o kölenin bedeline ulaşacak bir malı varsa (mesele yok). Şayet onun o
kadar malı yoksa o köleden azad ettiği kadarı hürriyetine kavuşmuş olur. "
49 - (1501) وحدثنا
شيبان بن
فروخ. حدثنا
جرير بن حازم
عن نافع مولى
عبدالله بن
عمر، عن
عبدالله بن
عمر. قال:
قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم (من أعتق
نصيبا له في عبد.
فكان له من
المال قدر ما
يبلغ قيمته.
قوم عليه قيمة
عدل. وإلا فقد
عتق منه ما
عتق(
4303-49/3-
Bize Şeyban b. Ferruh da tahdis etti ... Abdullah b. Ömer, dedi ki: Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Her kim bir köledeki payını
azad edip de onun o kölenin değerine ulaşacak kadar bir malı varsa, o köleye
onun adına adaletli bir şekilde değer biçilir. Aksi taktirde o köleden azad
ettiği kadarını azad etmiş olur. "
(1501) - وحدثنا
قتيبة بن سعيد
ومحمد بن رمح
عن الليث بن
سعد. ح وحدثنا
محمد بن
المثنى. حدثنا
عبدالوهاب.
قال: سمعت
يحيى بن سعيد.
ح وحدثني أبو
الربيع وأبو
كامل. قالا: حدثنا
حماد (وهو ابن
زيد). ح وحدثني
زهير بن حرب. حدثنا
إسماعيل (يعني
ابن علية).
كلاهما عن
أيوب. ح
وحدثنا إسحاق
بن منصور. أخبرنا
عبدالرزاق عن
ابن جريج.
أخبرني
إسماعيل بن
أمية. ح
وحدثنا محمد
بن رافع.
حدثنا ابن أبي
فديك عن ابن
أبي ذئب. ح
وحدثنا هارون
بن سعيد الأيلي.
أخبرنا ابن
وهب. قال:
أخبرني أسامة
(يعني ابن زيد).
كل هؤلاء عن
نافع، عن ابن
عمر، عن النبي
صلى الله عليه
وسلم، بهذا الحديث.
وليس في
حديثهم (وإن
لم يكن له مال
فقد أعتق منه
ما أعتق) إلا
في حديث أيوب
ويحيى بن سعيد.
فإنهما ذكرا
هذا الحرف في
الحديث.
وقالا: لا
ندري. أهو شيء
في الحديث أو
قاله نافع من
قبله. وليس في
رواية أحد
منهم: سمعت
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم. إلا في
حديث الليث
ابن سعد.
4304-
.. ./4- Bize Kuteybe b. Said ve Muhammed b. Rumh da Leys b. Sa'd'dan tahdis
etti, (H.) Bize Muhammed b. el-Müsenna da tahdis etti, bize Abdülvehhab tahdis
edip, dedi ki: Yahya b. Said'i şöyle derken dinledim (H.) Bana Ebu Rabi' ve Ebu
Kamil de tahdis edip, dedi ki: Bize Hammad -ki o b. Zeyd'dir-tahdis etti (H.)
Bana Zuheyr b. Harb da tahdis etti, bize İsmail -yani b. Uleyye- tahdis etti,
her ikisi Eyyub'dan rivayet etti. (H.) Bize İshak b. Mansur da tahdis etti,
bize Abdurrezzak İbn Cureyc'den haber verdi, bana İsmail b. Umeyye haber verdi.
(H.) Bize Muhammed b. Rafi'de tahdis etti, bize İbn Ebu Fudeyk, İbn Ebu
Zi'b'den tahdis etti, (H.) Bize Harun b. Said el-Eyli de tahdis etti, bize İbn
Vehb tahdis edip, dedi ki: Bana Üsame -yani b. Zeyd- haber verdi. Hepsi de
Nafi'den, o İbn Ömer'den o Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den bu hadisi
rivayet etti. Ama onların hadisi rivayetlerinde:
"Şayet onun malı
yoksa o köleden azad ettiği miktarı hürriyetine kavuşmuş olur" ibaresi
yoktur. Yalnız Eyyub ve Yahya b. Said'in hadisleri rivayetinde onlar bu kısmı
hadiste zikrederek şunu söylemişlerdir: Ama biz, bu ibare hadisin kapsamı
içerisinde bir ibare midir yoksa bunu Nafi' kendiliğinden mi söylemiştir
bilemiyoruz. Diğer taraftan bunların hiçbirisinin rivayetinde: Ben Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem)'i dinledim, sözü yoktur. Bundan Leys b. Sa'd'ın
hadisi rivayeti müstesnadır.
