|
SAHİH-İ MÜSLİM |
HİBE |
3- HİBE YAPARKEN
ÇOCUKLARININ BİRİNİ DİĞERİNDEN ÜSTÜN TUTMANIN MEKRUH OLDUĞU BABI
4153-911 - Bize Yahya b. Yahya tahdis edip, dedi ki: Malik'e, İbn
Şihab’DAN rivayetini okudum. O Humeyd b. Abdurrahman ile Muhammed b. Numan b.
Beşir'den rivayet etti. Her ikisi kendisine en-Numan b. Beşir'den tahdis
ettiklerine göre o şöyle dedi: Babası kendisini Rasulullah (Sallallahu aleyhi
ve Sellem)'e götürerek bu oğluma bana ait olan bir köleyi bağışladım, dedi. Bunun
üzerine Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Bütün çocuklarına bunun
gibi bir bağışta bulundun mu" buyurunca, babam: Hayır, dedi. Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem): "O halde o bağışladığın! geri
al" buyurdu.
Diğer tahric: Buhari,
2586; Tirmizi, 1367; Nesai, 3674, 3675, 3676, 3677; İbn Mace, 2376;
4154-10/2- Bize Yahya b.
Yahya da tahdis etti. .. en-Numan b. Beşir, dedi ki: Babam beni Rasulullah
{Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e götürüp: Ben bu oğluma bir köle
bağışladım" dedi. Allah Resulü: "Bütün oğullarına da bağışladın
mı" buyurunca babam: Hayır" dedi. Resuluilah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem): "O halde onu geri al" buyurdu.
4155-11/3- Bize Ebu Bekr
b. Ebu Şeybe, İshak b. İbrahim ve İbn Ebu Ömer de İbn Uyeyne'den tahdis etti.
(H.) Bize Kuteybe ve İbn Rumh da Leys b. Sa'd'dan tahdis etti. (H.) Bana
Harmele b. Yahya da tahdis etti, bize İbn Vehb haber verip, dedi ki: Bana Yunus
haber verdi (H.) Bize İshak b. İbrahim ve Abd b. Humeyd de tahdis edip, dedi
ki: Bize Abdurrezzak haber verdi, bize Ma'mer haber verdi. Hepsi Hadesim'den bu
isnad ile rivayet etti. Yalnız Yunus ve Ma'mer hadislerinde: "Ekulle
beniike: Bütün oğullarına mı" derken Leys ve İbn Uyeyne'nin hadisi
rivayetlerinde: "Ekulle veledik: Bütün çocuklarına" demişlerdir.
Leys'in Muhammed b. en-Numan ile Humeyd b. Abdurrahman'dan rivayeti ise:
"Beşir Numan'ı getirdi" şeklindedir.
4156-12/4- Bize Kuteybe
b. Said tahdis etti, bize Cerir, Hişam b. Urve'den tahdis etti, o babasından
şöyle dediğini rivayet etti: Numan b. Beşir bize tahdis edip, dedi ki: Babası
kendisine bir köle vermişti. Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ona: "Bu
köle neyin nesidir" diye sormuş o da: Onu bana babam verdi diye cevap
verince Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Buna verdiğin gibi
bütün kardeşlerine de verdin mi" buyurunca babam: Hayır" dedi. Allah
Rasulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "O halde onu geri al"
buyurdu.
