|
SAHİH-İ MÜSLİM |
FERAİZ |
باب
ميراث
الكلالة.
3- KELALE'NİN MİRASI
BABI
5 - (1616) حدثنا
عمرو بن محمد
بن بكير
الناقد. حدثنا
سفيان بن
عيينة عن محمد
بن المنكدر.
سمع جابر بن
عبدالله قال
: مرضت
فأتاني رسول
الله صلى الله
عليه وسلم وأبو
بكر. يعوداني،
ماشيان. فأغمى
علي. فتوضأ ثم صب
علي من وضوئه.
فأفقت. قلت: يا
رسول الله!
كيف أقضي في
مالي؟ فلم يرد
علي شيئا. حتى
نزلت آية الميراث:
{يستفتونك قل
الله يفتيكم
في الكلالة}. [4
/النساء /176].
4121-5/1- Bize Amr b. Muhammed
b. Bukeyr en-Nakid tahdis etti, bize Süfyan b. Uyeyne, Muhammed b.
el-Münkedir'den tahdis etti, o Cabir b. Abdullah'ı şöyle derken dinlemiştir:
Hastalandım da Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ve Ebu Bekir yürüyerek
beni ziyarete geldiler. Derken bayılmışım. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem)'de abdest aldıktan sonra artan abdest suyundan üzerime bir miktar su
serpince ayıldım. Ey Allah'ın Rasulü! Malım ile ilgili olarak ne yapayım,
dedim. Bana hiçbir şekilde cevap vermedi. Sonunda: "Senden fetva isterler:
De ki: Allah size kelale hakkında hükmü şöylece açıklar ... " (Nisa, 176)
diye başlayan miras ayeti nazil oldu.
Diğer tahric: Buhari,
565, 6723, 7309; Ebu Davud, 2886; Tirmizi, 2097, 3115; Nesai, 138 -muhtasar-;
İbn Mace, 1436 -muhtasar-, 2728
6 - (1616) حدثني
محمد بن حاتم
بن ميمون.
حدثنا حجاج بن
محمد. حدثنا
ابن جريج. قال:
أخبرني ابن
المنكدر عن
جابر بن
عبدالله. قال
: عادني
النبي صلى
الله عليه
وسلم وأبو بكر
في بني سلمة
يمشيان.
فوجدني لا
أعقل. فدعا
بماء فتوضأ.
ثم رش علي منه
فأفقت. فقلت:
كيف أصنع في
مالي؟ يا رسول
الله! فنزلت:
{يوصيكم الله
في أولادكم للذكر
مثل حظ
الأنثيين}. [4
/النساء /11].
4122-6/2- Bana Muhammed
b. Hatim b. Meymun tahdis etti. .. İbnu'l-Münkedir, Cabir b. Abdullah'tan şöyle
dediğini rivayet etti: Ben Selimeoğulları diyarında iken Nebi (Sallallahu aleyhi
ve Sellem) ile Ebu Bekir yürüyerek beni ziyarete geldiler. Aklımın başında
olmadığını gördüler. Bunun üzerine (Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bir su
getirilmesini istedi ve abdest aldıktan sonra ondan üzerime biraz serpince
ayıldım ve: Malımda ne yapayım ey Allah'ın Rasulü, dedim. Bunun üzerine:
"Çocuklarınız hakkında Allah size şöyle emrediyor: Erkeğe iki dişinin payı
kadar (veriniz)" (Nisa, 11) ayeti nazil oldu.
Diğer tahric: Buhari,
4577
7 - (1616) حدثنا
عبيدالله بن
عمر
القواريري.
حدثنا عبدالرحمن
(يعني ابن
مهدي). حدثنا
سفيان قال:
سمعت محمد بن
المنكدر قال:
سمعت جابر بن
عبدالله يقول
: عادني
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم وأنا مريض.
ومعه أبو بكر،
ماشين. فوجدني
قد أغمى علي.
فتوضأ رسول
الله صلى الله
عليه وسلم. ثم
صب علي من
وضوئه فأفقت.