AÇIKLAMA: Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: "Her kim mülkiyet altındaki bir köledeki
payına hürriyetini verecek olursa ... " hadisinden sonra istisa (kölenin
kalan bölümünün değerini karşılamak üzere çalıştırılması) diye bilinen (3409
numaralı) hadisi de zikretmektedir. Bu hadisler daha önce İtk (kölenin
hürriyetine kavuşması) kitabında çeşitli yolları ile geniş bir şekilde geçmiş
bulunmaktadır. Bu hadislerin burada tekrar edilmesini gerektiren bir zorunluluk
bulunmamakla birlikte bu husustaki adetine aykırı olarak bu hadisleri burada
tekrar etmesi şaşırtıcıdır. Sözü geçen bu hadisler daha önce belirttiğimiz o
yerde şerh edilmiş bulunmaktadır.
50 - (1501) وحدثنا
عمرو الناقد
وابن أبي عمر.
كلاهما عن ابن
عيينة. قال
ابن أبي عمر:
حدثنا سفيان
بن عيينة عن
عمرو، عن سالم
بن عبدالله،
عن أبيه؛ أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال (من
أعتق عبدا
بينه وبين
آخر. قوم عليه
في ماله قيمة
عدل. ولا
وكس ولا شطط. ثم
عتق عليه في
ماله إن كان
موسرا).
50 - (1501) وحدثنا
عمرو الناقد
وابن أبي عمر.
كلاهما عن ابن
عيينة. قال
ابن أبي عمر:
حدثنا سفيان
بن عيينة عن
عمرو، عن سالم
بن عبدالله،
عن أبيه؛
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال (من
أعتق عبدا
بينه وبين
آخر. قوم عليه
في ماله قيمة
عدل. ولا
وكس ولا شطط. ثم
عتق عليه في
ماله إن كان
موسرا(.
4305-50/5-
Bize Amr en-Nakid ve İbn Ebu Ömer de ikisi İbn Uyeyne’DEN tahdis etti. İbn Ebu
Ömer, dedi ki: Bize Süfyan b. Uyeyne Amr'dan tahdis etti, o Salim b.
Abdullah'tan o babasından rivayet ettiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi
ve Sellem) şöyle buyurdu: "Kendisi ile bir başkası arasında (ortak) olunan
bir köleyi (ondaki payını) azad eden kimse adına kendi malında olmak üzere -ne
az ne fazla olmamak kaydıyla- köleye adaletli bir şekilde kıymet biçilir. Sonra
eğer varlıklı ise kendi malından onun adına azad olur."
Diğer tahric: Buhari,
2521 -muhtasar-; Ebu Davud, 3947
AÇIKLAMA: Resulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) 'bnun adına kendi malından olmak şartı ile ne fazla
ne eksik olmamak kaydıyla köleye adaletli bir şekilde kıymet biçilir. "
İlim adamları der ki: Veks: Eksik: Aldatmak ve eksik vermek demektir. Şatat:
fazla ise zulüm ve haksızlık demektir. Bir kimse zulmedip aşırıya kaçacak ve
ileri derecede sınırı aşacak olursa şetta, eşetta vesteşetta fiilleri
kullanılır. Adaletli bir şekilde kıymetinin tespit edilmesinden kasıt ise
eksiksiz ve fazlasız olarak ona değer biçmektir.
51 - (1501) وحدثنا
عبد بن حميد.
حدثنا
عبدالرزاق.
أخبرنا معمر
عن الزهري، عن
سالم، عن ابن
عمر؛
أن
النبي صلى
الله عليه
وسلم قال (من
أعتق شركا له
في عبد. عتق ما
بقي في ماله،
إذا كان له
مال يبلغ ثمن
العبد(.