Diğer tahric: Ebu
Davud, 3543; Nesai, 3678 -buna yakın-
4157-13/5- Bize Ebu Bekr
b. Ebu Şeybe tahdis etti, bize Abbad b. el-Avvam, Husayn’DEN tahdis etti, o
Şa'bi’DEN şöyle dediğini rivayet etti: enNuman b. Beşir'i (şöyle derken)
dinledim. (H.) Bize Yahya b. Yahya da -lafız ona ait olmak üzere- tahdis etti,
bize Ebu'l-Ahvas, Husayn’DAN haber verdi, o Şa'bi'den, o en-Numan b. Beşir'den
şöyle dediğini rivayet etti: Babam bana malından bir miktar tasadduk (bağış)da
bulundu. Annem Revaha kızı Amre de: Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'i
şahit tutmadığın sürece ben kabul etmem" dedi. Bunun üzerine babam bana
yaptığı bağışa şahitlik etmesi için Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in
yanına gitti. Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ona: "Bütün
çocuklarına aynısını yaptın mı" buyurdu. O: Hayır deyince Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Allah'tan korkun ve çocuklarınız arasında
adaletli olun" buyurdu. Sonra babam geri döndü ve o sadakayı geri aldı.
Diğer tahric: Buhari,
2587, 2650; Ebu Davud, 3542; Nesai, 368 -muhtasar-, 3682, 3683, 3684; İbn Mace,
2375;
4158-14/6- Bize Ebu Bekr
b. Ebu Şeybe tahdis etti, bize Ali b. Mushir, Ebu Hayyam'dan tahdis etti, o
Şa'bi'den oNuman b. Beşir'den rivayet etti. (H.) Bize Muhammed b. Abdullah b.
Numeyr -lafız ona ait olmak üzere- de tahdis edip, dedi ki: Bize Muhammed b.
Beşir tahdis etti, bize Ebu Hayyan et-Teymi, Şa'bi'den tahdis etti, bana Numan
b. Beşir'in tahdis ettiğine göre Revaha kızı olan annesi babasından oğluna
kendi malından bir şeyler bağışlamasını istedi. O da bir sene süre ile onu
oyaladı. Sonra bunu yapmayı uygun görünce annem: Oğluma yaptığın bağışa
Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'i şahit tutmazsan kabul etmem deyince
babam elimden tuttu -ki o sırada ben küçük bir çocuktum-. Beni Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e götürüp: Ey Allah'ın Resulü! Bunun annesi olan
Revaha kızı oğluna yaptığım bağışa seni şahit tutmamı arzu etti" dedi.
Bunun üzerine Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Ey Beşir! Senin
bundan başka çocuğun var mı" buyurdu. O:
Evet, dedi. Bu sefer
ResuluIlah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Peki onların hepsine bunun gibi
bir bağışta bulundun mu" buyurdu. Babam, hayır deyince Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem): "O halde beni şahit tutma. Çünkü ben
haksızlığa şahitlik etmem" buyurdu.
4159-1517- Bize İbn
Numeyr tahdis etti. .. Numan b. Beşir'den rivayete göre Rasulullah (Sallallahu
aleyhi ve Sellem): "Senin bundan başka çocukların var mı" diye sordu.
O: Evet, deyince Allah Rasulü: "Hepsine böyle bir şey verdin mi" diye
sordu, babam: Hayır deyince Allah Rasulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem):
"Ben haksızlığa şahitlik etmem" buyurdu.
4160-16/8- Bize İshak b.
İbrahim tahdis etti....Numan b. Beşir'den rivayete göre Resulullah (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) babasına: ''Beni haksızlığa şahid tutma'' buyurdu.
4161-17/9- Bize Muhammed
b. el-Müsenna tahdis etti, bize Abdülvehhab ve Abdu'I-A'la tahdis etti (H.)
Bize İshak b. İbrahim ve Yakub ed-Devraki birlikte İbn Uleyye’den -lafız
Yakub'a ait olmak üzere- şöyle dediğini tahdis etti, bize İsmail b. İbrahim,
Davud b. Ebu Hind'den tahdis etti, o Şa'bi'den, oNuman b. Beşir'den şöyle
dediğini rivayet etti: Babam beni taşıyarak Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem)'in huzuruna götürdü ve: Ey Allah'ın Rasulü! Benim Numan'a kendi
malımdan şunu ve şunu bağışladığıma şahit ol, dedi. O: "Numan'a
bağışladığının aynısını bütün çocuklarına da bağışladın mı" buyurunca
babam: Hayır, dedi. Allah Rasulü: "O halde buna benden başkasını şahit
tut" buyurduktan sonra: "Hepsinin sana karşı iyi davranmalarının aynı
olması seni memnun eder mi?" diye sorunca babam: Elbette deyince, Allah
Rasulü: "O halde böyle yapma" buyurdu.
