SAHİH-İ MÜSLİM

SALAT

باب الدعاء في صلاة الليل وقيامه

134- GECE NAMAZINDA VE KIYAMINDA DUA BABI

حدثني عبدالله بن هاشم بن حيان العبدي. حدثنا عبدالرحمن (يعني ابن مهدي) حدثنا سفيان عن سلمة بن كهيل، عن كريب، عن ابن عباس؛ قال:

بت ليلة عند خالتي ميمونة. فقام النبي صلى الله عليه وسلم من الليل. فأتى حاجته. ثم غسل وجهه ويديه. ثم نام. ثم قام. فأتي القربة فأطلق شناقها. ثم توضأ وضوءا بين الوضوءين. ولم يكثر. وقد أبلغ. ثم قام فصلى. فقمت فتمطيت كراهية أن يرى أني كنت أنتبه له. فتوضأت. فقام فصلى. فقمت عن يساره. فأخذ بيدي فأدارني عن يمينه. فتتامت صلاة رسول الله صلى الله عليه وسلم من الليل ثلاث عشرة ركعة. ثم اضطجع. فنام حتى نفخ. وكان إذا نام نفخ. فأتاه بلال فآذنه بالصلاة. فقام فصلى ولم يتوضأ وكان في دعائه "اللهم! اجعل في قلبي نورا، وفي بصري نورا، وفي سمعي نورا، وعن يميني نورا، وعن يساري نورا، وفوقي نورا، وتحتي نورا، وأمامي نورا، وخلفي نورا، وعظم لي نورا".

قال كريب: وسبعا في التابوت. فلقيت بعض ولد العباس فحدثني بهن. فذكر عصبي ولحمي ودمي وشعري وبشري. وذكر خصلتين.

1785- Bana Abdullah b. Haşim b. Hayyan el-Abdi tahdis etti, bize Abdurrahman -yani b. Mehdi- tahdis etti, bize Süfyan, Seleme b. Kuheyl'den, o Kureyb'den, o İbn Abbas'dan şöyle dediğini nakletti: Bir gece teyzem Meymune'nin yanında kaldım. Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) geceleyin kalktı, ihtiyacını gördükten sonra yüzünü, ellerini yıkadı, sonra uyudu. Sonra tekrar kalkıp kırbaya gitti, ağızını kapatan ipini çözdü, sonra iki abdest arası bir abdest aldı, (yani) çokça su kullanmadı ama abdest azalarını da iyice yıkadı. Sonra kalkıp namaz kıldı. Ben de ayağa kalktım ve benim onun yaptıklarının farkında olduğumu görmesini hoşlanmadığımdan dolayı gerindim, abdest aldım. O kalkıp namaza durdu. Ben de onun sol yanında durdum, beni elimden tutup sağ tarafına getirdi. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in geceleyin kıldığı namaz tam olarak on üç rekat oldu. Sonra uzanıp yattı, uyudu, hatta hafifçe horladı. O uyuduğu zaman hafifçe horlardı. Daha sonra BiIal gelip ona namaz vaktinin girdiğini haber verdi. O da abdest almaksızın kalkıp namaz kıldı. Duasında: "Allah'ım, kalbimde bir nur, gözümde bir nur, kulağımda bir nur, sağımda bir nur, solumda bir nur, üstümde bir nur, altımda bir nur, önümde bir nur, arkamda bir nur halket ve benim nurumu oldukça büyüt" cümleleri de vardı.

Kureyb dedi ki: Tabutta yedi lafız daha vardı, sonra Abbasoğullarından birisi ile karşılaşlım. Bana bunları tahdis etti ve sinirimi, etimi, kanımı, saçımı, tenimi ve iki hasleti daha zikretti.

حدثنا يحيى بن يحيى. قال: قرأت على مالك عن مخرمة بن سليمان، عن كريب مولى ابن عباس؛ أن ابن عباس أخبره؛ أنه بات ليلة عند ميمونة أم المؤمنين. وهي خالته. قال فاضطجعت في عرض الوسادة. واضطجع رسول الله صلى الله عليه وسلم في طولها. فنام رسول الله صلى الله عليه وسلم حتى انتصف الليل. أو قبله بقليل. أو بعده بقليل. استيقظ رسول الله صلى الله عليه وسلم. فجعل يمسح النوم عن وجهه بيده. ثم قرأ العشر الآيات الخواتم من سورة آل عمران. ثم قام إلى شن معلقة. فتوضأ منها. فأحسن وضوءه. ثم قام فصلى.

قال ابن عباس: فقمت فصنعت مثل ما صنع رسول الله صلى الله عليه وسلم. ثم ذهبت فقمت إلى جنبه. فوضع رسول الله صلى الله عليه وسلم يده اليمنى على رأسي. وأخذ بأذني اليمنى يفتلها. فصلى ركعتين. ثم ركعتين. ثم ركعتين. ثم ركعتين. ثم ركعتين. ثم أوتر. ثم اضطجع. حتى جاء المؤذن فقام. فصلى ركعتين خفيفتين. ثم خرج فصلى الصبح.

1786- Bana Yahya b. Yahya tahdis edip dedi ki: Malik'e, Mahreme b. Süleyman'dan diye naklettiği rivayetini okudum. O İbn Abbas'ın azadlısı Kureyb'den rivayet ettiğine göre İbn Abbas kendisine şunu haber vermiştir: Bir gece teyzesi olan müminlerin annesi Meymune'nin yanında kaldı. (İbn Abbas) dedi ki: Ben yaslığın eni boyunca uzandım. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ve eşi de uzunluğuna yatblar. Resulullah gece yarısına kadar yahut ondan az öncesine ya da ondan biraz sonrasına kadar uyudu. Sonra Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) uyandı. Eli ile yüzünden uykuyu silmeye başladı, arkasından N-i İmran suresinin sonundaki on ayeti okudu. Sonra asılı bir kırbanın yanına kalkıp gitti, ondan güzel bir şekilde abdest aldı, sonra kalkıp namaza durdu.

İbn Abbas dedi ki: Ben de kalkıp Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in yaptığının aynısını yaptım, sonra gidip onun yanında durdum. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) sağ elini başımın üzerine koyup sağ kulağımı tutup bükmeye başladı. İki rekat namaz kıldı, sonra iki re kat daha, sonra iki re kat daha, sonra iki rekat daha, sonra iki rekat daha, sonra iki rekat daha kıldı, sonra vitir kıldı. Arkasından müezzin gelinceye kadar uzanıp yattı, (müezzin gelince) kalktı, hafif iki rekat namaz kıldıktan sonra (mescide) çıkıp sabah namazını kıldırdı.

Diğer tahric: Buhari, 183, 992, 1198, 4570, 4571, 4572, 698; Ebu Davud, 1364, 1367; Nesai, 1619; İbn Mace, 1363

AÇIKLAMA: Bu babda İbn Abbas'ın pek çok hükümleri ve başka hususları ihtiva eden hadisi yer almaktadır.

(1785) "Geceleyin kalkıp ihtiyacını giderdi" yani def-i hacette bulundu. "Sonra yüzünü ve ellerini yıkadıktan sonra kalktı." Bu yıkama temizlik, zikir ve daha başka hususları üşenmeden, istekle yapabilmek içindi.

"Kırbaya gidip ağzını kapatan ipini çözdü" Hadisteki "şinak" kırbanın kendisi ile kazığa asılı bulunduğu ip demektir. Bu açıklamayı Ebu Ubeyde, Ebu Ubeyd ve başkaları yapmıştır. Bunu vika (kırbanın ağzını bağlayan ip) olduğu da söylenmiştir.

"Benim yaptıklarına dikkat ettiğimi görmesini istemediğimden kalkıp gerindim." Biz bu "entebihu: dikkat ettim" lafzını bu şekilde zapt ettik, ülkemizdeki asıl nüshalarda da bu şekildedir. Buhari'de ise "ebkihi" diye kaydedilmiştir ki, onu gözetledim, anlamındadır. "Ona dikkat ettim" ile aynı anlamı taşır.

Bu Hadisten anlaşılan hükümler:

1. "Sol yanında durdum, elimden tutup beni sağ tarafıma çevirdi." Bu ibareden imama uyan tek bir kişinin imam'ın sağında duracağı hükmü anlaşılmaktadır.

2. Aynı şekilde eğer sol tarafına duracak olursa onun sağ tarafına geçer.

Kendisi geçmeyecek olursa imam onun geçmesini sağlar.

3. Diğer taraftan az sayılacak bir fiil (amel-i kalil) namazı bozmaz,

4. Çocuğun kıldığı namaz sahihtir.

5. Onun da tıpkı baliğ kişi gibi imama göre duracak belli bir yeri vardır ve farz namazlar dışındaki namazlarda cemaat sahihtir.

6. "Sonra uzanıp yattı ve hafif horlayıncaya kadar uyuduktan sonra abdest almaksızın kalkıp namaz kıldı" bu ise onun özelliklerindendir. Uzanarak yatmak onun için abdest bozucu değildir. Çünkü onun gözleri uyusa bile kalbi uyumazdı. Şayet abdest bozucu bir hali olacak olsa diğer insanlardan farklı olarak o bunu hissederdi.

Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: ''Allah'ım, kalbimde bir nur. .. yarat" duası hakkında ilim adamları şöyle demişlerdir: Bütün azalarında ve cihetlerinde bir nur olmasını diledi, bundan maksat ise hakkın açıklık kazanması, aydınlanması ve hakka hidayet bulmaktır. O bütün azalarında, dsminde, tasarruflarında, gidip gelmesinde ve hallerinde nur olmasını niyaz etmiş, hiçbir tarafının doğrudan uzaklaşmaması için altı cihetinde yani her tarafında bulunmasını istemiştir.

Hadisin senedinde "Seleme b. Kuheyl, Kureyb'den, o İbn Abbas'dan" deyip duayı da: ''Allah'lm kalbimde bir nur, gözümde bir nur. .. yarat" dedikten sonra: "Klireyb dedi ki: Tabutta da yedi tane zikretti, sonra Abbasoğullarından birisi ile karşılaştım, bana bunları tahdis etti" ile ilgili olarak ilim adamları anlamının şu olduğunu söylemişlerdir:

Duasında yedi hususu zikretti, yani hepsini unuttuğum yedi kelime daha . söyledi. İlim adamlarının dediklerine göre "tabut"tan maksat, insanın kaburgası ve onun içinde bulunan kalp ve diğer organlarıdır. Böylelikle içinde eşyanın korunduğu sandık gibi olan tabuta benzerek bu ifadeyi kullanmıştır. Yani kalbimde de yedi nur yarat dedi, ama ben bunları unuttum.