فإذا رسول
الله صلى الله
عليه وسلم.
فقلت: يا رسول
الله! كيف
أصنع في مالي؟
فلم يرد علي شيئا،
حتى نزلت آية
الميراث.
4123-7/3- Bize
Ubeydullah b. Ömer el-Kavariri tahdis etti, bize Abdurrahman -yani b. Mehdi-
tahdis etti, bize Süfyan tahdis edip, dedi ki: Muhammed b. el-Münkedir'i şöyle
derken dinledim: Cabir b. Abdullah'ı şöyle derken dinledim: Hasta olduğum bir
sırada Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) beraberinde Ebu Bekir ile
birlikte yürüyerek ziyaretime geldiler. Benim bayılmış olduğumu gördüler. Bunun
üzerine Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) abdest aldıktan sonra abdest
suyundan üzerime biraz serpti, ben de ayıldım. Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem)'i yanıbaşımda görünce: Ey Allah'ın Rasulü! Malımı ne yapayım, dedim.
Miras ayeti nazil oluncaya kadar bana hiçbir cevap vermedi.
Yalnız Müslim rivayet
etmiştir
8 - (1616) حدثني
محمد بن حاتم.
حدثنا بهز.
حدثنا شعبة.
أخبرني محمد
بن المنكدر
قال: سمعت
جابر بن عبدالله
يقول:
دخل
علي رسول الله
صلى الله عليه
وسلم وأنا مريض
لا أعقل.
فتوضأ. فصبوا
علي من وضوئه.
فعقلت. فقلت:
يا رسول الله!
إنما يرثني
كلالة. فنزلت
آية الميراث.
فقلت
لمحمد بن
المنكدر:
{يستفتونك قل
الله يفتيكم
في الكلالة؟}
قال: هكذا
أنزلت.
4124-8/4- Bana Muhammed
b. Hatim tahdis etti, bize Behz tahdis etti, bize Şu'be tahdis etti, bana
Muhammed b. el-Munkedir tahdis edip, dedi ki: Cabir b. Abdullah'ı şöyle derken
dinledim: Ben hasta olup aklım başımda değilken Resulullah (Sallallahu aleyhi
ve Sellem) içeri girdi. Abdest aldı sonra onun abdest suyundan üzerime
serptiler de aklım başıma geldi. Hemen: Ey Allah'ın Rasulü! Bana sadece bir
kelale mirasçı olacak, dedim. Bunun üzerine de miras ayeti nazil oldu. (Şu'be,
dedi ki): Ben de Muhammed b. el-Munkedir'e: "Senden fetva isterler, de ki:
Allah size kelale hakkındaki hükmü şöylece açıklar" (Nisa, 176) buyruğu
mu, dedim, o: (Ayet) böylece nazil oldu, dedi.
Diğer tahric: Buhari,
194,5676, 7643
(1616) - حدثني
إسحاق بن
إبراهيم.
أخبرنا النضر
بن شميل وأبو
عامر العقدي.
ح وحدثنا محمد
ابن المثنى.
حدثنا وهب بن
جرير. كلهم عن
شعبة، بهذا
الإسناد، في
حديث وهب بن
جرير: فنزلت
آية الفرائض.
وفي حديث
النضر
والعقدي:
فنزلت آية
الفرض. وليس
في رواية أحد
منهم: قول
شعبة لابن
المنكدر.
4125- .. ./5- Bize İshak
b. İbrahim tahdis etti, bize en-Nadr b. Şumeyl ve Ebu Amir el-Akadi haber verdi
(H.) Bize Muhammed b. el-Müsenna da tahdis etti, bize Vehb b. Cerir tahdis
etti, hepsi Şu'be'den bu isnad ile rivayet etti. Vehb b. Cerir'in hadisi
rivayetinde: Feraiz ayeti nazil oldu, dedi. En-Nadr ve el-Akadi ise hadisi
rivayetlerinde: Farz ayeti nazil oldu, dediler. Ama hiçbirisinin rivayetinde
ise Şu'be'nin İbnu'l-Münkedir'e söylediği (sorduğu soru) yer almamaktadır.