4162-18/10- Bize Ahmed
b. Osman en-Nevfeli tahdis etti. Bize ezher tahdis etti. Bize İbn Avn,
Şa'bi'den tahdis etti. O, Numan b. Beşir'den şöyle dediğini rivayet etti: Babam
bana bir bağışta bulunduktan sonra beni Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem)'in yanına onu şahit tutmak üzere götürdü. Allah Rasulü: "Sen bunun
gibisini bütün çocuklarına da verdin mi" diye sordu. Babam: Hayır, deyince
Allah Rasulü: "Peki bundan istediğin sana karşı iyi davranışı onların
hepsinden arzu etmez misin" buyurunca babam, elbette, dedi. Allah Rasulü:
"O halde ben (böyle bir işe) şahitlik etmem" buyurdu.
İbn Avn rivayetinde,
dedi ki: Ben bunu Muhammed'e tahdis ettim, o da şöyle dedi: Biz ancak onun:
"Çocuklarınız arasında eşitlik sağlayın" diye rivayet ettik, dedi.
4163-19/11- Bize Ahmed
b. Abdullah b. Yunus tahdis etti, bize Zuheyr tahdis etti, bize Ebu Zubeyr,
Cabir'den şöyle dediğini tahdis etti: Beşir'in hanımı, dedi ki: Benden oğluna
pir bağışta bulun ve benim için de Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'i
şahit tut, dedi. O da Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e gelerek:
Filanın kızı benden ondan olma oğluma bağışta bulunmamı istedi ve: Benim için
de Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'i şahit tut, dedi. Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) bunun üzerine: "Bunun kardeşleri de var
mı" buyurdu. Babam, evet deyince Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem):
"Buna verdiğinin aynısını hepsine verdin mi" buyurdu. Babam, hayır
deyince Allah Rasulü: "Bu uygun değildir. Şüphesiz ben hak olmayan bir
şeye şahitlik etmem" buyurdu.
Diğer tahric: Ebu
Davud, 3545
AÇIKLAMA: (4153)
"Numan b. Beşir'den rivayete göre babası kendisini Rasulullah (Sallallahu
aleyhi ve Sellem)'e götürüp ... Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem):
"o halde onu geri al" buyurdu." Bir rivayette (4154): "O
halde onu geri al buyurdu" bir rivayette (4157) "Rasulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) ona: Bütün çocuklarına böyle bir bağış yaptın mı,
dedi. ... sonra babam geri dönüp o sadakayı (bağışı) geri ald!." Diğer rivayette
(4158) "O halde beni şahit tutma, çünkü ben haksızlığa şahitlik etmem
buyurdu." Bir başka rivayette (4160) "Zulme beni şahit tutma"
bir diğer rivayette (4161) '() halde buna benden başkasını şahit tut
buyurdu" başka bir rivayette (4162) "şüphesiz ben şahitlik etmem
buyurdu" bir diğer rivayette (4163) "bu uygun olmaz. Şüphesiz ben hak
olmayan bir şeye şahitlik etmem buyurdu" denilmektedir.
Bu hadisten çeşitli
hükümler anlaşılmaktadır:
1. Baba çocuklarına
yapacağı bağışta eşit davranmalıdır. Onların herbirine diğerinin aynısını
bağışlamalı ve herhangi birisine fazla vermeyip, erkek ve dişi arasında eşitlik
sağlamalıdır. Bazı mezhep alimlerimiz: Bir erkeğe iki dişinin payı gibi verilir
demiş olmakla birlikte sahih ve meşhur olan hadisin zahiri dolayısı ile erkek
ve kız arasında eşitlik sağlayacağıdır. Eğer birilerine fazla verecek yahut
birilerine diğerinden daha az bağışta bulunacak olursa Şafii, Malik ve Ebu
Hanife'nin mezhebine göre bu mekruhtur, haram değildir, hibe de sahih olur.