"Abbasoğullarından birisi ile karşılaştım" diyen kişi Seleme b.

Kuheyl' dir.

(1786) "Yastığın enine doğru uzandım ... " Buradaki (enine anlamındaki lafız olan) '''ard'' lafzını bu şekilde ayn harfi fethalı olarak zaptetmiş bulunuyoruz. Kadi İyaz da çoğunluğun rivayetinde böyle olduğunu nakletmektedir. Onun dediğine göre Davudi bunu ötreli (urz) olarak diye rivayet etmiştir ki, bu da yan tarafı anlamındadır. Doğrusu fethalı olduğudur. Yastık'tan maksat, başın altına konan yastıktır. Kadi İyaz da el-Bad, el-Asili ve başkalarından burada yastığın, döşek, yatak olduğunu söylediklerini rivayet etmiştir. Çünkü hadiste "onun üzerine uzunlamasına yattı" denilmektedir. Bu açıklama zayıf ya da batıldır.

7. Bu hadiste erkeğin cima olmaksızın hanımı ile birlikte mümeyyiz dahi olsa mahremlerinden birisinin de bulunduğu sırada yatmasının caiz oluşuna delil vardır.

Kadı İyaz dedi ki: Bu hadislerin rivayetlerinden birisinde şöyle denilmektedir: İbn Abbas dedi ki: Teyzemin ay hali olduğu bir gece yanında kalmıştım. (Kadi İyaz) dedi ki: Bu kelime rivayet yolu itibari ile sahih olmasa dahi anlamı itibari ile oldukça güzeldir. Çünkü İbn Abbas'ın, Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in eşi ile birlikte olmaya ihtiyaç duyacağı bir gecede yanında kalmayı istemesi de sözkonusu olmaz, babası da onu ancak Allah Resulünün eşine ihtiyaç duymayacağı bir gece olduğunu bilmesi hali dışında onu göndermesi düşünülemez. Çünkü açıkça bilinen bir husustur ki, o ikisi ile birlikte aynı yastıkta uzanmıştı. İbn Abbas'ın huzurunda ihtiyacını görmeyeceği de bilinen bir husustur. Bununla birlikte İbn Abbas ya uyumamış yahut da pek az uyumuş, Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in işlerini yaptıklarını gözetlemeye koyulmuştu.

8. "Uykuyu yüzünden silmeye başladı" uykunun etkilerini silmeye başladı, demektir. Bundan, böyle yapmanın müstehab olduğu hükmü ve mecazi ifadenin kullanılabileceği hükmü anlaşılmaktadır.

9. "Sonra AI-i İmran suresinin sonundan on ayet okudu" bundan da abdesti olmayanın (ezberinden) Kur'an okumasının caiz olduğu hükmü anlaşılmaktadır ki, bu müslümanların icma ettikleri bir husustur.

10. Kur'an okumak ancak cünüb ve ay hali olan kimseye haramdır.

11. Ayrıca buradan geceleyin uyanınca bu ayetleri okumanın müstehab oldUğU hükmü anlaşıldığı gibi,

12. AI-i İmran suresi, Bakara suresi, Nisa suresi vb. isimleri kullanmanın caiz olduğu hükmü de anlaşılmaktadır. Şu kadar var ki, mutekaddimundan kimisi bunu hoş görmeyerek: Ancak, içinde AI-i İmran'ın sözkonusu edildiği sure, içinde Bakara'nın sözkonusu edildiği sure denilebileceğini söylemiş ise de doğrusu birincisidir. Selef ve halef alimleri de genel olarak böyle demişlerdir. Sahih hadisler de bu hususta birbirini güçlendirip pekiştirmektedir. Bu hususta herhangi bir kapalılık yoktur.

"Asılı bir kırba" ifadesindeki "eş-şin" yıpranmış kırba demektir, çoğulu "şinan" diye gelir.

"Sağ kulağı mı tutup büktü" denildiğine göre kulağını uykudan onu uyandırmak.!çin bükmüştür. Bir diğer açıklamaya göre namazın hal ve hareketlerine, imama uyanın duracağı yere ve başka hususlara dikkat etmesi için olmuştur. Birincisi diğer rivayetteki: "Uyukladığımda benim kulağımın yumuşağından tutmaya başladı" ibaresi dolayısı ile daha güçlüdür.

13. "İki rekat namaz kıldı, sonra iki rekat daha ... sonra da çıkıp sabah namazını kıldırdı." Buradan vitir ve diğer namazlarda daha faziletli olanın her iki rekatın sonunda selam vermek olduğu, eğer vitir kılacaksa vitrin tek başına ayrı bir rekat olarak kılınacağı hükmü anlaşılmaktadır. Hem bizim hem cumhurun kabul ettiği görüş budur. Ebu Hanife ise -akşam gibi- iki rekata bitişik tek bir rekattir, demiştir.

14, 15, 16. Yine buradan müezzinin çıkıp namaz kıldırması için imam'ın yanına gelmesinin, sabah sünnetinin hafif kılınmasının caiz olduğu, vitrin on üç rekat olarak kılmanın daha mükemmel olduğu hükümleri de anlaşılmaktadır.

Bu hususta bizim mezheb alimlerimizin farklı görüşleri bulunmaktadır.

Kimileri: Bu hadisin zahiri anlamı dolayısı ile vitrin azami rekat sayısı on üç rekattır, derken, çoğunluk: Azamisi on bir rekat demiş ve İbn Abbas'ın: "İkisi yatsının sünneti olan iki rekat olmak üzere namaz kıldı" hadisine göre tevil etmişlerdir ki bu, hadisten uzak, zayıf bir tevildir.

وحدثني محمد بن سلمة المرادي. حدثنا عبدالله بن وهب عن عياض بن عبدالله الفهري، عن مخرمة بن سليمان، بهذا الإسناد. وزاد:

ثم عمد إلى شجب من ماء. فتسوك وتوضأ. وأسبغ الوضوء ولم يهرق من الماء إلا قليلا. ثم حركني فقمت. وسائر الحديث نحو حديث مالك.

1787- Bana Muhammed b. Seleme el-Muradi de tahdis etti, bize Abdullah b. Vehb, lyaz b. Abdullah el-Fihri'den tahdis etti, o Mahreme b. Süleyman'dan bu isnad ile hadisi rivayet etti ve şunları ekledi: Sonra yıpranmış bir kırbaya doğru gitti. Ağzını misvakladı, abdest aldı, abdest azalarını iyice yıkadı ama ancak çok az döktü. Sonra beni dürttü, ben de ayağa kalktım. Hadisin geri kalan kısımları ise Malik'in hadisi (rivayet ettiği)ne yakındır.

حدثني هارون بن سعيد الأيلي. حدثنا ابن وهب. حدثنا عمرو عن عبدربه بن سعيد عن مخرمة بن سليمان، عن كريب مولى ابن عباس، عن ابن عباس؛ أنه قال:

نمت عند ميمونة زوج النبي صلى الله عليه وسلم. ورسول الله صلى الله عليه وسلم عندها تلك الليلة. فتوضأ رسول الله صلى الله عليه وسلم. ثم قام فصلى. فقمت عن يساره. فأخذني فجعلني عن يمينه. فصلى في تلك الليلة ثلاث عشرة ركعة. ثم نام رسول الله صلى الله عليه وسلم حتى نفخ. وكان إذا نام نفخ. ثم أتاه المؤذن فخرج فصلى. ولم يتوضأ.

قال عمرو: فحدثت به بكير بن الأشج. فقال: حدثني كريب بذلك.

1788- Bana Harun b. Said el-Eyli tahdis etti, bize İbn Vehb tahdis etti, bize Amr, Abdu Rabbih b. Said'den tahdis etti, o Mahreme b. Süleyman'dan, o İbn Abbas'ın azadlısı Kureyb'den, o İbn Abbas'dan şöyle dediğini rivayet etti: Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in zevcesi Meymune'nin yanında uyumuştum. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) O gece onun yanında idi. Allah Resulü abdest aldıktan sonra kalkıp namaza durdu. Ben de onun sol yanında durdum. Beni tutup sağ tarafına getirdi. O gece on üç re kat namaz kıldı. Sonra Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) hafifçe horlayacak kadar uyudu. O uyudu mu hafifçe horlardı. Sonra müezzin gel(ip sabah namazına çağır)dı. O da abdest almaksızın çıkıp namaz kıldırdı.

Amr dedi ki: Ben bu hadisi Buker b. el-Eşecc'e tahdis ettim, o da: Kureyb bana bunu tahdis etti, dedi:

AÇIKLAMA: (1787) "Sonra yıpranmış bir kırbaya uzandı." Dil bilginlerinin söylediklerine göre "şecb" yıpranmış eski su kırbası demektir. Bu da diğer rivayette geçen "asılı bir kırba" ile aynı anlamdadır. Kırbanın üzerine asıldığı çakılmış kazıklara işcab denildiği de söylenmiştir.

وحدثنا محمد بن رافع. حدثنا ابن أبي فديك. أخبرنا الضحاك عن مخرمة بن سليمان، عن كريب مولى ابن عباس، عن ابن عباس؛ قال:

بت ليلة عند خالتي ميمونة بنت الحارث. فقلت لها: إذا قام رسول الله صلى الله عليه وسلم فأيقظني. فقام رسول الله صلى الله عليه وسلم. فقمت إلى جنبه الأيسر. فأخذ بيدي. فجعلني من شقه الأيمن. فجعلت إذا أغفيت يأخذ بشحمة أذني. قال: فصلى إحدى عشرة ركعة. ثم احتبى. حتى إني لأسمع نفسه، راقدا. فلما تبين له الفجر صلى ركعتين خفيفتين.

1789- Bize Muhammed b. Rafi'de tahdis etti ... İbn Abbas'ın azadlısı Kureyb, İbn Abbas'dan şöyle dediğini nakletti: Bir gece teyzem Haris kızı Meymune'nin yanında kaldım. Ona: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) kalkınca beni de uyandır, dedim. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) kalktı, ben de onun sol yanında ayakta durdum. Elimden tutup beni sağ yanına koydu. Ben uyukladığım zaman benim kulağımın yumuşağından yakalıyordu. İbn Abbas (devamla) dedi ki: On bir rekat namaz kıldıktan sonra yan tarafına yaslandı. O kadar ki, o yabyorken ben onun nefesini duyuyordum. Fecrin aydınlandığını görünce hafif iki rekat namaz kıldı.