AÇIKLAMA: (4121)
"Cabir, dedi ki: Hastalandım da Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)
ile Ebu Bekir yürüyerek beni ziyarete geldiler." Burada
"yürüyerek" anlamındaki ibare nüshaların bir çoğunda
"maşiyani" şeklinde bazılarında ise "maşiyeyni" diye
nakledilmiştir. Bu ikinci şeklin bu şekilde nakli gayet açıktır. Bununla
birlikte birincisi de sahihtir, bunun takdiri: "Vehuma maşiyani"
şeklindedir.
Bu hadiste hasta
ziyaretinin fazileti ve hasta ziyareti için yürümenin müstehap olduğu hükmü
anlaşılmaktadır.
"Ben bayılınca
Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) abdest aldıktan sonra abdest suyundan
üzerime serpti ben de ayıldım." Burada vedu (abdest suyu lafzı) vav harfi
fethalıdır. Kendisi ile abdest alınan su demektir.
Buradan salihlerin
bıraktıkları izlerin bereketinden yararlanmak, yeyip içtiklerinin ve
benzerlerinin artıklarının fazileti ile onlarla birlikte yeyip içme ve benzeri hallerinin
fazileti anlaşılmaktadır.
Yine bu hadiste
Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in bereketinin etkileri de açıkça
görülmektedir.
Mezhep alimlerimiz ve
başkaları bu hadisi, necis olduğunu söyleyen Ebu Yusuf'un kanaatini reddetmek
üzere abdest ve gusül için kullanılan suyun temiz olduğuna delil
göstermişlerdir. Bunun necis olduğu görüşü aynı zamanda Ebu Hanife’DEN de
nakledilmiş bir rivayettir. Fakat bu hadisi buna delil göstermek tartışılır.
Çünkü Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in onun üzerine kapta artan
sudan serpmiş olma ihtimali vardır. Fakat asıl büyük bereket Resulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in abdest alırken azalarına isabet eden sudadır
da denilebilir. Allah en iyi bilendir.
"Ben: Ey Allah'ın
Resulü! Malımı ne yapayım, dedim ... Bunun üzerine: "Allah çocuklarınız
hakkında şunu tavsiye eder ... " ayeti nazil oldu. Diğer rivayette ise:
(4123) "miras ayeti nazil oldu" denilmektedir.
Hadisten anlaşıldığına
göre hasta bir kimsenin bazı zamanlarda aklı başından gitse bile vasiyetinin
caiz olduğu hükmü anlaşılmaktadır. Ancak yaptığı vasiyetin ayık ve aklının
başında olduğu bir zamanda olması şarttır.
Nebi (Sallallahu aleyhi
ve Sellem)'in ahkam ile ilgili hususlarda içtihat etmesinin caiz olmadığını
kabul eden kimseler bu hadisi delil gösterebilirler. Ancak cumhur bunun caiz
olduğu kanaatindedir. Buna dair açıklamalar defalarca geçti. Cumhur bu hadisi
ve benzerlerini Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in içtihadı neticesinde
açıkça bir hüküm tespit edemediği şeklinde tevil ederler. İşte bundan dolayı
vahiy nazil olur ümidi ile ona hiçbir şekilde cevap vermemiştir.
9 - (1617) حدثنا
محمد بن أبي
بكر المقدمي
ومحمد بن المثنى
(واللفظ لابن
المثنى) قالا:
حدثنا يحيى بن
سعيد. حدثنا
هشام. حدثنا
قتادة عن سالم
ابن أبي
الجعد، عن
معدان بن أبي
طلحة؛
أن
عمر بن الخطاب
خطب يوم جمعة.
فذكر نبي الله
صلى الله عليه
وسلم. وذكر
أبا بكر. ثم
قال: إني لا
أدع بعدي شيئا
أهم من
الكلالة. ما
راجعت رسول
الله صلى الله
عليه وسلم في
شيء ما راجعته
في الكلالة.
