SAHİH-İ MÜSLİM

SALAT

 

باب قضاء الصلاة الفائتة واستحباب تعجيل قضائها

108- VAKTİNDE KILINAMAYAN NAMAZIN KAZA EDİLMESİ VE ONU KAZA ETMEKTE ACELE ETMENİN MÜSTEHAB OLDUĞU BABI

 

حدثني حرملة بن يحيى التجيبي. أخبرنا ابن وهب. أخبرني يونس عن ابن شهاب، عن سعيد بن المسيب، عن أبي هريرة؛ أن رسول الله صلى الله عليه وسلم، حين قفل من غزوة خيبر. سار ليلة. حتى إذا أدركه الكرى عرس. وقال لبلال:

 "اكلأ لنا الليل" فصلى بلال ما قدر له. ونام رسول الله صلى الله عليه وسلم وأصحابه. فلما تقارب الفجر استند بلال إلى راحلته مواجه الفجر. فغلبت بلالا عيناه وهو مستند إلى راحلته. فلم يستيقظ رسول الله صلى الله عليه وسلم ولا بلال ولا أحد من أصحابه حتى ضربتهم الشمس. فكان رسول الله صلى الله عليه وسلم أولهم استيقاظا. ففزع رسول الله صلى الله عليه وسلم فقال "أي بلال!" فقال بلال: أخذ بنفسي الذي أخذ (بأبي أنت وأمي! يا رسول الله!) بنفسك. قال "اقتادوا" فاقتادوا رواحلهم شيئا. ثم توضأ رسول الله صلى الله عليه وسلم. وأمر بلالا فأقام الصلاة. فصلى بهم الصبح. فلما قضى الصلاة قال "من نسي الصلاة فليصلها إذا ذكرها. فإن الله قال: {أقم الصلاة لذكري} [20/طه/الآية-14]. قال يونس: وكان ابن شهاب يقرؤها: للذكرى.

 

1558- Bana Harmele b. Yahya et-Tudbt tahdis etti ... Said b. elMüseyyeb'in Ebu Hureyre'den rivayet ettiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) Hayber gazasından geri dönünce gece boyunca yol yürüdü. Nihayet uykusu bastırınca uyumak üzere mala verdi, Bilal'e de: "Bu gece bizim için bekçilik yap" buyurdu.

 

Bilal de kendisi için takdir olunduğu kadarıyla namaz kıldı. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ve ashabı uyudu. Tan yerinin ağarmasına yakın Bilal fecrin doğduğu tarafa yüzünü çevirmiş olduğu halde devesine yaslandı. Devesine yaslanmış haliyle Bilal gözlerine karşı koyamadı. Güneş ışıkları onlara değinceye kadar ne Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem), ne Bilal, ne de ashabından bir kimse uyandı. Yine de aralarında ilk uyanankişi Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) oldu. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) uyanıp kalkınca "ey Bilal" buyurdu. Bilal: Babam anam sana feda, ey Allah'ın Resulü, seni etkisi altına alan, beni de etkisi altına aldı, dedi.

 

Allah Resulü: "Haydi develerinizi çekin (buradan gidelim)" buyurdu. Onlar da bir miktar develerini çekip uzaklaşblar sonra Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) abdest aldı, Bilal'e emir vermesi üzerine namaz için kamet getirdi ve onlara sabah namazını kıldırdı. Namazı bitirdikten sonra da: "Namazı unutan bir kimse onu hatırlayınca o namazı kılıversin çünkü Allah: "Beni anmak için namazı kıl" (Taha, 14) buyurmuştur" dedi.

Yunus dedi ki: İbn Şihab ayetteki "li zikr'i (beni anmak için)" lafzını "lizzikra: hatırladığın zaman, hatırladığın için" diye okurdu.

 

 

Diğer tahric: Ebu Davud, 435, 436; İbn Mace, 696

 

AÇIKLAMA:          Mezhebimizin bu husustaki görüşünün hülasası şudur: Bir kimse eğer farz bir namazı kaçıracak olursa onu kaza etmesi icab eder. Şayet bir mazeret sebebiyle namazı kılamamışsa kazasını derhal yapması müstehabtır. Bununla birlikte sahih olan görüşe göre tehir etmek de caizdir. Beğavi ve başkalarının naklettikleri bir görüşe göre ise caiz değildir. Eğer mazeretsiz olarak namazını geçirmiş ise sahih olan görüşe göre onu derhal kaza etmesi icab eder. Derhal kaza etmesi vacip olmayıp, onu tehir etme imkanı da vardır, denilmiştir. Birden çok namazın kazasını yapacak olursa namazları sırası ile kaza etmesi müstehabtır. Eğer buna muhalefet ederse Şafii'ye ve ona uygun kanaat belirtenlere göre namazı yine sahihtir. Kazaya kalan namazlarının az ya da çok olması arasında da fark yoktur.

 

Eğer revatib bir sünneti kaçıracak olursa bunun hakkında Şafii'nin iki görüşü vardır, daha sahih olanına göre onu kaza etmesi müstehabtır çünkü Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: "Namazı unutan bir kimse onu hatırlayınca kılsın" buyruğunun ifadesindeki genellik bunu gerektirmektedir. Ayrıca yine sahihte yer alan çok sayıdaki başka hadis de bunu ifade eder. Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in gelen heyetlerin kendisini meşgul ettiği zaman öğle namazının sünnetini ikindiden sonra kaza etmesi bu babta gelecek hadiste sabah namazının sünnetini kaza etmesi gibi hadisler de bunu göstermektedir.