حدثنا ابن أبي عمر ومحمد بن حاتم عن ابن عيينة. قال ابن أبي عمر: حدثنا سفيان عن عمرو بن دينار، عن كريب مولى ابن عباس، عن ابن عباس؛ أنه بات عند خالته ميمونة. فقام رسول الله صلى الله عليه وسلم من الليل. فتوضأ من شن معلق وضوءا خفيفا (قال وصف وضوءه وجعل يخففه ويقلله) قال ابن عباس:

فقمت فصنعت مثل ما صنع النبي صلى الله عليه وسلم. ثم جئت فقمت عن يساره. فأخلفني فجعلني عن يمينه. فصلى. ثم اضطجع فنام حتى نفخ. ثم أتاه بلال فآذنه بالصلاة. فخرج فصلى الصبح ولم يتوضأ.

قال سفيان: وهذا للنبي صلى الله عليه وسلم خاصة. لأنه بلغنا أن النبي صلى الله عليه وسلم تنام عيناه ولا ينام قلبه.

1790- Bana İbn Ebu Ömer ve Muhammed b. Hatim, İbn Uyeyne'den tahdis etti. İbn Ebu Ömer dedi ki: Bize Süfyan, Amr b. Dinar'dan tahdis etti, o İbn Abbas'ın azadlısı Kureyb'den, o İbn Abbas'dan rivayet ettiğine göre:8ir gece teyzesi Meymune'nin yanında kalmışb. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) geceleyin kalkıp asılı bir kırbadan hafif bir abdest aldı. -(Ravi) dedi ki: ö'nun abdestini de gösterdi ve abdestini hafifçe ve az su kullanarak aldı.-

İbn Abbas dedi ki: Ben de kalkıp Nebi (Sallallahu aleyhi ve SellemI'in yapbğı gibi yaptım. Sonra gelip onun sol tarafına durdum. Beni arkasından çevirip sağ tarafına getirdi. Namaz kıldıktan sonra hafif horlayacak kadar uzanıp yattı. Sonra Bilal gelip ona namazı haber verince o da abdest almaksızın dışan çıkıp sabah namazını kıldırdı.

Süfyan dedi ki: Bu ise Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e ait bir özelliktir.

Çünkübize ulaştığına göre Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellemı'in gözleri uyur, kalbi uyumazdı.

حدثنا محمد بن بشار. حدثنا محمد (وهو ابن جعفر) حدثنا شعبة عن سلمة، عن كريب، عن ابن عباس؛ قال:

بت في بيت خالتي ميمونة. فبقيت كيف يصلي رسول الله صلى الله عليه وسلم. قال فقام فبال. ثم غسل وجهه وكفيه. ثم نام. ثم قام إلى القربة فأطلق شناقها. ثم صب في الجفنة أو القصعة. فأكبه بيده عليها. ثم توضأ وضوءا حسنا بين الوضوءين. ثم قام فصلى فجئت فقمت إلى جنبه. فقمت عن يساره. قال فأخذني فأقامني عن يمينه. فتكاملت صلاة رسول الله صلى الله عليه وسلم ثلاث عشرة ركعة. ثم نام حتى نفخ. وكنا نعرفه إذا نام بنفخه. ثم خرج إلى الصلاة. فصلى. فجعل يقول في صلاته أو في سجوده "اللهم! اجعل في قلبي نورا، وفي سمعي نورا، وفي بصري نورا، وعن يميني نورا، وعن شمالي نورا، وأمامي نورا، وخلفي نورا، وفوقي نورا، وتحتي نورا، واجعل لي نورا، أو قال واجعلني نورا".

1791- Bize Muhammed b. Beşşar tahdis etti, bize Muhammed -ki o İbn Cafer'dir-, tahdis etti, bize Şu'be, Seleme'den tahdis etti, o Kureyb'den, o İbn Abbas'dan şöyle dediğini rivayet etti: Bir gece teyzem Meymune'nin evinde kaldım, Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellemı'in nasıl namaz kıldığını dikkatle gözetledim. Önce kalktı, küçük abdestini bozdu, sonra yüzünü ve ellerini yıkadı, sonra ovdu, sonra kalkıp kırbaya uzandı, onun bağını çözdü, sonra tasa yahut çanağa su döktü. Suyu onun üzerine eli ile döktükten sonra iki abdest arası güzelce bir abdest aldı. Sonra kalkıp namaza durdu. Ben de gelip yanında durdum ama sol tarafında durdum. Beni yakalayıp sağ tarafına durdurdu. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellemı'in kıldığı namaz tam on üç rekat oldu. Sonra hafifçe horlayacak kadar uyudu. Biz onun uyuduğunu hafifçe horlamasından anlardık. Sonra namaza çıktı ve namaz kıldı(rdı). Namazında yahut secdesinde şöyle buyurdu: ''Allah'ım, kalbimde bir nur, kulağımda bir nur, gözümde bir nur, sağımda bir nur, solumda bir nur, önümde bir nur, arkamda bir nur, üzerimde bir nur, altımda bir nur kıl. Bana bir nur ver -yahut: beni bir nur kıl dedi-"

وحدثني إسحاق بن منصور. حدثنا النضر بن شميل. أخبرنا شعبة. حدثنا سلمة بن كهيل عن بكير، عن كريب، عن ابن عباس. قال سلمة:

فلقيت كريبا فقال: قال ابن عباس: كنت عند خالتي ميمونة. فجاء رسول الله صلى الله عليه وسلم. ثم ذكر بمثل حديث غندر. وقال "واجعلني نورا" ولم يشك.

1792- Bana İshak b. Mansur da tahdis etti, bize en-Nadr b. Şumeyl tahdis etti, bize Şu'be haber verdi, bize Seleme b. Kuheyl, Bukeyr'den tahdis etti, o Kureyb'den, o İbn Abbas'dan rivayet etti:

Seleme dedi ki: Kureyb ile karşılaştım, o şöyle dedi: İbn Abbas dedi ki: Teyzem Meymune'nin yanında idim. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) geldi deyip sonra da hadisi Gunder'in hadisi rivayet ettiği gibi rivayet etti ve şüphe etmeden: "Ve beni bir nur kıl" dedi.

وحدثنا أبو بكر بن أبي شيبة وهناد بن السري. قالا: حدثنا أبو الأحوص عن سعيد بن مسروق، عن سلمة ابن كهيل، عن أبي رشدين مولى ابن عباس، عن ابن عباس؛ قال:

بت عند خالتي ميمونة. واقتص الحديث. ولم يذكر غسل الوجه والكفين. غير أنه قال: ثم أتى القربة فحل شناقها. فتوضأ وضوءا بين الوضوءين. ثم أتى فراشه فنام. ثم قام قومة أخرى. فأتى القربة فحل شناقها. ثم توضأ وضوءا هو الوضوء. وقال "أعظم لي نورا" ولم يذكر: واجعلني نورا.

1793- Bize Ebu Bekr b. Ebi Şeybe ve Hennad b. Serri de tahdis edip dedi ki: ... İbn Abbas'ın azadlısı Ebu Rişdin, İbn Abbas'dan şöyle dediğini rivayet etti: Bir gece teyzem Meymune'nin yanında kaldım. Sonra hadisi rivayet etti ve rivayetinde yüzünü ve ellerini yıkamayı sözkonusu etmedi. Ama o şöyle dedi: Sonra kırbaya gidip kırbanın asılı bulunduğu ipi çözdü. İki abdest arasında bir abdest aldıktan sonra yatağına gelip uyudu. Sonra bir daha kalktı, kırbanın yanına gidip bağlı bulunduğu ipi çözdü. Sonra da öyle bir abdest aldı ki, abdest ona denir. Ayrıca rivayetinde: ''Allah'ım, benim nurumu büyüt" buyurdu, dedi fakat: "Beni bir nur kıl" ibaresini zikretmedi.

وحدثني أبو الطاهر. حدثنا ابن وهب عن عبدالرحمن بن سلمان الحجري، عن عقيل بن خالد؛ أبي سلمة بن كهيل حدثه؛ أن كريبا حدثه؛ أن ابن عباس بات ليلة عند رسول الله صلى الله عليه وسلم. قال فقام رسول الله صلى الله عليه وسلم إلى القربة فسكب منها. فتوضأ ولم يكثر من الماء ولم يقصر في الوضوء. وساق الحديث. وفيه: قال:

ودعا رسول الله صلى الله عليه وسلم ليلتئذ تسع عشرة كلمة. قال سلمة: حدثنيها كريب. فحفظت منها ثنتي عشرة. ونسيت ما بقي. قال رسول الله صلى الله عليه وسلم "اللهم! اجعل لي في قلبي نورا، وفي لساني نورا، وفي سمعي نورا، وفي بصري نورا، ومن فوقي نورا، ومن تحتي نورا، وعن يميني نورا، وعن شمالي نورا، ومن بين يدي نورا، ومن خلفي نورا، واجعل في نفسي نورا، وأعظم لي نورا".

1794- Bana Ebu Tahir de tahdis etti. Bize İbn Vehb, Abdurrahman b. Selman el-Hacri'den tahdis etti. Ukayl b. Halid'in rivayet ettiğine göre Seleme b. Kuheyl kendisine şunu tahdis etmiştir: Kureyb'in kendisine tahdis ettiğine göre İbn Abbas, bir gece Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in yanında kaldı. (İbn Abbas) dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) kalkıp kırbanın yanına gitti, ondan su boşalttı, abdest aldı ama abdest alırken suyu ne çok, ne de az kullandı. Sonra hadisin kalanını rivayet etti.

Rivayetinde şu da vardı: (İbn Abbas) dedi ki: O gece Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) on dokuz kelime ile dua etti. Seleme dedi ki: Bunları bana Kureyb tahdis ettiği halde ben onlardan on ikisini belledim, geri kalanlarını unuttum. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Allah'ım, benim için kalbimde bir nur, dilimde bir nur, kulağımda bir nur, gözümde bir nur, üstümden bir nur, altımdan bir nur, sağımda bir nur, solumda bir nur, önümde bir nur, arkamda bir nur yarat. Nefsimde de bir nur yarat ve nurumu büyüt" buyurdu.