4306-51/6-
Bize Abd b. Humeyd de tahdis etti, bize Abdurrezzak tahdis etti, bize Ma'mer,
Hadesan'den haber verdi, o Salim'den, o İbn Ömer'den rivayet ettiğine göre Nebi
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Her kim bir köledeki payına
hürriyetini verecek olursa geri kalam -eğer onun kölenin değerine ulaşan bir
malı varsa- kendi malından olmak üzere azad olur. "
Diğer tahric: Ebu
Davud, 3946; Tirmizi, 1347; Nesai, 4712
52 - (1502) وحدثنا
محمد بن
المثنى ومحمد
بن بشار
(واللفظ لابن
المثنى). قالا:
حدثنا محمد بن
جعفر. حدثنا شعبة
عن قتادة، عن
النضر ابن
أنس، عن بشير
بن نهيك، عن
أبي هريرة، عن
النبي صلى
الله عليه
وسلم. قال، في
المملوك بين
الرجلين
فيعتق أحدهما
قال (يضمن(.
4307-52/7-
Bize Muhammed b. el-Müsenna ve Muhammed b. Beşşar -lafzı İbnu'l-Müsenna'ya ait
olmak üzere- tahdis edip, dediler ki: ... Ebu Hureyre Nebi (Sallallahu aleyhi
ve Sellem)'den iki kişinin sahip olduğu ve onlardan birisinin payına düşeni
azad ettiği bir köle hakkında: "Tazminatım öder" buyurduğunu rivayet
etmektedir.
53 - (1503) وحدثناه
عبيدالله بن
معاذ. حدثنا
أبي. حدثنا شعبة،
بهذا الإسناد.
قال (من أعتق
شقيصا من مملوك،
فهو حر في
ماله(.
4308-53/8-
Bunu bize Ubeydullah b. Muaz da tahdis etti, bize babam tahdis etti, bize Şu'be
bu isnad ile tahdis edip, dedi ki: Her kim bir köledeki bir payı(na)
hürriyetini verecek olursa o köle onun malından hür olur."
AÇIKLAMA: "Her
kim bir köledeki bir payına hürriyetini verirse" payanlamındaki
"şakıs" kelimesi nüshaların bir çoğunda kaf harfinden sonra ye harfi
ile kaydedilmiştir. Bazılarında ise ye harfi bulunmaksızın "şiks"
şeklindedir. Nitekim daha önce Itk (köle azad etmek) kitabında da böylece
geçmiş idi. Şiks ve şakis lafızları ye'li ve ye'siz söyleniş bakımından (yarım
anlamındaki) nısb ve nasif gibidir. Şiks ve şakis pay demektir.
54 - (1503) وحدثني
عمرو الناقد.
حدثنا
إسماعيل بن
إبراهيم عن
ابن أبي
عروبة، عن قتادة،
عن النضر بن
أنس، عن بشير
بن نهيك، عن
أبي هريرة،
عن
النبي صلى
الله عليه
وسلم. قال (من
أعتق شقيصا له
في عبد،
فخلاصه في
ماله إن كان
له مال. فإن لم
يكن له مال،
استسعى العبد
غير مشقوق
عليه(
4309-54/9-
Bana Amr en-Nakid de tahdis etti. .. Ebu Hureyre Nebi (Sallallahu aleyhi ve
Sellem)'den şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Kim bir köledeki bir payını
azad edecek olursa eğer malı varsa o kölenin kurtuluşu onun malındandır. Şayet
onun malı yoksa köle zorluk ve meşakkate sokulmamak şartı ile çalıştırılır.
"
55 - (1503) وحدثناه
أبو بكر بن
أبي شيبة.
حدثنا علي بن
مسهر ومحمد بن
بشر. ح إسحاق
بن إبراهيم
وعلي بن خشرم.
قالا: أخبرنا
عيسى بن يونس.
جميعا عن ابن
أبي عروبة،
بهذا الإسناد.