İkinci görüşe göre ise vaktinde kılınmamış revatib sünnetlerin kaza edilmesi müstehab değildir.

 

Arızi bir durum sebebiyle meşru kılınmış küsuf, istiska ve buna berızer sünnet namazların ise kaza edilmesinin meşru olmadığı hususunda görüş ayrılığı yoktur. Allah en iyi bilendir.

"Hayber gazasından döndü." Kafele: Döndü, küful dönmek demektir.

"Hayber" isminin noktalı hı ile okunması doğru olandır. Bunu böylece zaptetmiş bulunmaktayız. Bizim ülkemizdeki asıl Müslim nüshalarında da bu şekildedir. el-Baci, Ebu Ömer b. Abdilberr ve başkaları doğru olan budur derken, Kadı lyaz: Bu siyer bilginlerinin görüşüdür. Sahih olan da budur demektedir. Ayrıca Kadı diyor ki: el-Asili ise bunun doğrusu ha ve nun harfleri ile Huneyn' dir ancak bu görüş garip ve zayıftır.

 

İlim adamları bu şekilde uyumanın bir mi, iki defa mı olduğu hususunda ihtilaf etmiş olmakla birlikte hadislerin zahirinden anlaşılan bunun iki defa olduğudur.

 

"Uyku onu bastırınca mola verdi. "el-Kera" uyuklamak demektir. Uyku olduğu da söylenmiştir. Ta'ns ise yolcuların uyumak ve dinlenmek maksadıyla gecenin son vakitlerinde inip konaklamaları demektir. Halil ve cumhur böyle açıklamışlardır. Ebu Zeyd ise ta' rıs gece ya da gündüz hangi vakit olursa olsun inip konaklamak demektir demiştir. Hadis-i şerifte ise öğle vaktine doğru ta' ds yapbkları (inip konakladıkları) da belirtilmiştir.

 

"Bizim için tan yerinin ağarmasını bekle"98 Gözetle, koru ve bekçilik et demektir. Mastarı kef harfi kesreli ve med ile "kila" diye gelir. Bunu Cevheri zikretmiştir.

 

"Tan yerinin doğduğu yere yüzünü çevirerek" yüzünü tan yerinin görüneceği tarafa çevirmiş olarak, demektir.

 

Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: "Ey Bila!" buyruğu gerek bizim rivayetlerimizde, gerek bizim ülkemizdeki nüshalarda bu şekildedir. Kadi İyaz ve bir topluluk ise nakilcilerin bu kelimeyi ye harfinden sonra nun ziyadesiyle "eyne Bilal: Bilal nerede" diye zaptetmiş olduklarını nakletmektedir.

 

"Develerini bir miktar çektiler (oradan biraz uzaklaşblar)." Bu ifadede mazeret sebebiyle vaktinde kılınmamış bir namazın kazasının derhal gerekmediğine delil vardır. Develerini çekip gitmelerinin sebebi ise ikinci rivayette sözkonusu edilen sebep dolayısıyladır. Orada, "burası şeytanın yanımızda hazır bulunduğu bir konaklama yeridir" diye açıklanmıştır.

98 Hadisin metninde burada fecr (tan yeri) yerine, leyl (gece) lafzı kullanılmıştır. Ancak gerek tercümeye esas aldığımız şerhte, gerek Nevevi'nin diğer şerhlerinde burada da şerhte bu kelimenin "fecr" şeklinde olduğunu görmekteyiz. (Çeviren)

 

"Bilal'e verdiği emir üzerine kamet getirdi. "

 

 

Bu sözlerden şu hüküınler anlaşılmaktadır:

 

1- Vaktinde kılınamayan namaz için kamet getirmek sabittir.

 

2- Vaktinde kılınamayan namaz için ezanın terk edilebileceğine işaret vardır. Daha sonra gelecek Ebu Katade'nin rivayet ettiği hadiste ise vaktinde kılınamayan namaz için ezan da okunduğu sabittir. Mesele hakkında meşhur görüş ayrılığı vardır, bize göre daha sahih olan ezanın Ebu Katade'nin rivayet ettiği hadis ile daha başka sahih hadisler dolayısıyla sabit olduğudur. Ebu Hureyre'nin ve daha başkalarının rivayet ettiği hadislerde ezanın sözkonusu edilmemesine ise iki şekilde cevap verilir:

 

a- Onun eza nı sözkonusu etmemesi ezanın okunmamış olmasını gerektirmez. Ezan okunmuş olup, ravinin bunu sözkonusu etmemiş olduğu ihtimali vardır. Yahut ravi bunu bilmemiş olabilir.

 

b- Ezanı bu gibi durumlarda terk etmenin caiz olduğunu beyan ve özellikle yolculuk halinde ezan okunmasının zorunlu bir vacip olmadığına işaret etmek için bu sefer ezanı terk etmiş olabilir.

 

"Onlara sabah namazını kıldırdı." Bundan vaktinde kılınmayan namazın cemaatle kılınmasının müstehab olduğu hükmü anlaşılmaktadır. Mezhep alimlerimiz de böyle demişlerdir.

 

"Bir namazı unutan kimse onu hatırladığında kılıversin." Buradan vaktinde kılınmamış farz namazın kaza edilmesinin vacip olduğu hükmü anlaşılmaktadır. Bu namazı vaktinde kılmaması ister uyumak ve unutmak gibi bir mazeret sebebiyle olsun, ister mazeretsiz olsun fark etmez. Hadiste unutmak kaydının sözkonusu edilmesi bir sebep dolayısıyla terkin beyan edilmesi mahiyetinde olduğundan dolayıdır çünkü mazereti bulunan kimseye kaza yapmak icab ettiğine göre başkası hakkında bu vücubun sözkonusu olması öncelikle sözkonusudur. Bu da alt mertebede olanı sözkonusu ederek daha üst mertebede olana dikkat çekmek türünden bir anlatımdır.