وحدثني أبو بكر بن إسحاق. أخبرنا ابن أبي مريم. أخبرنا محمد بن جعفر. أخبرني شريك بن أبي نمر عن كريب، عن ابن عباس؛ أنه قال:

رقدت في بيت ميمونة ليلة كان النبي صلى الله عليه وسلم عندها. لأنظر كيف صلاة النبي صلى الله عليه وسلم بالليل. قال فتحدث النبي صلى الله عليه وسلم مع أهله ساعة. ثم رقد. وساق الحديث. وفيه: ثم قام فتوضأ واستن.

1795- Bana Ebu Bekir b. İshak da tahdis etti. .. Şerik b. Ebu Nemir, Kureyb'den, o İbn Abbas'dan şöyle dediğini rivayet etti: Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in Meymune'nin yanında bulunduğu bir gece evinde kaldım. Maksadım Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in geceleyin kıldığı namazı görmekti.

(İbn Abbas) dedi ki: Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) zevcesi ile bir süre konuştuktan sonra uyudu ve hadisin geri kalan kısmını rivayet etti. Bu rivayetinde: Sonra kalkıp abdest aldı ve misvak ile dişlerini temizledi, ibaresi de vardır.

Diğer tahric: Buhari, 4569, 6215 -buna yakın-, 7452

AÇIKLAMA: (1789) "Sonra yan tarafına yaslandı, öyle ki ben onun uykuda iken nefes alışını duyuyordum." Bu önce uzandı, sonra geçen rivayette de geçtiği gibi yanı üzerine yattı demektir. Buna göre önce yana yaslandı sonra uzanıp uyudu. Öyle ki o, onun hafifçe horlamasını ve nefesini duyuyordu.

(1790) "Onun sol yanına durdum, o beni arkadan çevirip sağ tarafına durdurdu" Yani beni arkasından çevirip sağıma durdurdu.

"Nasıl namaz kıldığına dikkatle baktım" yani onu gözetleyip baktım. "Sonra iki abdest arası güzelce bir abdest aldı" yani suyu israf derecesinde de kullanmadı, pek az da kullanmadı. İkisi arasında orta yollu kullandı.

(1793) "İbn Abbas'ın azadlısı Ebu Rişdin." Bu İbn Abbas'ın azadlısı Kureyb'in kendisidir. Oğlu Rişdin ile künyelenmiştir.

(1794) "Abdurrahman b. Selman el-Hacri" bilinen bir kabile olan Hacru Ruayne'ye nisbetlidir.

(1795) "Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bir süre zevcesi ile konuştuktan sonra uyudu." Bu hadisten ihtiyaç ve maslahat dolayısı ile yatsı namazından sonra konuşmanın caiz olduğu hükmü anlatılmaktadır. Hadiste sabit olduğu üzere ise o, yatsıdan önce uyumayı ondan sonra ise konuşmayı mekruh görmüştür. Bu mekruh oluş, -daha önce ilgili babında açıklandığı gibi- ihtiyaç olmayan, maslahatı bulunmayan konuşma hakkındadır.

حدثنا واصل بن عبدالأعلى. حدثنا محمد بن فضيل عن حصين بن عبدالرحمن، عن حبيب بن أبي ثابت، عن محمد بن علي بن عبدالله بن عباس، عن أبيه، عن عبدالله بن عباس؛ أنه رقد عند رسول الله صلى الله عليه وسلم. فاستيقظ. فتسوك وتوضأ وهو يقول:

"إن في خلق السماوات والأرض واختلاف الليل والنهار لآيات لأولي الألباب" [3/آل عمران/الآية-190]. فقرأ هؤلاء الآيات حتى ختم السورة. ثم قام فصلى ركعتين. فأطال فيهما القيام والركوع والسجود. ثم انصرف فنام حتى نفخ. ثم فعل ذلك ثلاث مرات. ست ركعات. كل ذلك يستاك ويتوضأ ويقرأ هؤلاء الآيات. ثم أوتر بثلاث. فأذن المؤذن فخرج إلى الصلاة. وهو يقول "اللهم! اجعل في قلبي نورا، وفي لساني نورا، واجعل في سمعي نورا، واجعل في بصري نورا، واجعل من خلفي نورا، ومن أمامي نورا، واجعل من فوقي نورا، ومن تحتي نورا. اللهم! أعطني نورا".

1796- Bize Vasıl b. Abdu'l-Ala tahdis etti ... Muhammed b. Ali b. Abdullah b. Abbas babasından rivayet etti. O, Abdullah b. Abbas'dan rivayet etiğine göre, Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in yanında uyudu. Allah Resulü uyandı. Misvak kullandı, abdest aldı. Bu arada: "Muhakkak göklerle yerin yaratılmasında, gece ile gündüzün değişip durmasında özlü akıl sahipleri için pek çok ayetler vardır" diyordu. Bu ayetleri sureyi bitirinceye kadar okudu. Sonra kalkıp iki rekat namaz kıldı. Bu iki rekatın kıyamını, rüku ve sücudunu uzunca tuttu. Sonra gidip hafifçe horlayıncaya kadar uyudu. Sonra bu işi üç dda tekrar etti. Altı rekat namaz kıldı. Bunların her birinde misvak kullanıyor, abdest alıyor ve bu ayetleri okuyordu. Sonra üç re kat vitir kıldı. Müezzin ezan okuyunca namaza gitmek üzere çıktı. Bu arada şöyle dua ediyordu: "Allah'ım, kdlbimde bir nur, dilimde bir nur, kulağımda bir nur, gözümde bir nur, arkamda bir nur, önümde bir nur, üzerimde bir nur, altımda bir nur yarat. Allah'ım, bana bir nur ver!"

Diğer tahric: Ebu Davud, 58, 1353, 1354; Nesai, 1703, 1704 -muhtasar-

AÇIKLAMA: "Sonra kalkıp iki rekat namaz kıldı." Kıyamlarını, rükularını ve secdelerini uzun tuttu ... Sonra üç rekat vitir kıldı." Bu rivayet, kıldığı ikişer re kat arasında uyuduğunu sözkonusu etmesi ve rekatlerin sayısı bakımından diğer rivayetlere muhaliftir. Çünkü diğer rivayetlerde arada uyuduğunu sözkonusu etmediği gibi on üç rekat namaz kıldığını da söylemektedir.

Kadi İyaz dedi ki: Bu Husayn'ın Habib b. Ebu Sabit'ten diye naklettiği bir rivayettir. Bu rivayetteki muzdariplik ve ravilerin ihtilafları dolayısı ile Darakutni'nin Müslim'e istidrakte bulunduğu rivayetlerden birisidir. Darakutni dedi ki: Bu rivayeti ondan yedi farklı şekilde nakletmiş ve bu hususta cumhura muhalefet etmiştir. Derim ki: Ama durumun böyle olması Müslim'in tenkid edilmesini gerektirmez. Çünkü o bu rivayeti asıl ve bağımsız bir rivayet olarak zikretmemiştir. O bunu ancak mütabaat olmak üzere zikretmiştir. Mütabaat olarak zikredilen rivayetler hakkında asıl rivayetlerde aranan bir takım hususlar aranmaz. Nitekim daha önce birkaç yerde buna dair açıklamalar geçmiş bulunmaktadır.

Kadi İyaz dedi ki: Bir ihtimal o bu rivayetinde Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in gece namazına başlarken kıldığı hafif iki rekatlık namazı saymamıştır. Nitekim Müslim ve başka kaynaklardaki hadisler bu iki rekatı açıkça sözkonusu etmişlerdir. Bundan dolayı o rivayetinde: İki rekat namaz kıldı ve bu iki rekatın kıyamını, rükuunu, sücudunu uzun tuttu, demiştir. Bu da sözünü ettiği bu iki rekatın hafifçe kıldığı iki re kattan sonra olduğuna delildir. Bu durumda önce hafif iki rekat kılmış, sonra uzun iki re kat kılmış, sonra adı geçen altı rekatı kılmış, bunlardan sonra ise belirttiği üzere üç rekat kılmıştır. Böylelikle toplam -diğer rivayetlerde olduğu gibi- on üç re kat kılmış olur. Allah en iyi bilendir.

وحدثني محمد بن حاتم. حدثنا محمد بن بكر. أخبرنا ابن جريج. أخبرني عطاء عن ابن عباس؛ قال:

بت ذات ليلة عند خالتي ميمونة. فقام النبي صلى الله عليه وسلم يصلي متطوعا من الليل. فقام النبي صلى الله عليه وسلم إلى القربة فتوضأ. فقام فصلى. فقمت، لما رأيته صنع ذلك، فتوضأت من القربة. ثم قمت إلى شقه الأيسر. فأخذ بيدي من وراء ظهره، يعدلني كذلك من وراء ظهره إلى الشق الأيمن. قلت: أفي التطوع كان ذلك؟ قال: نعم.

1797- Bana Muhammed b. Hatim de tahdis etti ... İbn Abbas dedi ki: Bir gece teyzem Meymune'nin yanında kaldım. Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) geceleyin kalkıp nafile namaz kıldı. Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) kalkıp kırbanın yanına gitti, abdest aldı. Sonra kalkıp namaz kıldı. Onun böyle yaptığını görünce ben de kalktım kırbadan abdest aldım, sonra onun sol yanında durdum. Arka tarafından elimi tutup beni bu şekilde arkasından sağ tarafına doğru getirdi. (Ata dedi ki:) Ben: Bu tatavvu (nafile) namazda mı oldu, dedim. O: Evet, dedi.

Yalnız Müslim rivayet etmiştir

وحدثني هارون بن عبدالله ومحمد بن رافع. قالا: حدثنا وهب بن جرير. أخبرني أبي. قال: سمعت قيس بن سعد يحدث عن عطاء، عن ابن عباس؛ قال:

بعثني العباس إلى النبي صلى الله عليه وسلم، وهو في بيت خالتي ميمونة. فبت معه تلك الليلة. فقام يصلي من الليل. فقمت عن يساره. فتناولني من خلف ظهره. فجعلني على يمينه.

1798- Bana Harun b. Abdullah ve Muhammed b. Rafi'de tahdis edip dediler ki: ... Ata, İbn Abbas'dan şöyle dediğini rivayet etti: (Babam) Abbas beni -teyzem Meymune'nin evinde olduğu sırada- Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in yanına gönderdi, ben de o gece onunla birlikte kaldım. Geceleyin kalkıp namaz kıldı. Ben de onun sol tarafında durdum, sırtının arkasından beni tutup sağ tarafına durdurdu.

Yalnız Müslim rivayet etmiştir

وحدثنا ابن نمير. حدثنا أبي. حدثنا عبدالملك عن عطاء، عن ابن عباس؛ قال:

بت عند خالتي ميمونة. نحو حديث ابن جريج وقيس بن سعد.