وفي حديث عيسى
(ثم يستسعى في
نصيب الذي لم
يعتق غير
مشقوق عليه(.
4310-55/10-
Bunu bize Ebu Bekr b. Ebu Şeybe de tahdis etti, bize Ali b. Mushir ve Muhammed
b. Bişr tahdis etti (H.) Bize İshak b. İbrahim ve Ali b. Haşrem de tahdis edip,
dediler ki: Bize İsa b. Yunus haber verdi, hepsi İbn Ebu Arube’DEN bu isnad ile
rivayet etti. Hadisin İsa tarafından rivayetinde: "Sonra payını azad
etmeyen kişinin payı karşılığında o köle meşakkate sokulmaksızın o kölenin
çalışması istenir" demiştir.
56 - (1668) حدثنا
علي بن حجر
السعدي وأبو
بكر بن أبي
شيبة وزهير بن
حرب. قالوا:
حدثنا
إسماعيل (وهو
ابن علية) عن
أيوب، عن أبي
قلابة، عن أبي
الملهب، عن
عمران بن
حصين؛
أن
رجلا أعتق ستة
مملوكين له
عند موته. لم
يكن له مال
غيرهم. فدعا
بهم إلى رسول
الله صلى الله
عليه وسلم.
فجزأهم أثلاثا.
ثم أقرع
بينهم. فأعتق
اثنين وأرق
أربعة. وقال
له قولا شديدا.
4311-
56/11- Bize Ali b. Hucr es-Sa'di, Ebu Bekir b. Ebi Şeybe ve Züheyr b. Harb
tahdis edip, dedi ki: Bize İsmail -ki b. Uleyye'dir- Eyyub'dan tahdis etti, o
Ebu Kilabe'den, o Ebu Mehleb'den, o İmran b. Husayn'dan rivayet ettiğine göre
bir adam ölümüne yakın mülkiyetindeki altı köleyi azad etti. Onlardan başka bir
malı da yoktu. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) O köleleri çağırdı,
onları üçe ayırdıktan sonra aralarında kur'a çekti. Onlardan ikisini azad etti,
diğer dördünün köleliğini bıraktı ve o adama da ağır bir söz söyledi.
Diğer tahric: Ebu
Davud, 3958, 3959, 3960; Tirmizi, 1364; İbn Mace, 2345
57 - (1668) حدثنا
قتيبة بن
سعيد. حدثنا
حماد. ح
وحدثنا إسحاق
بن إبراهيم
وابن أبي عمر
عن الثقفي.
كلاهما عن
أيوب، بهذا
الإسناد. أما
حماد فحديثه
كرواية ابن
علية. وأما
الثقفي ففي
حديثه: أن
رجلا من
الأنصار أوصى
عند موته
فأعتق ستة
مملوكين.
4312-57/12-
Bize Kuteybe b. Said tahdis etti, bize Hammad tahdis etti (H.) Bize İshak b.
İbrahim ve İbn Ebu Ömer de es-Sakafi'den tahdis etti, ikisi Eyyub'dan bu isnad
ile rivayet etti. Hadisin Hammad tarafından yapılan rivayeti İbn Uleyye'nin
rivayeti gibidir. Sakafi'ye gelince o hadisi rivayetinde: Ensardan bir adam
ölümü esnasında vasiyet ederek altı köleyi azad etti demektedir.
AÇIKLAMA: (4311)
"Bir adam ölümüne yakın altı kölesini azad etti. .. ve ona ağır bir söz
söyledi." Bir rivayette (4312) Ensardan bir adam ölümüne yakın vasiyet
ederek altı köleyi azad etti" şeklindedir.
"Onları böldü"
onları üç kısma ayırdı demektir.
"Ona ağır bir söz söyledi"
sözü de şu demektir: Yani yaptığı işten hoş-
lanmadığını ortaya
koymak üzere ve yaptığı işin ağırlığını anlatmak için bu işi hakkında ona ağır
bir söz söyledi demektir. Bir başka rivayette de bu ağır söz "eğer
bilseydik onun cenaze namazını kılmazdık" diye gelmiştir. Bu durum Nebi
(Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in başkasının böyle bir işi yapmasından alıkoymak
ve yaptığı işin ağır vebalini anlatmak üzere tek başına onun cenaze namazını
kılmaması şeklinde yorumlanır. Yoksa esas olarak onun cenaze namazı mutlaka
ashab-ı kiramın bazıları tarafından kılınmalı idi.