 

"Onu hatırladığında o namazı kılıversin." Bu (hatırladığında derhal kılmak anlamı) müstehablık olarak yorumlanmıştır çünkü sahih olan kanaate göre bir mazeret sebebiyle vaktinde kılınamayan namazın kaza edilmesinin geciktirilmesi caizdir. Bunun açıklaması ve delili az önce geçti ama Zahiri mezhebine mensup kimi fukaha istisna teşkil ederek mazeretsiz geçirilen namazın kazası icab etmez (vacip değildir) demiş ve bunun vebalinden kazasını yaparak kurtulmanın sözkonusu olamayacağı kadar büyük bir günah olduğunu ileri sürmüştür. Ancak bu böyle diyenin bir hatasıdır ve onun bilgisizliğinin bir neticesidir. Allah en iyi bilendir.

 

Buradan vaktinde kılınmaması halinde revatib sünnetlerin kazasının yapılacağına delil vardır. Buna dair açıklama ve bu husustaki görüş ayrılığı az önce geçti.

 

 

 

وحدثني محمد بن حاتم ويعقوب بن إبراهيم الدورقي. كلاهما عن يحيى. قال ابن حاتم: حدثنا يحيى بن سعيد. حدثنا يزيد بن كيسان. حدثنا أبو حازم عن أبي هريرة. قال:

 عرسنا مع نبي الله صلى الله عليه وسلم. فلم نستيقظ حتى طلعت الشمس. فقال النبي صلى الله عليه وسلم "ليأخذ كل رجل برأس راحلته. فإن هذا منزل حضرنا فيه الشيطان" قال ففعلنا. ثم دعا بالماء فتوضأ. ثم سجد سجدتين. (وقال يعقوب: ثم صلى سجدتين). ثم أقيمت الصلاة فصلى الغداة.

 

1559- Bize Muhammed b. Hatim ve Yakub b. İbrahim ed-Devraki ikisi Yahya'dan tahdis etti. İbn Hatim dedi ki: Bana Yahya b. Said tahdis etti, bize Yezid b. Keysan tahdis etti. Bize Ebu Hazim, Ebu Hureyre'den şöyle dediğini tahdis etti: Bir gece Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ile birlikte (yaptığımız bir yolculukta) mola verdik. Güneş doğuncaya kadar uyanmadı. Bunun üzerine Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Her bir adam bineğinin başını (yularını) yakalasın (yola koyulsun) çünkü şüphesiz burası şey tan ın yanımızda hazır olduğu bir konaklama yeridir" buyurdu.

Bunun üzerine biz de dediğini yaptık sonra su getirilmesini istedi ve abdest aldı sonra da iki secde yaptı (iki rekat kıldı). -Yakub da: Sonra iki secde namaz kıldı demiştir.- Sonra namaz için kamet getirildi ve sabah namazını kıldı.

 

 

Diğer tahric: Nesai, 622

 

AÇIKLAMA:          "Şüphesiz burası şeytanın yanımızda hazır bulunduğu bir konaklama yeridir" buyruğunda şeytanların bulunduğu yerlerden uzak durmanın müstehab olduğuna delil vardır. Hamam gibi yerlerde namaz kılmanın yasaklanışı ile ilgili söylenmiş iki hikmetli sebep arasında daha güçlü olan gerekçe de budur.

 

"Abdest aldı sonra iki secde yaptı (iki rekat kıldı) sonra namaz için kamet getirildi ve sabah namazını kıl(dır)dı." Burada revatib nafilenin (sünnetin) kaza edilmesinin müstehab olduğu ve sabah namazına gadat denilmesinin caiz olup, böyle demenin mekruh olmadığının da delili vardır.

 

Eğer Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Gözlerim uyur ama kalbim uyumaz" buyurduğu halde nasıl oldu da güneş doğuncaya kadar uyuyup, sabah namazına uyanamadı diye sorulursa buna iki şekilde cevap verilir. Bunların daha sahih ve meşhur olanına göre bu denilen haller arasında aykırılık yoktur çünkü kalp, sezgi, acı ve buna benzer kendisiyle alakalı hissiyatı idrak eder ama tanyerinin ağarması ve benzeri göz ile alakalı hususları idrak etmez. Bunlar ancak gözle idrak edilebilir, göz ise o halde -kalp uyanık olsa dahi- uyumakta idi. İkinci açıklamaya göre ise Allah Resulünün iki hali vardı:

 

Birinci halinde kalp uyurdu. İşte orada mola verilen yere bu uyku hali denk gelmiştir.

İkincisi ise kalp uyumazdı, çoğunlukla görülen hali bu idi. Bu tevil zayıftır, doğru ve esas alınan açıklama ise birincisidir.