وما أغلظ لي
في شيء ما أغلظ
لي فيه. حتى
طعن بأصبعه في
صدري. وقال
(يا
عمر! ألا
تكفيك آية
الصيف التي في
آخر سورة النساء؟)
وإني إن أعش
أقض فيها
بقضية، يقضي
بها من يقرأ
القرآن ومن لا
يقرأ القرآن.
4126-9/6- Bize Muhammed
b. Ebu Bekr el-Mukaddemi ve Muhammed b. el-Müsenna -lafız İbnu'l-Müsenna'ya ait
olmak üzere- tahdis edip, dedi ki: Bize Yahya b. Said tahdis etti, bize Hişam
tahdis etti, bize Katade, Salim b. Ebu'l-Ca'd'den tahdis etti, o Ma'dan b. Ebu
Talha'dan rivayet ettiğine göre Ömer b. el-Hattab Cuma günü bir hutbe verdi.
Allah'ın Nebisi'ni de Ebu Bekir'i de söz konusu ettikten sonra şunları söyledi:
Ben, benden sonrasına bana göre kelaleden daha önemli hiçbir şey bırakmıyorum.
Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e kelale hususunda başvurduğum kadar
hiçbir hususta da başvurmuş değilim. Onun da bu hususta bana sert davrandığı
kadar hiçbir hususta sert davranmış değildir. O kadar ki parmağı ile göğsümü
dürttü ve: "Ey Ömer! Nisa suresi'nin sonundaki yaz ayeti sana yetmiyor
mu" buyurdu. Şüphesiz eğer ben yaşayacak olursam kelale hakkında Kur'an'ı
okuyan (bilen)in de Kur'an'ı okumayanın da gereğince hüküm vereceği bir hüküm
vereceğim.
(1617) - وحدثنا
أبو بكر بن
أبي شيبة.
حدثنا
إسماعيل بن
علية عن سعيد
بن أبي عروبة.
ح وحدثنا زهير
بن حرب وإسحاق
بن إبراهيم
وابن رافع عن
شبابة بن
سوار، عنشعبة.
كلاهما عن
قتادة، بهذا
الإسناد،
نحوه.
4127- .. ./7- Bize Ebu
Bekr b. Ebu Şeybe de tahdis etti, bize İsmail b. Uleyye, Said b. Ebu ArUbe'den
tahdis etti. (H.) Bize Zuheyr b. Harb, İshak b. İbrahim ve İbn Rafi'de Şebabe
b. Sevvar'dan tahdis etti, o Şu'be'den (Said ile) ikisi de Katade'den bu isnad
ile buna yakın olarak hadisi rivayet etti.
AÇIKLAMA: "Ömer
(radıyallahu anh): Bana göre benim için kelaleden daha önemli bir hususu benden
sonraya bırakınıyorum ... hüküm vereceğim." yaz ayeti denilmesi bu kelale
ayetinin yazın nazil olmuş olmasından dolayıdır.
Ömer (radıyallahu
anh)'ın: "Yaşayacak olursam ... " diye başlayan sözleri Ömer
(radıyallahu anh)'ın sözleri olup, Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in
söylediği sözlerden değildir. Bu hususta hüküm vermeyi ertelemesinin sebebi ise
o zamanda gereğince hüküm vereceği şekilde kanaatinin netleşmemiş olmasından
dolayı idi. Böylelikle bu husustaki içtihadı kemale erip konu ile ilgili
incelemelerini tamamlayıp, kendisince buna dair hüküm nihai şeklini alacağı
vakte kadar ertelemiş olmaktadır. Sonra bu ulaştığı nihai sonuç gereğince hüküm
verecek ve bunu insanlar arasında yaygınlaştıracaktI. Nebi (Sallallahu aleyhi
ve Sellem)'in kendisinin de başkasının da açık bir şekilde hüküm verilenlere
bel bağlayıp naslardan hüküm çıkarmayı (istinbatı) terk edeceklerinden korkmuş
olması dolayısı ile ona sert davranmış olma ihtimali de vardır. Halbuki yüce
Allah: "Halbuki bunu Rasulüne yahut içlerinden emir sahiplerine döndürmüş
olsalardı, içlerinden işin iç yüzünü araştırıp çıkaranlar onun ne olduğunu
elbette bilirlerdi." (Nisa, 83) buyurmaktadır. Bu sebeple hüküm çıkarma
(istinbat)a gereken itinayı göstermek en vurgulu bir şekilde yerine getirilmesi
istenmiş vaciplerden (görevlerden)dir. Çünkü açık seçik olan naslar ancak karşı
karşıya kalınacak meseleleri n az bir kısmına yeterli olur. Eğer istinbat ihmal
edilecek olursa karşı karşıya kalınan hükümleri n bir çoğu yahut bir kısmı
hakkında gereken hükmü verme imkanı ortadan kalkar. Allah en iyi bilendir.