1799- Bana İbn Numeyr de tahdis etti... İbn Abbas dedi ki; Teyzem Meymune'nin yanında uyudum ... Sonra hadisi İbn Cureyc ve Kays b. Sa'd'ın hadisi rivayet ettiklerine yakın rivayet etti.

Diğer tahric: Ebu Davud, 610

حدثنا أبو بكر بن أبي شيبة. حدثنا غندر عن شعبة. ح وحدثنا ابن المثنى وابن بشار. قالا: حدثنا محمد بن جعفر. حدثنا شعبة عن أبي جمرة. قال: سمعت ابن عباس يقول:

كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يصلي من الليل ثلاث عشرة ركعة.

1800- Bize Ebu Bekr b. Ebi Şeybe tahdis etti, bize Gunder, Şu'be'den tahdis etti (H.) Bize İbnu'l-Müsenna ve İbn Beşşar da tahdis edip dedi ki: Bize Muhammed b. Cafer tahdis etti, bize Şu'be, Ebu Cemre'den şöyle dediğini tahdis etti: İbn Abbas'i şöyle derken dinledim: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) geceleyin on üç rekat namaz kılardı.

Diğer tahric: Buhari, 1138; Tirmizi, 442

وحدثنا قتيبة بن سعيد عن مالك بن أنس، عن عبدالله بن أبي بكر، عن أبيه؛ أن عبدالله بن قيس بن مخرمة أخبره عن زيد بن خالد الجهني؛ أنه قال:

لأرمقن صلاة رسول الله صلى الله عليه وسلم الليلة. فصلى ركعتين خفيفتين. ثم صلى ركعتين طويلتين. طويلتين. طويلتين. ثم صلى ركعتين.وهما دون اللتين قبلهما. ثم صلى ركعتين. وهما دون اللتين قبلهما. ثم صلى ركعتين. وهما دون اللتين قبلهما. ثم أوتر. فذلك ثلاث عشرة ركعة.

1801- Bize Kuteybe b. Said, Malik b. Enes'den tahdis etti, o Abdullah b. Ebu Bekir'den o babasından rivayet ettiğine göre Abdullah b. Kays b. Mahreme kendisine Zeyd b. Halid el-Cuheni'den şöyle dediğini haber verdi: Ben bu gece mutlaka Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in nasıl namaz kıldığını dikkatle gözetleyeceğim. (Resulullah Sallallahu aleyhi ve Sellem) hafif iki re kat namaz kıldıktan sonra uzun mu uzun, iki rekat namaz kıldı. Sonra önceki iki rekattan daha kısa iki rekat namaz kıldı. Sonra kendilerinden önceki iki rekata göre daha kısa olan iki rekat daha kıldı. Sonra kendilerinden önceki iki rekattan daha kısa iki rekat kıldı. Sonra kendilerinden önceki iki rekattan daha kısa iki rekat daha kıldı. Sonra vitir namazını kıldı. Böylece on üç rekat namaz kılmış oldu.

Diğer tahric: Ebu Davud, 1366; İbn Mace, 1362

وحدثني حجاج بن الشاعر. حدثني محمد بن جعفر المدائني أبو جعفر. حدثنا ورقاء عن محمد بن المنكدر، عن جابر بن عبدالله؛ قال:

كنت مع رسول الله صلى الله عليه وسلم في سفر. فانتهينا إلى مشرعة. فقال "ألا تشرع؟ يا جابرا" قلت: بلى. قال فنزل رسول الله صلى الله عليه وسلم وأشرعت. قال ثم ذهب لحاجته. ووضعت له وضوءا. قال فجاء فتوضأ. ثم قام فصلى في ثوب واحد خالف بين طرفيه. فقمت خلفه. فأخذ بأذني فجعلني عن يمينه.

1802- Bana Haccac b. eş-Şair de tahdis etti ... Cabir b. Abdullah dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ile birlikte idik. Derken suya varan bir yola vardık. Allah Resulü: "Ey Cabir! (Deveni) suya getirmeyecek misin?" buyurdu. Ben: Getireceğim, dedim. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) indi. Ben de (devemle) suya gittim. Allah Resulü daha sonra ihtiyacını görmek üzere gitti. Ben de onun için abdest alsın diye su koydum. Gelip abdest aldı, sonra kalktı, üzerinde uçlarını boynuna çaprazlama doladığı tek bir elbise olduğu halde namaz kıldı. Ben de arkasında durdum. Beni kulağımdan tutup sağ tarafına durdurdu.

Yalnız Müslim rivayet etmiştir

AÇIKLAMA: Zeyd b. Halid'in rivayet ettiği (1801 numaralı) hadiste "sonra uzun mu uzun, uzun mu uzun, uzun mu uzun iki rekat kıldı." Bu anlatım bu şekilde üç defa tekrar edilmiştir.

(1802) "Bir suya varan bir yola geldik. .. " Meşrea ve şeria (t), bir nehir, deniz ya da başka bir suyun kıyısına kadar giden yola denilir. Dil bilginlerinin açıkladıklarına göre: Şera'tu fi'n-nehri: Irmağa gidip su içtim, demektir, Eşra'tu nakafı fihi: Deveme ordan su içirdim, demektir. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in Cabir'e sorusu ise, devene su içirmeyecek misin, yahut kendin su içmeyecek misin, anlamındadır.

"Uçlarını boynuna çaprazlama doladığı bir elbise içinde namaz kıldı."

Buradan tek bir elbise içinde namaz kılmanın sahih olduğu ve uçlarını omuzlarına atmanın sünnet olduğu hükmü anlaşılmaktadır. Mesele, ilgili yerinde daha önceden geçmiş idi.

"Arkasında namaza durdum, o kulağımdan tutup beni sağ tarafına durdurdu." Bu da İbn Abbas'ın rivayet ettiği hadis gibidir, ona dair açıklama da geçmiş bulunmaktadır.

حدثنا يحيى بن يحيى وأبو بكر بن أبي شيبة. جميعا عن هشيم. قال أبو بكر: حدثنا هشيم. أخبرنا أبو حرة عن الحسن، عن سعد بن هشام، عن عائشة؛ قالت:

كان رسول الله صلى الله عليه وسلم، إذا قام من الليل ليصلي، افتتح صلاته بركعتين خفيفتين.

1803- Bize Yahya b. Yahya ve Ebu Bekr b. Ebi Şeybe birlikte Huşeym'den tahdis etti. Ebu Bekr dedi: Bize Huşeym tahdis etti, bize Ebu Hurre, Hasan'dan haber verdi, o Sa'd b. Hişam'dan, o Aişe'den şöyle dediğini rivayet etti: ResuluIlah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) geceleyin namaz kılmak üzere kalktığında namazına hafif iki re kat kılarak başlardı.

وحدثنا أبو بكر بن أبي شيبة. حدثنا أبو أسامة عن هشام، عن محمد، عن أبي هريرة، عن النبي صلى الله عليه وسلم؛ قال:

"إذا قام أحدكم من الليل، فليفتتح صلاته بركعتين خفيفتين".

1804- Bize Ebu Bekr b. Ebi Şeybe de tahdis etti, bize Ebu Usame, Hişam'dan tahdis etti, o Muhammed'den, o Ebu Hureyre'den, o Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den: "Sizden biriniz geceleyin kalkınca namazına hafif iki rekat kılarak başlasın" buyurduğunu rivayet etti.

AÇIKLAMA: (1803) "Bize Ebu Hurre, Hasan'dan tahdis etti." Adı, Vasıl b. Abdurrahman'dır. Her iki gecede bir, Kur'an-ı Kerim'i hatmederdi.

"ResuluIlah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) geceleyin namaz kılmak üzere kalktığında ... " Ebu Hureyre'nin rivayet ettiği hadisde ise buna dair emir yer almaktadır. İşte bu, hafifçe kılınan bu iki rekat ile bundan sonra kılacağı namazlar için daha bir şevkle devam etmesi maksadı ile müstehab olduklarına bir delildir.

حدثنا قتيبة بن سعيد، عن مالك بن أنس، عن أبي الزبير، عن طاوس، عن ابن عباس؛ أن رسول الله صلى الله عليه وسلم كان يقول، إذا قام إلى الصلاة من جوف الليل:

"اللهم لك الحمد. أنت نور السماوات والأرض. ولك الحمد. أنت قيام السماوات والأرض. ولك الحمد. أنت رب السماوات والأرض. ومن فيهن. أنت الحق. ووعدك الحق. وقولك الحق. ولقاؤك حق. والجنة حق. والنار حق. والساعة حق. اللهم لك أسلمت. وبك آمنت. وعليك توكلت. وإليك أنبت. وبك خاصمت. وإليك حاكمت. فاغفر لي. ما قدمت وأخرت. وأسررت وأعلنت. أنت إلهي لا إله إلا أنت".

1805- Bize Kuteybe b. Said, Malik b. Enes'den tahdis etti, o Ebu Zubeyr'den, o Tavus'dan, o İbn Abbas'dan rivayet ettiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) gece yarısı namaz için kalktığı zaman şöyle derdi: ''Allah'ım, Hamd yalnız sanadır. Sen göklerin ve yerin nurusun. Hamd yalnız sanadır. Sen gökleri ve yeri dimdik ayakta tutansın. Hamd yalnız sanadır. Sen göklerin, yerin, onlarda bulunanların rabbisin. Sen haksın, senin vaadin haktır, sözün haktır, sana kavuşmak haktır, cennet haktır, cehennem ateşi haktır, kıyamet haktır. Allah'ım, sana teslim oldum, sana iman ettim, sana tevekkül ettim, sana yöneldim. Senin gösterdiğin delillerle hasmıma karşı mücadele ettim. Benimle anlaşmazlıkları olanlar ile senin hükmünün muhakemesine başvurdum. Bana önceden yaptıklarımı, sonradan yapacaklarımı, gizli ve açık işlediklerimi mağfiret buyur. Sen benim ilahımsın, senden başka ilah yoktur. "

Diğer tahric: Ebu Davud, 771; Tirmizi, 3418

حدثنا عمرو الناقد وابن نمير وابن أبي عمر. قالوا: حدثنا سفيان. ح وحدثنا محمد بن رافع. قال: حدثنا عبدالرزاق. أخبرنا ابن جريج. كلاهما عن سليمان الأحول، عن طاوس، عن ابن عباس، عن النبي صلى الله عليه وسلم. أما حديث ابن جريج فاتفق لفظه مع حديث مالك. لم يختلفا إلا في حرفين. قال:

ابن جريج، مكان قيام، قيم. وقال: وما أسررت. وأما حديث ابن عيينة ففيه بعض زيادة. ويخالف مالكا وابن جريج في أحرف.