 

 

 

وحدثنا شيبان بن فروخ. حدثنا سليمان (يعني ابن المغيرة) حدثنا ثابت عن عبدالله بن رباح، عن أبي قتادة؛ قال: خطبنا رسول الله صلى الله عليه وسلم فقال:

 "إنكم تسيرون عشيتكم وليلتكم. وتأتون الماء، إن شاء الله، غدا". فانطلق الناس لا يلوي أحد على أحد. قال أبو قتادة: فبينما رسول الله صلى الله عليه وسلم يسير حتى إبهار الليل وأنا إلى جنبه. قال: فنعس رسول الله صلى الله عليه وسلم. فمال عن راحلته. فأتيته فدعمته. من غير أن أوقظه. حتى اعتدل على راحلته. قال ثم سار حتى تهور الليل مال عن راحلته. قال فدعمته من غير أن أوقظه. حتى اعتدل على راحلته. قال ثم سار حتى إذا كان من آخر السحر مال ميلة. هي أشد من الميلتين الأوليين. حتى كاد ينجفل. فأتيته فدعمته. فرفع رأسه فقال "من هذا" قلت: أبو قتادة. قال "متى كان هذا مسيرك منى؟" قلت: ما زال هذا مسيري منذ الليلة. قال "حفظك الله بما حفظت به نبيه" ثم قال "هل ترانا نخفى على الناس؟" ثم قال "هل ترى من أحد؟" قلت: هذا راكب. ثم قلت: هذا راكب آخر. حتى اجتمعنا فكنا سبعة ركب. قال فمال رسول الله صلى الله عليه وسلم عن الطريق. فوضع رأسه. ثم قال "احفظوا علينا صلاتنا". فكان أول من استيقظ رسول الله صلى اله عليه وسلم  والشمس في ظهره. قال فقمنا فزعين. ثم قال "اركبوا" فركبنا. فسرنا. حتى إذا ارتفعت الشمس نزل. ثم دعا بميضأة كانت معي فيها شئ من ماء. قال فتوضأنا منها وضوءا دون وضوء. قال وبقي فيها شئ من ماء. ثم قال لأبى قتادة "احفظ علينا ميضأتك. فسيكون لها نبأ" ثم أذن بلال بالصلاة. فصلى رسول الله صلى الله عليه وسلم ركعتين. ثم صلى الغداة فصنع كما كان يصنع كل يوم. قال وركب رسول الله صلى الله عليه وسلم وركبنا معه. قال فجعل بعضنا يهمس إلى بعض: ما كفارة ما صنعنا بتفريطنا في صلاتنا؟ ثم قال "أما لكم في أسوة؟ "ثم قال ليس في النوم تفريط. إنما التفريط على من لم يصل الصلاة حتى يجيء وقت الصلاة الأخرى. فمن فعل ذلك فليصلها حين ينتبه لها. فإذا كان الغد فليصلها عند وقتها" ثم قال "ما ترون الناس صنعوا؟" قال: ثم قال "أصبح الناس فقدوا نبيهم. فقال أبو بكر وعمر: رسول الله صلى الله عليه وسلم بعدكم. لم يكن ليخلفكم. وقال الناس: إن رسول الله صلى الله عليه وسلم بين أيديكم. فإن يطبعوا أبا بكر وعمر يرشدوا".

قال فانتهينا إلى الناس حين امتد النهار وحمي كل شئ. وهم يقولون: يا رسول الله! هلكنا. عطشنا. فقال "لا هلك عليكم" ثم قال "أطلقوا لي غمري" قال ودعا بالميضأة. فجعل رسول الله صلى الله عليه وسلم يصب وأبو قتادة يسقيهم. فلم يعد أن رأى الناس ماء في الميضأة تكابوا عليها. فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم "أحسنوا الملأ. كلكم سيروى" قال ففعلوا. فجعل رسول الله صلى الله عليه وسلم يصب وأسقيهم. حتى ما بقي غيري وغير رسول الله صلى الله عليه وسلم. قال ثم صب رسول الله صلى الله عليه وسلم فقال لي "اشرب" فقلت: لا أشرب حتى تشرب يا رسول الله! قال "إن ساقي القوم آخرهم شربا" قال فشربت. وشرب رسول الله صلى الله عليه وسلم. قال فأتي الناس الماء جامين رواء.

قال فقال عبدالله بن رباح: إني لأحدث هذا الحديث في مسجد الجامع. إذا قال عمران بن حصين: انظر أيها الفتى كيف تحدث. فإني أحد الركب تلك الليلة. قال قلت: فأنت أعلم بالحديث. فقال: ممن أنت؟ قلت: من الأنصار. قال: حدث فأنتم أعلم بحديثكم. قال فحدثت القوم. فقال عمران: لقد شهدت تلك الليلة وما شعرت أن أحدا حفظه كما حفظته.

 

1560- Bize Şeyban b. Ferruh da tahdis etti. Bize Süleyman -yani b. el-Muğire- tahdis etti, bize Sabit, Abdullah b. Rebah'tan tahdis etti. O Ebu Katade'den şöyle dediğini nakletti: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bize bir hutbe verip: "Siz bu öğleden sonra ve gece yol alacaksınız sonra da yüce Allah'ın izniyle yarın suya varmış olacaksınız" buyurdu. Bunun üzerine insanlar biri diğerine bakmaksızın yola koyuldu.

 