İlim adamları "kelale"
lafzının türeyişi hususunda farklı kanaatlere sahiptirler. Çoğunluk bu
kelimenin kıyıda köşede kalmak demek olan tekellül’DEN türemiş olduğunu
söylemişlerdir. Mesela amca oğluna kelale denilir. Çünkü onun neseb içerisinde
temel bir dayanağı yoktur. Aksine o nesebin kenarında, kıyısında bir yerdedir.
Etrafı çepeçevre kuşatmaktan türediği de söylenmiştir. Bu bakımdan (başa
konulan taç anlamındaki) eliklil de buradan türemiş bulunmaktadır. İklil ise
mücevharat ile süslenen ve başa konulan sargıyı andıran bir şeydir. Bu gibi
akrabalara kelale denilmesi ise onların öleni etrafından çevrelemiş olmasından
ötürüdür. Bunun, uzak ve alakası kopuk bir halde bulunan bir şeyi anlatmak için
kullanılan "kelle" kökünden türediği de söylenmiştir. Nitekim
akrabalık uzaklaşıp, neseb bağı uzaması halinde "kelletil rahim"
tabirleri de buradan gelmektedir. Mesafenin uzaklığından ötürü bir kimsenin
bitkin düşmesi halinde kullanılan "kelle fi meşyi: yürüyüşü
bitkinleşti" tabiri de buradan gelmektedir.
İlim adamları ayeti kerimede
kelale’DEN kastın ne olduğu hususunda farklı görüşlere sahiptir:
1. Birinci görüşe göre
bundan kasıt, ölenin çocuğu ve babasının bulunmaması halinde mirasçı olan
kimseler kastedilir. Otaktirde "kelale" lafzı "kelale mirasını
alır" anlamındaki takdiri ifade ile mansub olur.
2. İkinci görüşe göre
bu, çocuğu ve babası bulunmayan ölünün -ölü erkek ya da dişi olsun farketmemek
üzere- adı olarak zikredilir. Nitekim kısır adam ve kısır kadın hakkında
"akim" lafzı müşterek olarak kullanılır. Bu durumda buyruğun takdiri,
kelale olması halinde nasıl miras alıyorsa öylece ona miras verilir şeklinde
olur. Ebu Bekir es-Sıddik, Ömer, Ali, İbn Mesud, Zeyd b. Sabit ve İbn Abbas'da
(Allah hepsinden razı olsun) bu görüşün kendilerinden nakledildiği kimseler
arasındadır.
3. Kelale; aralarında
çocuk ve babanın bulunmadığı mirasçıların adıdır.
Bu kanaat sahipleri
Cabir (radıyallahu anh)'ın "bana sadece bir kelale mirasçı olacak"
şeklindeki sözünü delil göstermişlerdir. Onun hayatta bir oğlu da bir babası da
yoktu.
4. Kelale; miras alınan
malın adıdır.
Şia der ki: Kelale;
babası yahut dedesi bulunsa dahi çocuğu olmayan kimseye demişler ve böylelikle
baba ile birlikte kardeşlere miras vermişlerdir.