1806- Bize Amr en-Nakıd, İbn Nuveyr ve İbn Ebu Ömer tahdis edip dediler ki: Bize Süfyan tahdis etti (H.) Bize Muhammed b. Rafi'de tahdis edip dedi ki: Bize Abdurrezzak tahdis etti, bize İbn Cureyc haber verdi. (Süfyan ile) ikisi Süleyman el-Ahvel'den, o Tavus'dan, o İbn Abbas'dan, o Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den diye hadisi rivayet etti. İbn Cüreyc'in hadisi rivayetinde lafzı Malik'in hadisi rivayeti ile ittifak halindedir. Sadece iki yerde faklılık vardır. İbn Cüreyc "kayyam (ayakta tutan) yerine, (aynı anlamda) kayyim demiştir. (Ve esrartu yerine) "Ve ma esrartu:gizli işlediklerimi" demiştir.

İbn Uyeyne'nin hadisi rivayetinde biraz fazlalıklar vardır; Malik ve İbn Cüreyc'e de bazı kelimelerde muhalefet etmiştir.

Diğer tahric: Buhari, 1120, 6317, 7385, 7442, 7499; Nesai, 1618; İbn Mace, 1355

وحدثنا شيبان بن فروخ. حدثنا مهدي (وهو ابن ميمون) حدثنا عمران القصير عن قيس بن سعد، عن طاوس، عن ابن عباس، عن النبي صلى الله عليه وسلم، بهذا الحديث (واللفظ قريب من ألفاظهم).

1807- Bize Şeyban b. Ferruh da tahdis etti, bize Mehdi -ki b. Meymun'dur- tahdis etti, bize İmran el-Kasir, Kays b. Sa'd'dan tahdis etti, o Tavus'dan, o İbn Abbas'dan o Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den bu hadisi -lafız da öbürlerinin lafızlarına yakın olmak üzere- rivayet etti.

Diğer tahric: Ebu Davud, 772

AÇIKLAMA: (1805) "Göklerin ve yerin nuru sensin." İlim adamları der ki: Bu onları nurlandıran ve onlardaki nuru yaratan sensin, demektir. Ebu Ubeyd der ki:

Senin nurun ile göklerde ve yerde bulunanlar hidayet ve nur bulurlar, demektir. Hattabi şanı yüce Allah'ın en-Nur ismini açıklarken şunları söyler:

Yani görmeyenler, O'nun nuru ile görürler, azgın kimseler O'nun hidayeti ile doğruya iletilirler. Yüce Allah'm: "Allah göklerin ve yerin nurudur" (Nur, 35) buyruğunda bu manadadır. Yani göklerde ve yerde bulunan nur, O'ndan gelir. Yine Hattabi dedi ki: Bunun nurun sahibi anlamında olması ihtimali de vardır. Yoksa nurun yüce Allah'ın zatının sıfatı olması doğru olamaz. Bu ancak fiilI bir sıfatı olabilir ki, bu da nurun yaratıcısı demek olur. Başkaları ise göklerin ve yerin nurunun, her ikisinin güneşini, ayını, yıldızlarını tedbir edip yöneten anlamında olduğunu söylemiştir.

"Gökleri ve yeri ayakta tutan (Kayyam) Sensin." İkinci rivayette ise "Kayyim" denilmektedir. İlim adamları dedi ki: Bu hadisin açıkça ifade ettiği gibi Kayyam ve Kayyim de O'nun sıfatları arasındadır. Kur'an nassı ile de Kayyum ve Kaim sıfatları vardır. Yüce Allah'ın: "Her nefsin üzerinde Kaim olan (görüp gözetleyen)" (Ra'd, 33) buyruğunda da bu isim kullanılmıştır. Herevi der ki: Kavvam da denilir. İbn Abbas, Kayyum, asla zeval bulmayandır, diye açıklamıştır. Başkaları ise her şeyin üzerinde kaim olan, yani bütün yaratılmışların işlerini çekip çeviren, idare eden diye açıklamıştır. Bu iki türlü açıklama ayet ve hadisin (bu lafızları hakkında) çokça görülen önde gelen açıklamalardır.

"Göklerin, yerin ve onlarda bulunanların Rabbi Sensin." İlim adamları der ki: Rab kelimesinin sözlükte üç anlamı vardır. Bunlardan birisi de kendisine itaat olunan efendi, anlamıdır. Bu anlama göre birisini rab kabul edenlerin, akıl sahibi olanlardan olmasışarttır. Hattabi: Dağların ve ağaçların Seyyidi (itaat olunan efendisi), demek doğru değildir, derken buna işaret etmektedir. Kadi İyaz dedi ki: Böyle bir şart tutarsızdır, aksine her şey Şanı yüce Allah'a itaat eder. Nitekim yüce Allah: "Biz itaat edenler olarak geldik" (Fussilet, 11) buyurmaktadır.

"Sen haksın." İlim adamları dedi ki: Hak, Şanı yüce Allah'ın isimleri ndendir. Varlığı kesin ve muhakkak olan demektir. Varlığı doğru olarak bilinen ve muhakkak olan her bir şey de haktır. el-Hakka da buradan gelmektedir ki, şüphesiz hak ve gerçek olarak var olacak anlamındadır. Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in bu hadiste geçen "vadin haktır, sözün haktır, sana kavuşmak haktır, cennet haktır, cehennem ateşi haktır, kıyamet haktır" sözleri de bunun gibidir. Yani bütün bunların gerçekliğinde hiçbir şüphe yoktur ve bunlar muhakkak kesin gerçek olan şeylerdir.

Bunun, Senin haberin hak ve doğrudur anlamında olduğu söylendiği gibi, Sen hakkın sahibisin, Sen hakkı hak olarak yerine getirensin, inkarcı ların söyledikleri değil de hak ilah yalnız Sensin, diye de açıklanmıştır. Nitekim yüce Allah: "Çünkü Allah hakkın ta kendisidir, bunların ondan başka dua (ve ibadet) ettikleri ise batıldır" (Hacc, 62 ) buyurmaktadır.

Hadisteki "Senin vaadin haktır" buyruğu doğrudur, gerçektir, anlamında; "Sana kavuşmak haktır" buyruğu da ölümden sonra diriliş haktır, demektir. Ölüm diye de açıklanmıştır ama bu açıklama bu yerde geçersizdir. Benim dikkat çekişim böyle açıklamaya kimsenin kanmaması içindir. Doğrusu Ba's denilen şey ölümden sonra diriliştir. Çünkü ifadelerin siyakı da bundan sonra gelecekler de bu anlamı gerektirmektedir. İnkarcıya da bu anlam ile cevap verilip iddiası red edilir. Ölüm ile değil.

"Allah'ım! Yalnız sana teslim oldum. Bana mağfiret buyur." Sana teslim oldum. sana teslimiyetimi arz ettim, senin emir ve yasağına boyun eğip itaat ettim.

"Sana iman ettim." Senin haber verdiğin her bir şeyi, bütün emir ve yasaklarım doğruladım, tastik ettim.

"Sana yöneldim" sana itaat ettim, ibadetine döndüm, kendimi ona verdim, işlerimin çekip çevrilmesinde sana döndüm, yani işlerimi sana havale ettim anlamında da söylenmiştir.

"Senin delillerinle tartıştım." Bana vermiş olduğun kesin delil ve burhanlarla, güç ve kuvvetle senin yolunda inad edenler ile, seni inkar edenlerle tartıştım ve delil ile ve kılıç ile böylelerini bertaraf ettim.

"(Benimle anlaşmazlık içinde olanları) senin hükmün ile muhakeme ettim." Yani hakkı inkar eden herkesi, senin hükmüne çağırdım, benimle onun arasında hüküm veren olarak seni bildim. Cahiliye mensuplarının ve başkalarının hükmüne başvurdukları put, kahin, ateş, şeytan ve daha başka hükümlerine müracaat ettikleri başka kimseleri değil, yalnız seni hakem yaptım. Senden başkasının hükmüne müracaat etmedim. Senden başkasının hükmüne razı olmadığım gibi senin hükmünden başkasına da itimat edip güvenmem.

Günahları bağışlanmış olmakla birlikteyüce Allah'tan mağfiret dilemesinin anlamı ise, alçakgönüllülükle boyun eğerek, azaptan korkarak ve yüce Allah'ı ta'zim ederek böyle bir dilekte bulunmuş, ayrıca esas itibari ile dua itaat edip boyun eğmek, muayyen olarak bu duada da güzel bir şekilde yalvarıp yakarmakta ümmetinin ona uyması içindir.

Bu hadisten ve başkalarından Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in geceleyin Allah'ı zikredip ona dua etmeye, yüce Allah'ın haklarını itiraf edip onun hak olduğunu, vaadinin, tehdidinin, ölümden sonra dirilişin, cennetin, cehennem ateşinin ve başka hususların doğruluğunu tasdik etmeyi ısrarla sürdürdüğü anlaşılmaktadır.

حدثنا محمد بن المثنى ومحمد بن حاتم وعبد بن حميد وأبو معن الرقاشي. قالوا: حدثنا عمر بن يونس. حدثنا عكرمة بن عمار. حدثنا يحيى بن أبي كثير. حدثني أبو سلمة بن عبدالرحمن بن عوف. قال:

سألت عائشة أم المؤمنين: بأي شيء كان نبي الله صلى الله عليه وسلم يفتتح صلاته إذا قام من الليل؟ قالت: كان إذا قام من الليل افتتح صلاته: "اللهم! رب جبرائيل وميكائيل وإسرافيل. فاطر السماوات والأرض. عالم الغيب والشهادة. أنت تحكم بين عبادك فيما كانوا فيه يختلفون. اهدني لما اختلف فيه من الحق بإذنك إنك تهدي من تشاء إلى صراط مستقيم".

1808- Bize Muhammed b. el-Müsenna, Muhammed b. Hatim, Abd b. Humeyd ve Ebu Ma'n er-Rekaşı tahdis edip dedi ki: Bize Ömer b. Yunus tahdis etti, bize İkrime b. Ammar tahdis etti, bize Yahya b. Ebu Kesir tahdis etti, bana Ebu Seleme b. Abdurrahman b. Avf tahdis edip dedi ki: Müminlerin annesi Aişe'ye sordum: Allah'ın Nebi'si (Sallallahu aleyhi ve Sellem) geceleyin kalkıp namaz kıldığında ne diyerek başlardı, dedim.