Ebu Katade dedi ki: Resulullah gece yarısına kadar yoluna devam edip benim de yanımda bulunduğum bir sırada Allah Resulü uyukladı ve bineği üzerinde hafif yan yattı. Hemen yanına gittim ve onu uyandırmadan ona destek oldum ta ki bineği üzerinde doğruluverdi. Sonra gecenin bir bölümü geçinceye kadar yine yoluna devam etti, tekrar bineği üzerinde hafif yan yattı. Yine onu uyandırmadan ona destek oldum sonunda bineği üzerinde doğruldu. Sonra yine yoluna devam etti. Seher vaktinin son zamanlarında ilk iki yan yatışından daha ileri derecede yana yattı. Hatta neredeyse düşüverecekti yine yanına gittim ona destek oldum, başını kaldırınca: "Sen kimsin" dedi. Ben: Ebu Katade'yim, dedim. O: "Bu şekilde ne zamandan beri yanımda yürüyorsun" dedi. Ben: Gece başladığından beri hep böyle yürüyorum, dedim. O: "Nebini bu şekilde koruduğun için Allah da seni korusun" buyurduktan sonra: "Sence bizi kimse görüyor mu" buyurduktan sonra: "Kimseyi görüyor musun" dedi. Ben: İşte bir binekli, dedim. Sonra: Bu da bir başka binekli, dedim. Sonunda yedi binekli olana kadar toplanıp bir araya geldik. Sonra Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) yolu bırakıp yan tarafa saptı (uyumak üzere) başını koydu, arkasından: "Dikkat edin namazımızı kaçırmayalım" buyurdu. İlk uyanan kişi Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) olmuştu. Güneş de sırtına vurmuştu. (Ebu Katade): Biz de telaşla kalktık sonra: "Binin" buyurdu. Bineklerimize binip, yola koyulduk. Nihayet güneş yükselince indi. Sonra yanında bulunan içinde biraz da su olan mataramı istedi. Ondan suyu az kullanarak bir abdest aldı. Yine de matarada az bir miktar su kaldı.

 

Sonra Allah Resulü Ebu Katade'ye: "Şu mataranı bizim için koru. İleride bunun anılmaya değer bir haberi olacaktır" buyurdu.

 

Sonra Bilal namaz için ezan okudu, Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) iki rekat namaz kıldı. Sonra sabah namazını kılıp, her gün yaptığının aynısını yaptı.

(Ebu Katade devamla) dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bineğine bindi, biz de onunla birlikte bineklerimize bindik. Birbirimize fısıltı ile namazımızdaki kusurumuzun keffareti acaba nedir, diyorduk.

 

Sonra Allah Resulü: "Bende sizin için uyulacak bir örnek yok mu" buyurdu, arkasından şunları söyledi: "Şunu bilin ki, uyumaktan dolayı kusur sözkonusu değildir. Kusurlu olmak namazı bir diğer namazın vakti gelinceye kadar kılmayan kimsenin yaptığıdzr. Kim böyle yapacak olursa namaz için uyandığı zaman o namazı kılsın. Ertesi günü de aynı namazı vaktinde kılsın." Sonra: "Sizce insanlar acaba ne yaptı" dedi ve arkasından da şöyle buyurdu: "Sabah olduğunda insanlar nebilerini göremeyince Ebu Bekr ve Ömer: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) arkanızdan geliyor. Sizi geride bırakmak onun hoşuna gitmez, dediler. İnsanlar ise: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) önünüzdedir dediler. Eğer Ebu Bekr ve Ömer'e itaat ederseniz doğru yolu bulursunuz. "

 

(Ebu Katade) dedi ki: Sonra gündüzün ilerlediği ve her şeyin oldukça ısındığı bir sırada insanların yanına vardık. O sırada onlar: Ey Allah'ın Resulü helak olduk, susuz kaldık, dediler. O: "Sizin için helak olmak sözkonusu değildir" buyurdu. Sonra da: "Bana küçük kasemi getirin" buyurdu. Sonra da o mataranın getirilmesini istedi. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) dökmeye, Ebu Katade de onlara su ikram etmeye koyuldu. İnsanlar o matarada bir miktar su gördüklerinde o kabın üzerine yığıldılar. Sonra Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Güzel davranmaya dikkat ediniz. Hepiniz suya kanacaksınız" buyurdu. Onlar da edebe riayet ettiler. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) doldurmaya, ben de içsinler diye onlara ikram etmeye koyuldum. Nihayet benden ve Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den başka kalmadı. Sonra Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) su doldurdu, bana: "İç" buyurdu. Ben: Ey Allah'ın Resulü sen içmedikçe ben içmem dedim. O: "Şüphesiz bir topluluğa su ikram eden kişi onların en sonuncusu olarak su içer" buyurdu. Bu sefer ben de içtim, Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) da içti. Böylelikle insanlar suya kanmış ve rahatlamış olarak suya vardılar.

 

(Sabit) dedi ki: Abdullah b. Rebah dedi ki: Ben bu hadisi Mescid-i Cami'de tahdis ederken İmran b. Husayn: Ey delikanlı, nasıl hadis naklettiğine dikkat et, ben o gece kafiledekilerden birisiydim, dedi. Bu sefer ben:

O halde bu hadisi sen daha iyi bilirsin, dedim. O: Kimlerdensin, dedi. Ben:

Ensardanım, dedim. Bu sefer: (Öyleyse) hadisi naklet çünkü sen siz ensann hadislerini daha iyi bilirsin, dedi. Ben de cemaate hadisi naklettim, İmran:

Andolsun ben de o gece hazır idim ama benim bunu bellediğim gibi, bir başkasının da bellediğinin farkına varmamıştım, dedi.

 

 

Yalnız Müslim rivayet etmiştir

 

AÇIKLAMA:          "Abdullah b. Rebah, Ebu Katade'den" Burada adı geçen "Rebah" isminin re harfi fethalıdır, Ebu Katade'nin adı ise Haris b. Rib'i el-Ensari'dir.

 

"Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bize bir hutbe verdi. .. " Bu ibareden ordu komutanı beraberindekilere bir hususu bildirmekte bir maslahat görecek olursa hepsini toplayarak bu haberi aralarında yayması, böylelikle haberin hepsine ulaşıp, onun için hazırlıklı olmalarını sağlaması ve bu haberi sadece onların bir kısmına ve büyüklerine özel olarak vermemesinin (aksine hepsine bildirmesinin) müstehab olduğu hükmü anlaşılmaktadır çünkü bu haber onların bir kısmına bildirilmeyecek olursa bundan dolayı o kişilerin zarar görme ihtimalleri bulunabilir.