Tavus, Urve, Mücahid,
Sevri, Ahmed, İshak ve Davud ise bu haramdır demişler ve: "Ben zulme
şahitlik etmem" rivayetini ve bunun dışındaki rivayetlerde geçen hadis
lafızlarını delil göstermişlerdir.
Şafii ve ona muvafakat
edenler de Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: "Buna benden
başkasını şahit tut" buyruğunu delil göstererek şunu söylemişlerdir: Eğer
bu haram ya da batıl olsaydı böyle bir söz söylemezdi. Şayet o bu sözünü tehdit
olmak üzere söylemiştir denilecek olursa biz de şöyle deriz: Şeriat koyucunun
kelamında asl olan böyle olmamasıdır. Bununla birlikte yap kişinin mutlak
olarak kullanılması halinde vücub (farziyet) ya da mendubluk ifade etme
ihtimali vardır. Eğer buna imkan olmazsa o taktirde mübahlık anlaşılır.
Rasulullah (Sallallahu
aleyhi ve Sellem)'in: "Ben haksızlığa şahitlik etmem" buyruğundan da
bunun haram olduğu anlaşılmaz. Çünkü haksızlık (cevr) eşitlik ve itidalden
uzaklaşmak demektir. İtidalin sınırları dışına çıkan her bir şey haksızlıktır.
Haram yahut mekruh olsun fark etmez. Daha önce yaptığımız açıklamalar ile Nebi
(Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: "Buna benden başkasını şahit tut"
buyruğunun haram olmadığına delalet ettiği açıklık kazanmış bulunmaktadır. O
halde buradaki zulmün tenzihen mekruh olduğu şeklinde tevil edilmesi gerekmektedir.
2. Bu hadiste çocukların
bir kısmını dışarıda tutarak bazılarına bir şeyler hibe etmenin sahih olduğu,
eğer buna yaptığı bağışın bir benzerini diğerlerine yapmayacak olur ise de
birincisine yaptığı bağışı geri almanın müstehap olduğu hükmü anlaşılmaktadır.
Mezhep alimlerimizin, dediklerine göre birincisine yaptığı bağışın bir
benzerini diğerlerine de yapması müstehap olur. Şayet bunu yapmayacak olursa
birincisine yaptığı bağışı geri alması müstehap olmakla birlikte vacip
değildir.
3. Babanın çocuğuna
yaptığı hibeden vazgeçip onu geri alması caizdir. (4158) "Babasından ona
bir şeyler hibe etmesini istedL" Nüshaların bir çoğunda
"mevhube" bazılarında ise "mevhibe" şeklindedir. Her iki
tabir de doğrudur. Birincisinin takdiri ise bağışlanan bazı şeyler (hibe
etmesini istedi) takdirindedir.
"Onu bir sene
oyaladı" yani bir sene onu savsakladı, istediğini yapmadı.
"Çocuklarınız arasında adaletli olun" Kadı Iyaz, dedi ki: Biz
buradaki (adaletli olun) buyruğunu be harfi ile mukarebe kökünden
"karibu" şeklinde bir de kıran kökünden gelecek şekilde "karinu:
onları denk tutun" diye rivayet etmiş bulunmaktayız. Her ikisinin anlamı
da doğru olup, onlara yaptığınız bağış ın aslında ve miktarında aralarında
eşitlik sağlayın demektir.
Sonraki sayfa için
aşağıdaki link’i kullan:
4- UMRA (BİR MÜLKÜ
BİRİSİNE ÖMÜR BOYU BAGIŞLAMAK) BABI