O, şu cevabı verdi: Geceleyin namaza kalktığında namazına: "Cebrail'in, Mikail'in, İsrafil'in rabbi! Gökleri ve yeri yoktan var eden, gaybı ve görüneni bilen Allah'ım! Sen kullarının arasında hakkında ihtilaf ettikleri hususlarda hüküm verensin. Hakkında anlaşmızlığa düşülen hakka izninle beni hidayet eyle! Çünkü şüphesiz sen dilediğini dosdoğru yola hidayet edersin" diye dua ederek başlardı.

Diğer tahric: Ebu Davud, 767, 768; Tirmizi, 3420; Nesai, 1624; İbn Mace, 1357

AÇIKLAMA: "Cebrail'in, Mikail'in, İsrafil'in rabbi. Gökleri ve yeri yoktan var eden Allah'ım!" İlim adamları dedi ki: Şanı yüce Allah bütün yaratılmışların rabbi olmakla birlikte özellikle bunları sözkonusu etmiştir. Nitekim Kur'an ve Sünnetle bunun benzeri mertebesi büyük, şanı yüksek her bir şeye de onun rububiyeti izafe edilmiş, hakir ve değersiz küçük görünen şeyler ile ilgili böyle bir izafet yapılmamıştır. Mesela, şanı yüce Allah için: Göklerin ve yerin rabbi, kerim olan Arşın rabbi, meleklerin ve ruhun rabbi, iki doğunun rabbi, iki batının rabbi, insanların rabbi, insanların meliki, insanların ilahı, alemlerin rabbi, her şeyin rabbi, nebilerin rabbi, göklerin ve yerin yaratıcısı, gökleri ve yeri yoktan var edip melekleri elçiler kılan ... denilir. Bütün bunlar ve benzerleri şanı yüce Allah'ın azametine delil olan hususlar ile, kudret ve mülkünün azametini dile getiren ifadeler ile ona yapılan nitelendirmelerdir. Benzeri nitelendirme, küçümsenen ve hakir görülen şeyler ile yapılamaz. Mesela haşeratın rabbi, maymunların ve domuzların yaratıcısı... vb. şeyler tek başlarına kullanılmaz. Ama bütün yaratılmışların yaratıcısı, her şeyin yaratıcısı denilebilir. O takdirde bu gibi varlıklar da bu genel ifadenin kapsamına girer. Allah en iyi bilendir.

"Hakkında anlaşmazlığa düşülen hakka beni hidayet eyle!" Hak üzerinde bana sebat ver, demektir. Yüce Allah'ın: "Bizi dosdoğru yola ilet" (Fatiha, 13) buyruğu gibidir.

حدثنا محمد بن أبي بكر المقدمي. حدثنا يوسف الماجشون. حدثني أبي عن عبدالرحمن الأعرج، عن عبيدالله ابن أبي رافع، عن علي بن أبي طالب، عن رسول الله صلى الله عليه وسلم؛ أنه كان إذا قام إلى الصلاة قال:

"وجهت وجهي للذي فطر السماوات والأرض حنيفا وما أنا من المشركين. إن صلاتي ونسكي ومحياي ومماتي لله رب العالمين لا شريك له وبذلك أمرت وأنا من المسلمين. اللهم! أنت الملك لا إله إلا أنت. واهدني لأحسن الأخلاق. لا يهدي لأحسنها إلا أنت. واصرف عني سيئها. لا يصرف عني سيئها إلا أنت. لبيك! وسعديك! والخير كله في يديك. والشر ليس إليك. أنا بك وإليك. تباركت وتعاليت. أستغفرك وأتوب إليك". وإذا ركع قال "اللهم! لك ركعت. وبك آمنت. ولك أسلمت. خشع لك سمعي وبصري. ومخي وعظمي وعصبي". وإذا رفع قال "اللهم! ربنا لك الحمد ملء السماوات وملء الأرض وملء ما بينهما وملء ما شئت من شيء بعد". وإذا سجد قال "اللهم! لك سجدت. وبك آمنت. ولك أسلمت. سجد وجهي للذي خلقه وصوره، وشق سمعه وبصره. تبارك الله أحسن الخالقين" ثم يكون منت آخر ما يقول بين التشهد والتسليم "اللهم! اغفر لي ما قدمت وما أخرت. وما أسررت وما أعلنت. وما أسرفت. وما أنت أعلم به مني. أنت المقدم وأنت المؤخر. لا إله إلا أنت".

1809- Bize Muhammed b. Ebu Bekr el-Mukaddemi tahdis etti, bize Yusuf el-Macişun tahdis etti. Bana babam Abdurrahman el-A'rec'den tahdis etti, o Ubeydullah b. Ebu Rafi'den, o Ali b. Ebu Talib'den, o Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den rivayet ettiğine göre, Allah Resulü namaza kalktığı zaman şu duayı yapardı:

"Gökleri ve yeri yoktan var edene, hanif olarak yüzümü çevirdim ve ben müşriklerden değilim. Şüphesiz benim namazım, kurbanım, hayatım ve ölümüm alemlerin rabbi Allah içindir. Onun hiçbir ortağı yoktur. Ben bununla emrolundum ve ben müslümanlardanım.

Allah'ım, sen her şeyin maliki (egemeni)sin. Senden başka hiçbir ilah yoktur. Sen benim rabbimsin, ben senin kulunum. Nefsime zulmettim. Günahımı itiraf ediyorum. Bütün günahlarımı bana bağışla, çünkü senden başka günahları bağışlayacak yoktur. Ahlakın en güzeline beni hidayet eyle. En güzel ahlaka senden başka kimse hidayet etmez. Kötü ahlakı benden uzaklaştır. Senden başka kötü ahlakı uzaklaştıramaz. Devamlı senin emrine itaat eder, devamlı senin buyruklarına uyarım. Hayrın tamamı senin ellerindedir. Şer ise sana nisbet edilmez. Benim varlığım seninledir ve ben sana sığınırım. Şanın pek mübarektir ve sen pek yücesin. Senden mağfiret dilerim, sana tevbe ederim. " rükua vardığında da şöyle buyururdu: ''Allah'ım, senin için rükua vardım, sana iman ettim, sana teslim oldum, kulağım, gözüm, kemik iliğim, kemiğim, sinirlerim hep sana ibadet ve itaat eder. "

rükudan kalkınca da şöyle buyururdu: ''Allah'ım, rabbimiz, gökler ve yer dolusu kadar her ikisinin arasını dolduracak kadar ve bundan sonra dilediğin her şeyi dolduracak kadar hamd yalnız sanadır. "

Secde etti mi de şöyle derdi: ''Allah'ım, sana secde ettim, sana iman ettim, sana teslim oldum. Yüzüm, kendisini yaratana, kendisine suret verene, onda işitecek kulak, görecek göz açana secde etmektedir. Yaratanların en güzeli Allah ne yücedir. "

Sonra da teşehhüd ile selam vermek arasında söylediği sözler şunlar olurdu: ''Allah'ım, önceden yaptıklarımı, sonradan yapacaklarımı, gizli ve açık işlediklerimi, aşınlı klarım ı ve senin benden daha iyi bildiğin hallerimi bana bağışla. Sen öne geçirensin, sen geriye bırakansın. Senden başka hiçbir ilah yoktur. "

Diğer tahric: Ebu Davud, 744, 760, 761, 1509; Tirmizi, 266, 3421, 3422, 3423; Nesai, 896,1049, 1125; İbn Mace, 864, 1054

وحدثناه زهير بن حرب. حدثنا عبدالرحمن بن مهدي. ح وحدثنا إسحاق بن إبراهيم. أخبرنا أبو النضر. قالا: حدثنا عبدالعزيز بن عبدالله بن أبي سلمة عن عمه الماجشون بن أبي سلمة، عن الأعرج، بهذا الإسناد. وقال:

كان رسول الله صلى الله عليه وسلم إذا استفتح الصلاة كبر ثم قال "وجهت وجهي" وقال "وأنا أول المسلمين" وقال: وإذا رفع رأسه من الركوع قال "سمع الله لمن حمده. ربنا ولك الحمد" وقال "وصورة فأحسن صوره" وقال: وإذا سلم قال "اللهم! اغفر لي ما قدمت" إلى آخر الحديث ولم يقل: بين التشهد والتسليم.

1810- Bunu bize Züheyr b. Harb da tahdis etti, bunu bize Abdurrahman b. Mehdi tahdis etti (H.) Bize İshak b. İbrahim de tahdis etti, bize Ebu'n-Nadr haber verdi. (Abdurrahman ile) dediler ki: Abdulaziz b. Abdullah b. Ebu Seleme amcası el-Macişun b. Ebu Seleme'den tahdis etti, o A'rec'den bu isnad ile hadisi rivayet etti ve şöyle dedi: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) namaza başladı mı tekbir alır sonra da: "Veccehtu vechı: yüzümü ... çevirdim" derdi. Ayrıca "(Ben müslümanlardanım anlamındaki ibare yerine): Ben müslümanların ilkiyim" dedi. Yine şunları söyledi: Başını rükudan kaldırdı mı: ''Allah kendisine hamd edeni işitti, Rabbimiz hamd yalnız sanadır" derdi. Yine dedi ki: "Ona suret verip suretlerini en güzel yapan" selam verdiği vakit de: ''Allah'ım, önceden yaptıklarımı da ... mağfiret buyur" diye hadisi sonuna kadar rivayet etti, ama: "teşehhüd ile selam vermek arasında" demedi.

AÇIKLAMA: "Bize Yusuf el-Macişun tahdis etti." Bu kelime, anlamı itibari ile beyaz yüzlü demektir. Asıl itibari ile acemce bir lafızdır.

"Gökleri ve yeri yoktan yaratana" onları yoktan var edene "yüzümü çevirdim" ibadetim ile kastettiğim O' dur, demektir.

"Hanif olarak. .. " Çoğunluğun 'söylediklerine göre bu hak din olan İslam'a meylettim, yöneldim, demektir. Çünkü "hanef"in asıl anlamı meyletmek demektir. Hayır ve şer hakkında da kullanılır. Karinenin gerektirdiği şekilde açıklanır ve anlaşılır. ,Burada Hanif'in, dosdoğru yolda olan, yürüyen demek olduğu da söylenmiştir. Bu açıklamayı el-Ezheri ve başkaları da yapmış olup Ebu Ubeyd de: Hanif, araplara göre İbrahim'in dini üzere olan kimseye denirdi, demiştir.