 

"İnşallah yarın suya varmış olacaksınız." Gelecekteki işler hakkında inşallah demenin müstehab olduğu hükmü çıkmaktadır. Bu da Kur'an-ı Kerim' deki bu hususa dair verilen emre uygundur.

 

"Kimse kimseye dönüp bakmadı." iltifat etmedi. "İbhfmelleyl" gecenin yarısı oldu, demektir.

"Uyukladı" uyuklamak, uykudan önceki haldir. Dimağ tarafından gelip, gözü örten ama kalbe ulaşmayan latif bir rüzgardır. Bu rüzgar kalbe ulaşacak olursa uyku olur. Uyuklamak sebebiyle uzanıp yatmış olanın abdesti bozulmaz ama uyursa bozulur. Her ikisinin gerçek mahiyeti arasındaki farkı Mühezzeb Şerhinde genişçe açıkladık.

"Ona destek oldu." Yani yapının dayandığı destek gibi uykuda iken yatmasını doğrultup ve onun altına geçip, ona destek verdi.

 

"Tehevveralleyl" gecenin çoğu geçti, demektir. Binanın yıkılması anlamındaki "tehevvuru'l-bina"dan alınmıştır.

 

"Sen kimsin dedi. Ben: Ebu Katade'yim dedim." Bundan da kapıyı çalıp, içeri gelmek için izin isteyen ve benzeri durumdaki kimselere kimsin veya kim o denilecek olursa onun da adını söyleyeceğine ve eğer künyesi ile meşhur birisi ise filanın babasıyım demesinde bir sakınca olmadığı hükmü anlaşılmaktadır.

 

"Nebisini koruduğu n için Allah da seni korusun." Yani Allah da bu sebeple seni korusun. Bundan da kendisine iyilik yapılan bir kimsenin bu iyiliği yapan kimseye dua etmesinin müstehab olduğu hükmü anlaşılmaktadır. Nitekim bu hususta sahih ve meşhur bir hadis de vardır.

 

Matara (mıdae), kendisi ile abdest alınan kap demektir.

 

"Ondan suyu az kullanarak abdest aldı." Azalarını iyice yıkamakla birlikte suyu az kullandı, demektir. Kadı lyaz bazı üstatlarından burada su ile istinca etmeyip, istincasında taş kullanarak abdest aldığının kastedildiğini söylediklerini nakletmektedir ama bu yorumu yapan kimsenin bu açıklaması yanlıştır. Doğrusu bizim açıklamamızdır.

':4nılmaya değer bir haberi olacaktır. " Bu da nübüvvetin mucizelerinden birisidir.

"Sonra Bilal namaz için eza n okudu, Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)

da iki rekat namaz kıldı. .. "

 

 

Bundan da şu hükümler anlaşılmaktadır:

 

1- Kazaya kalmış namaz için ezan okumak müstehabtır.

 

2- Revatib sünnetlerin kaza edilmesi meşrudur çünkü hadisin zahirinden anlaşıldığı üzere sabah namazının farzından önce kılmış olduğu bu iki rekat sabah namazının sünnetidir.

 

3- "Her gün yaptığı gibi" ifadesinde de kazaya kalmış namazın kılınış şeklinin edası gibi olduğu hükmü anlaşılmaktadır.

 

4- Bundan kazaya kalmış sabah namazında kunut yapıldığı da anlaşılmaktadır. Bu hususta ise bizim mezhebimizde görüş ayrılığı vardır.

 

5- Bu hadis güneş doğduktan sonra sabah namazının kazasını yapan bir kimsenin sabah namazında açıktan Kur'an okuyacağını kabul edenler için delil gösterilebilir. Aynı zamanda bu görüş bizim mezhep alimlerimizin bu husustaki iki görüşünden birisidir ama daha sahih olan görüş Kur'an'ı içten okuyacağıdır. "Yaptığı gibi" ibaresi de fiili uygulamaları hakkında yorumlanır.

,

6- Sabah namazına "salatu'l-ğadah" demenin mübah olduğu hükmü de anlaşılmaktadır. Zaten hadis-i şeriflerde çokça kullanılmıştır.

 

"Birbirimizle fısıldaşmaya başladık" ibaresindeki "hemese" fiili gizlice konuşmak demektir.

"Uyumak sebebiyle kusur yoktur." Bu ibareden ilim adamlarının icma ile kabul ettikleri şu görüşe delil bulunmaktadır: Uyuyan kimse mükellef değildir. Böyle birisine namazı kaza etmenin ve benzeri yükümlülüklerin vacip oluşu yeni bir emir dolayısı iledir. Bu hususta sahih olan fıkıh ve usul alimleri nezdinde de tercih edilen görüş budur. Bununla birlikte bazıları önceki hitap sebebiyle kaza yapılması gerekir demişlerdir. Böyle diyen bir kimse ise yine de uyku halinde onun mükellef olmadığı kanaatine de muvafakat etmektedir ama uyuyan bir kimse eliyle ya da başka bir azasıyla uykuda iken bir şey telef edecek olursa ittifakla onun tazminatını yapması gerekir. Bu ise uykuda olana mükellefiyet yüklemek değildir çünkü telef edilen şeylerin tazminatının ödenmesi için teklif icma ile şart değildir. Hatta çocuk, deli, bunak ve daha başka mükellef olmayan herhangi bir kimse bir şey telef edecek olursa ittifakla onun tazminatını ödemesi gerekir. Bunun Kur'an-ı Kerim'den delili ise yüce Allah'ın: "Kim bir mümini yanlışlıkla öldürürse mümin bir köle azad etmeli ve akrabasına teslim edilecek bir diyet vermelidir." (Nisa, 92) buyruğudur. Görüldüğü gibi şanı yüce Allah hata yoluyla öldürmeye karşılık olarak öldüren kişinin icma ile günahkar olmayacağı kabul edilmekle birlikte diyet ödeyip, keffarette bulunması hükmünü vermiştir.