Bu hadis-i şerifte
Malik, Şafii, Ahmed, İshak, Davud, İbn Cerir ve çoğunluğun kölelerin hürriyete
kavuşturulması ve benzeri hususlarda kur'a çekmenin sabit olduğu hususunda
görüşlerinin lehine bir delalet bulunmaktadır. Ayrıca ölümü ile neticelenen
hastalığında bir takım köleleri azad etse yahut da azad edilmelerini vasiyet
etse ve bunlar malının üçte birinden fazla iseler aralarında kur'a çekilir ve
böylelikle kur'a ile onların üçte biri azad olur.
Ebu Hanife ise şöyle
demektedir: Kur'a çekmek geçersizdir, bu gibi hususlarda onun bir ilgisi
yoktur. Aksine o kölelerin her birinden kendi payı azad olur, geri kalan
bedelini kazanması için de çalışması istenir. Çünkü bu gibi durumlarda kur'a
çekmek bir risktir. Ama bu görüş hem bu sahih ile hem de pek çok hadis ile
reddolunmuştur.
Hadis-i şerifteki:
"İkisini azad etti, dördünün de köleliği devam etti." Bu da Ebu
Hanife'nin görüşünü açıkça reddetmektedir. Şa'bi, Nehai, Şurehy ve Hasan da Ebu
Hanife ile aynı kanaattedir. Bu kanaat İbnu'l Müseyyeb'den de nakledilmiş
bulunmaktadır.
(1668) - وحدثنا
محمد بن منهال
الضرير وأحمد
بن عبدة. قالا:
حدثنا يزيد بن
زريع. حدثنا
هشام بن حسان
عن محمد بن
سرين، عن
عمران بن
حصين، عن
النبي صلى
الله عليه
وسلم. بمثل
حديث ابن علية
وحماد.
4313-
.. ./13- Bize Muhammed b. Minhal ed-Darir ve Ahmed b. Abde de tahdis edip,
dediler ki: Bize Yezid b. Zurehy tahdis etti, bize Hişam b. Hassan, Muhammed b.
Sirin'den tahdis etti, o İmran b. Husayn'den, o Nebi (Sallallahu aleyhi ve
Sellem)'den İbn Uleyye ve Hammad'ın hadisi ile aynı şekilde rivayet etti.
Diğer tahric: Ebu
Davud, 3961
AÇIKLAMA: Son
rivayetteki: "Bize Hişam b. Hassan, Muhammed b. Sirin'den tahdis etti, o
İmran b. Husayn'dan rivayet etti." Bu hadis, Darakutni'nin Müslim'e
istidrakte bulunduğu hadislerden birisidir. O, dedi ki: Bu hadisi İbn Sirin
denildiğine göre İmran’DAN dinlememiştir. O bu hadisi ancak Halid el-Hazza'dan,
o Ebu Kilabe'den, o Ebu'l-Muhelleb'den, o İmran'dan diye dinlemiştir. Bunu da
İbnu'l-Medini ifade etmiştir.
Derim ki: Fakat bu
ifadelerde İbn Sirin'in bu hadisi İmran'dan dinlemediğine dair açık bir ibare
bulunmamaktadır. Eğer hadisi bizzat ondan dinlemediği sabit olsa dahi, bu bu
hadisin sıhhatini etkilemez ve bundan dolayı da İmam Müslim'in kınanması
sözkonusu olamaz. Çünkü o bu rivayeti açıkça sahih olan yollardan sonra
mutabaat olmak üzere zikretmiştir. Bunun benzerleri daha önce de geçti. Doğruyu
en iyi bilen Allah'tır.
Sonraki sayfa için
aşağıdaki link’i kullan:
18- MÜDEBBER
KÖLEYİ SATMANIN CAİZ OLDUĞU BABI