Kadı lyaz, dedi ki: Bu
kanaat İbn Abbas’DAN da rivayet edilmiş olmakla birlikte bu ondan sahih olarak
gelmemiş, batıl bir rivayettir. Aksine ondan gelen sahih rivayet ilim
adamlarının çoğunluğunun kabul ettiği kanaattir. (Kadı lyaz) devamla, dedi ki:
Bazı ilim adamları da kelalenin oğlu da babası da bulunmayan kişi demek olduğu
üzerinde icma olduğunu sözkonusu etmişlerdir. Mirasçılar arasında dedenin
bulunması halinde mirasçıların kelale olup olmayacağı hususunda ise ihtilaf
etmişlerdir. Dedenin baba hükmünde olmadığını söyleyenler bu durumda mirasçıları
kelale kabul eder. Onu baba olarak değerlendirenler ise mirasçıları kelale
olarak kabul ederler.
Kadı Iyaz (devamla),
dedi ki: Mirasçılar arasında kız çocuğu varsa, ilim adamlarının büyük
çoğunluğuna göre diğer mirasçılar kelaledir. Çünkü erkek ve kızkardeşler ile
onların dışındaki asabe olan akrabalar kız ile birlikte mirasçı olurlar. İbn
Abbas ise şöyle demektedir: Kız çocuğu bulunması halinde kız kardeş hiçbir
miras alamaz. Çünkü yüce Allah: "Onun bir oğlu ve kız kardeşi yoksa"
(Nisa, 176) buyurmaktadır. Davud (ez-Zahiri) de böyle demiştir. Şia ise şöyle
der: Kız çocuğun varlığı mirasçıların kelale olmasına engeldir. Çünkü şia, kız
çocuğunun varlığı ile birlikte erkek ve kız kardeşe hiçbir miras vermezler.
Malın tamamını kıza verirler. Bu kanaatlerine de yüce Allah'ın:
"Eğer çocuğu
bulunmayıp da kızkardeşi bulunan bir erkek ölürse bıraktığının yarısı
kızkardeşe kalır. Eğer onun (ölen kız kardeşinin) çocuğu yoksa o (erkek kardeş)
kız kardeşine (malının tamamına) mirasçı olur" (Nisa, 176) buyruğunu delil
göstermişlerdir.
Cumhurun kanaatine göre
ise ayet-i kerimenin anlamı, mirasın yarısının farz hisse olarak kızkardeşe
verilmesi ancak oğlun bulunmaması halinde sözkonusu olur. Kızkardeşe yarısını
farz hisse olarak vermenin şartı çocuğun bulunmamasıdır. Yoksa onun mirasçı
kabul edilmesinden dolayı değildir. Erkek ve kızkardeş baba ile birlikte
mirasçı olmamakla beraber çocuğun sözkonusu edilmediği gibi ayet-i kerimede
babanın yokluğu da sözkonusu edilmemiştir.
Çünkü feraiz ile ilgili
esas bir kaide olan bir şahıs aracılığı ile ölene akrabalığı bulunan bir kimse,
o şahsın varlığı ile birlikte miras alamaz şeklindeki feraize dair asıl
kaideden bilinen bir husustur. Bundan istisna ise annenin çocuklarıdır. Onun
varlığı ile birlikte (ölen babalarından) miras alırlar. Diğer taraftan bütün
müslümanlar Nisa süresi'nin sonundaki ayet-i kerimede sözü geçen erkek ve
kızkardeşlerden maksadın ya anne baba bir yahut da anne baba bir çocukların
bulunmaması halinde baba bir çocuklardır. Yine müslümanların icma ettikleri
üzere sürenin baş tarafında yer alan: "Eğer bir erkek yahut kadına çocuğu
ve babası olmadığı (kelale olduğu) halde mirasçı olunuyor ve bunların (ana bir)
erkek yahut kız kardeşi varsa ... " (Nisa, 12) buyruğunda kastedilen erkek
ve kız kardeşler anne bir erkek ve kız kardeşlerdir.
Sonraki sayfa için
aşağıdaki link’i kullan:
4- İNDİRİLEN SON
AYET KELALE AYETİDİR BABI