 

"Kusur ise diğer namazın vakti gelinceye kadar namaz kılmayan kimse hakkında sözkonusudur ... " Bu hadiste beş vakit namazdan her birisinin vaktinin diğerinin vakti girene kadar devam ettiğine delil vardır. Bu husus ise sabah namazı dışında bütün namazlar hakkında bu genelliği ile geçerlidir çünkü sabah namazının vakti öğlene kadar devam etmez, aksine sabahın vakti güneşin doğuşu ile çıkar çünkü Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: "Güneş doğma'dan önce sabah namazından bir rekata yetişen bir kimse sabah namazına yetişmiş olur" buyruğundan anlaşılan budur.

 

Akşam namazına gelince, vakti hakkında oluşan ihtilaf, ilgili babda açıklanmıştır ve bununla ilgili görüş ayrılığı vardır. Bununla birlikte sahih ve tercih olunan görüş ise akşam namazının vaktinin, yatsı namazının vaktinin girdiği zamana kadar devam ettiğidir. Buna delil ise Müslim'in Sahihinde daha önce geçmiş olan sahih hadislerdir. Ayrıca bizler Cebrail (a.s)'ın iki ayrı günde ama aynı vakitte akşam namazında Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e imamlık yapmasına dair verilen cevabı da zikretmiş bulunuyoruz.

 

Mezhebimiz alimlerinden Ebu Said el-İstahri dedi ki: İkindi namazı her şeyin gölgesi, iki katı olunca, yatsı namazı gecenin üçte biri yahut yarısının geçmesiyle, sabah namazı ise ortalığın iyice aydınlanması ile vakti geçer demiştir.

 

Ama bu zayıf bir görüştür. Sahih ve meşhur olan ise namaz vaktinin bir sonraki namazın vaktinin girdiği zamana kadar uzadığıdır.

 

"Ertesi gün ise o namazı vaktinde (bir daha) kılsın." Bunun da anlamı şudur: Bir kimse bir namazı vaktinde kılmayacak olursa onun kazasını yapar. O namazın vakti değişmiş olmaz, gelecekte vaktinden başka bir vakte geçmez. Aksine olduğu gibi kalır. Er;tesi günü gelince, o günün namazını alışılmış vaktinde kılar. Vakti başka bir zamana dönüşmez. Yoksa hadisin manası vaktinde kılmadığı namazı birini derhal, diğeri ertesi gün olmak üzere iki defa kaza eder değildir. Manası ancak açıkladığımız gibidir. Hadisin doğru anlamı işte budur. Anlamı hakkında ilim adamlarının açıklamaları çatışma halinde olsa bile muhakkikler sözünü ettiğim bu açıklamayı tercih etmişlerdir. Allah en iyi bilendir.

 

"Sonra: Sizce insanlar ne yaptı, buyurdu ... Eğer Ebu Bekir ve Ömer'e itaat ederlerse doğruyu bulurlar. " Bu sözlerin anlamı da şudur: Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) güneşin yükselişinden sonra sabah namazını cemaate kıldırdığında insanlar onları geride bırakmış, Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ve o geride kalan az kimse ile birlikte onlardan ayrı kalınca sizin kanaatinize göre insanlar bizim hakkımızda acaba ne düşünürler diye sormuş, onunla birlikte olanlar susmuş. Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) da: Ebu Bekir ve Ömer insanlara: Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) arkanızdan geliyor. O sizi geride bırakıp, ileriye gidip, önününüzden gitmekten hoşlanmaz. Bu sebeple size yetişinceye kadar onu beklemelisiniz diyorlar. Geri kalan insanlar ise, hayır nebiniz sizden öne geçmiş, sizi geride bırakmıştır. O halde ona yetişiniz, dediler. Eğer Ebu Bekir ve Ömer'e itaat ederlerse doğruyu bulurlar çünkü ikisi de doğru üzerindedir. Allah en iyi bilendir.

 

"Sizin için helak olmak sözkonusu değildir." Bu da onun mucizelerindendir.

"Bana küçük kasemi getirin." "Gumr" küçük kap, çanak, kase demektir. "İnsanlara matarada olanları görünce ... Hepiniz suya kanacaksınız."

 

Cevheri ve başkalarının açıklamalarından anlaşıldığına göre güzel hareket ediniz, kötü davranmayınız demek istemiştir.

 

"Bir topluluğa su içiren, en sonuncuları olarak su içer." Bu buyrukta su, süt ve benzeri şeyler içenlerin gözetmeleri gereken adap arasından bir edep vardır. Cemaate et, meyve, koku ve buna benzer bir şeyler dağıtan kişi de onun ile aynı durumdadır.

 

"İnsanlar da suya, suya kanmış olarak" dinç ve rahatlamış olarak "vardılar."

"Mescidu'l-Cami" bu mevsufun sıfatına izafe edilmesi kabilindendir.