"Hanif" kelimesi hal olmak üzere nasb edilmiştir. Yani ben' haniflik hali içinde yüzümü çevirdim, demek olur.

"Ben müşriklerden değilim." Hanif'in anlamını açıklayan bir ifadedir.

Müşrik ise ,put ve heykele ibadet eden; Yahudi, Nasrani, Mecusi, mürted, zındık ve daha başkalarının sözkonusu olduğu bütün kafirler hakkında kullanılır.

"Namazım ve kurbanım ... " Dil bilginleri "nusuk"un ibadet demek olduğunu söylemişlerdir. Aslı "nesike" den gelmektedir ki, her türlü karışımdan arındırılmış, eritilmiş gümüş anlamındadır. Yine nesike, kendisi ile yüce Allah'ayakınlaşılan her bir şeye denilir. (Tercümede: kurban diye karşılanmıştır)

"Hayatım ve ölümüm Allah içindir." İlim adamlarının dediklerine göre buradaki lam izafet lamı' dır ve mülkiyet ve özellik anlamlarını taşır. Burada her iki anlam da kastedilmektedir.

''Alemlerin rabbi. .. " Maverdi ve başkalarının naklettiğine göre "rabb"in anlamı ile ilgili olarak dört görüş vardır. Malik, efendi, işleri tedbir ve idare eden ve terbiye eden. Yüce Allah'ın "rab" ile nitelendirilmesi ise kendisinin malik yahut efendi olması dolayısı ile zat sıfatlarından olur. Eğer yarattıklarının işlerini çekip çevirip onları terbiye eden anlamı ile vasfedilecek olursa o taktirde bu da onun fiili sıfatlarından olur. Başına elif ve lam gelecek olursa, denildiği ne göre bu özel olarak yüce Allah'ın adı olur. Eğer elif lam'ı zikretmeyecek olursak o taktirde başkası hakkında da kullanılabilir, malın rabbi, evin rabbi ve benzeri ifadeler kullanılabilir.

"Alemun ve alemin" alem kelimesinin çoğuludur. Nem kelimesinin kendi lafzından tekili yoktur. ilim adamları hakikati hakkında farklı görüşlere sahiptirler. Mezhebimize mensub kelamcılardan ve başkaları ile müfessirlerden ve başkalarından bir topluluğun dediğine göre "alem" bütün yaratılmışlara denilir. Bir topluluk ise: Bunlar melekler, cinler ve insanlardır, demiştir. Ebu Ubeyde ve Ferra ise bunlara şeytanları da eklemişlerdir. özel olarak Ademoğullarıdır, diye de açıklanmıştır. Bu da Hüseyn b. el-Fadl ile Ebu Muaz el-Nahvi'nin görüşüdür. Başkaları ise alem, dünya ve içindeki herşeydir, demişlerdir. Diğer taraftan bu kelimenin "alamet" den türediği de söylenmiştir. Çünkü her bir yaratılmış kendisini var edenin varlığına bir alamettir. Bunun "alem" den türediği de söylenmiştir. Bu açıklamaya göre ise bu isim özellikle akıl sahibi varlıklar hakkında kullanılır.

"Allah'ım sen meliksin." Yani bütün yaratılmışların gerçek manada sahibi ve malikisin, her şeye gücü yetensin.

"Ben senin kulunum." Senin benim malikim olduğunu, işlerimi çekip çevirenin (müdebbirimin) sen olduğunu, senin hükmünün benim hakkımda aynen geçerli olduğunu itiraf ediyorum.

"Nefsime zulmettim." Yani kusurlu olduğumu itiraf ettim. Edebe uygun olması için günahlarının bağışlanmasını dilemeden önce bunu söylemiştir. Nitekim Adem ile Havva da: "Rabbimiz, nefislerimize zulmettik. Eğer bize mağfiret buyurmaz ve merhamet etmez isen şüphesiz biz hüsrana uğrayanlardan oluruz" (Piraf, 23) demişlerdi.

"Beni ahlakın en güzeline hidayet eyle!" Doğru ahlaka beni yönlendir ve onunla ahlaklanma muvaffakiyetini ihsan et.

"Onun kötü olanını" çirkin olanını "benden uzaklaştır."

"Lebbeyk: Devamlı senin emrine itaat ederim" hakkında ilim adamları şöyle demişlerdir: Yani ben ardı arkasınakesintisiz olarak senin itaatin üzere devam ederim. "Lebbe" fiili bir yerde kalmak, ikamet etmek anlamındadır .

"Sa'deyk: Devamlı buyruklarına uyarım" hakkında Ezheri ve başkaları şöyle demişlerdir: Ardı arkasına senin emrine uyarım, dinine tabi olurum, demektir.

"Hayrın tamamı senin ellerindedir, şer ise sana nisbet edilmez" ifadeleri ile ilgili olarak Hattabi ve başkaları şöyle demektedir: Bu ifadeler ile şanı yüce Allah'a övgülerde bulunurken, onu överken uyulması gereken edeb gösterilmektedir. İşlerin güzel olanları ona izafe edilmekle birlikte, kötü olanlar edeben ona izafe edilmez. "Şer sana nisbet edilmez" ifadesi ise, tevil edilmesi gereken tabirlerdendir. Çünkü hak ehlinin mezhebine göre bütün yaratılmışlar şanı yüce Allah'ın fiili ve yaratması ile var olmuştur. Hayrı ile şerri arasında bir fark yoktur. O halde bu tabirin tevil edilmesi gerekmektedir. Tevili ile ilgili beş açıklama yapılmıştır.

1. Şer ile sana yaklaşılmaz, ibadet olunmaz. Bu açıklamayı Halil b. Ahmed, Nadr b. Şumeyl, İshak b. Rahuye, Yahya b. Main, Ebu Bekr b. Huzeyme, Ezheri ve başkaları yapmıştır.

2. Şeyh Ebu Hamid (el-Gazzali), Müzeni'den naklettiği ve aynı şekilde başkasının da yaptığı açıklamanın anlamı şudur: Şer, tek başına sana izafe olunmaz. Çünkü -her şeyin yaratıcısı ve her şeyin rabbi olmakla birlikte- ey maymunların ve domuzların yaratıcısı denilmez. Halbuki, ("her şeyin Rabbi, her şeyin yaratıcısı" gibi) genel ifadeler ile dua edilecek olursa onlar da bunun kapsamına girer.

3. Yani şer sana yükselmez, çünkü sana ancak güzel sözlerle salih ameller yükselir.

4. Şer sana nisbetle şer değildir, çünkü sen onu sonsuz bir hikmetle yarattın. O yaratılmışlara nisbetle bir şerdir.

5. Hattabi'nin naklettiği şu açıklamadır: Bu, filan kişi filan oğullarına nisbet edilir, sözüne benzer. Böyle bir kimse onlar arasında sayılıyor yahut onlar arasında kabul ediliyor ise söylenir.

"Varlığım, senin iledir ve ben sana sığımrım." Yani benim sığınmam, aidiyetim sanadır. Benim başarım senin iledir.

"Şanın ne mübarektir." Sen her türlü övgüyü hak edensin, hayır sende sabit olmuştur diye de açıklanmıştır. İbnu'l-Enbari ise kullar seni tevhid etmek ile seni yüceltirler diye açıklamıştır.

"Gökler ve yer dolusu" buradaki "mil'e" kelimesi "mil' u" diye de okunabilir. Bunların hangisinin daha çok tercih edildiği hususunda ihtilaf olmakla birlikte "mil'e" şeklindeki nasb ile okunuş daha meşhurdur. Ben bunu Tehzibu'l-Esma ve'l-lügat adlı eserimde delilleri ile ve her bir görüşü sahipleri ile birlikte açıklamış bulunuyorum. Yani eğer cisim olsaydı azameti dolayısı ile gökleri ve yeri dolduracak kadar hamd sana olsun.

"Yüzüm onu yaratana, ona suret verene, ona işitecek kulak verene secde etti." Bu lafızlarda da Zühri'nin kulakların da yüzden olduğu şeklindeki görüşünün lehine delil bulunmaktadır. İlim adamlarından bir topluluk ise kulaklar baş bölgesine aittir, demişlerdir. Diğerleri ise üst tarafları başa, alt tarafları yüze aittir demektedir. Başka bir kesim ise, yüze dönük olan kısımları yüze, arka tarafları da başa aittir, derler. Şafii ve cumhur ise kulaklar ne baştan ne de yüzdendir. Bağımsız iki ayrı organdır. Bu sebeble abdestte onlar için Ayrıca su alınır, Şianın kanaatlerine aykırı olarak onları mesh etmek sünnettir, demektedir.

Cumhur Zühri'nin delil göstermesine iki şekilde cevap vermiştir. Birinci cevabagöre yüzden maksat zatın tamamıdır. Yüce Allah'ın: "Her şey helak olucudur. Onun vechi (yüzü) müstesna" (Kasas, 88) buyruğunda olduğu gibi. Bunu, secdenin yüz ile birlikte başka organlarla gerçekleştiğini desteklemektedir.

İkinci cevaba göre bir şey kendisini aşan bir şeye izafe edilebilir. Nitekim "şehrin bahçeleri" demek bunun gibidir. Allah en iyi bilendir.

"Yaratanların" takdir edenlerin suret verenlerin "en güzeli. .. öne geçiren de sensin, geriye bırakan da sensin." Yani hikmetinin gerektirdiği gibi dilediğin kimseleri itaatinle ve başka hususlarla öne geçirirsin ve dilediklerini de bundan geri bırakırsın, dilediklerini aziz edersin, dilediklerini zelil kılarsın.

Bu hadiste sözü geçen dualar ile namaza başlamanın (iftitah duası) müstehab olduğu hükmü vardır. Namazın uzatılmasını tercih etmeyen bir cemaate imam olunması hali müstesnadır.

Ayrıca rükuda, secde halinde ve (rükudan) doğrulurken Allah'ı zikretmenin ve selamdan önce de dua etmenin müstehab olduğu anlaşılmaktadır.

"Ve ben müslümanların ilkiyim." Bu ümmetin müslümanlarının ilkiyim demektir. Birinci rivayette ise "ve ben müslümanlardamm" şeklindedir.

Sonraki sayfa için aşağıdaki link’i kullan:

135- GECE NAMAZINDA KIRAATİ UZUN TUTMANIN MÜSTEHAB OLDUĞU BABI