 

Kufelilere göre böyle bir izafet arada bir takdir gerekmeksizin caizdir. Basralılara göre ise takdirsiz caiz olmaz. Onlar bu şekilde gelen tabirleri geliş yerine göre tevil ederler. Burada ibarenin takdiri "cami mekanın mescidi" şeklindedir. Yüce Allah'ın: "Batı tarafında değildir" (Kasas, 44) buyruğu da batıdaki yerin tarafında yanında değildir, demektir. Yüce Allah'ın: "Ahiret yurdu" (Yusuf, 9)'da ahiret hayatı takdirindedir. Bu mesele daha önce birkaç yerde geçmişti. Allah en iyi bilendir.

 

"Benim bunu iyice bellediğim gibi, kimsenin bellemiş olduğunu fark etmemiştim." Buradaki "hafiztu: bellediğim" lafzını te harfi ötreli ve "hafizte: senin bellediğin ... " diye zaptetmiş bulunuyoruz. Her ikisi de güzeldir.

 

Ebu Katade'nin rivayet ettiği bu hadiste Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in apaçık mucizeleri görülmektedir.

 

1- Mataranın anılmaya değer bir haberinin olacağını bildirmesi ve bildirdiği gibi olması,

2- Az miktardaki suyu çoğaltması,

3- Allah Resulünün: "Hepiniz suya kanacaksınız" buyurması ve böyle olması,

4- Ebu Bekir ve Ömer böyle böyle derdi. Diğer insanlar da böyle böyle derdi diye haber vermiş olması,

 

5- Allah Resulünün: "Siz bu öğleden sonra ve gece boyunca yürüyecek sonra da suya varacaksınız" buyurması ve bunun böyle olması. Halbuki orada bulunanlardan kimse bunun böyle olacağını bilmiyordu. Bundan dolayı:

 

"İnsanlar biri diğerine bakmadan yola koyuldu" demiştir çünkü aralarından bunu bilen birisi olsaydı Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in bu sözünden önce bunu yapacaklardı.

 

 

 

وحدثني أحمد بن سعيد بن صخر الدارمي. حدثنا عبيدالله بن عبدالمجيد. حدثنا سلم بن زرير العطاردي. قال: سمعت أبا رجاء العطاردي عن عمران بن حصين. قال:

 كنت مع نبي الله صلى الله عليه وسلم في مسير له. فأدلجنا ليلتنا. حتى إذا كان في وجه الصبح عرسنا. فغلبتنا أعيننا حتى بزغت الشمس. قال فكان أول من استيقظ منا أبو بكر. وكنا لا نوقظ نبي الله صلى الله عليه وسلم من منامه إذا نام حتى يستيقظ. ثم استيقظ عمر. فقام عند نبي الله صلى الله عليه وسلم. فجعل يكبر ويرفع صوته بالتكبير. حتى استيقظ رسول الله صلى الله عليه وسلم. فلما رفع رأسه ورأى الشمس قد بزغت قال "ارتحلوا" فسار بنا. حتى إذا ابيضت الشمس نزل فصلى بنا الغداة. فاعتزل رجل من القوم لم يصل معنا. فلما انصرف قال له رسول الله صلى الله عليه وسلم "يا فلان! ما منعك أن تصلي معنا؟" قال: يا نبي الله! أصابتني جنابة. فأمره رسول الله صلى الله عليه وسلم فتيمم بالصعيد. فصلى. ثم عجلني، في ركب بين يديه، نطلب الماء. وقد عطشنا عطشا شديدا. فبينما نحن نسير إذا نحن بامرأة سادلة رجليها بين مزادتين. فقلنا لها: أين الماء؟ قالت: أيهاه. أيهاه. لا ماء لكم. قلنا: فكم بين أهلك وبين الماء؟ قالت: مسيرة يوم وليلة. قلنا: انطلقي إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم. قالت: وما رسول الله؟ فلم نملكها من أمرها شيئا حتى انطلقنا بها. فاستقبلنا بها رسول الله صلى الله عليه وسلم. فسألها فأخبرته مثل الذي أخبرتنا. وأخبرته أنها موتمة. لها صبيان أيتام. فأمر بروايتها. فأنيخت. فمج في العزلاوين العلياوين. ثم بعث براويتها. فشربنا. ونحن أربعون رجلا عطاش. حتى روينا. وملأنا كل قربة معنا وإداوة. وغسلنا صاحبنا. غير أنا لم نسق بعيرا. وهي تكاد تنضرج من الماء (يعني المزادتين) ثم قال "هاتوا ما كان عندكم" فجمعنا لها من كسر وتمر. وصر لها صرة. فقال لها "اذهبي فأطعمي هذا عيالك. واعلمي أنا لم نرزأ من مائك" فلما أتت أهلها قالت: لقد لقيت أسحر البشر. أو إنه لنبي كما زعم. كان من أمره ذيت وذيت. فهدي الله ذاك الصرم بتلك المرأة. فأسلمت وأسلموا.

 

1561- Bana Ahmed b. Said b. Sahr ed-Darimi de tahdis etti. Bize Ubeydullah b. Abdulmecid tahdis etti. Bize Selm b. Zerir el-Utaridi tahdis edip dedi ki: Ben Ebu Reca el-Utaridi'yi İmran b. Husayn'dan şöyle dediğini naklederken dinledim: Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ile bir yolculuğunda beraber idik. Gecemiz boyunca yürüdük. Nihayet sabaha yakın konakladık. Gözlerimiz bize galip geldi ve nihayet güneş de doğdu. Bizden ilk uyanan kişi Ebu Bekir oldu. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) uyuduğunda kendiliğinden uyanmadıkça biz onu uyandırmazdık. Sonra Ömer uyandı ve Allah'ın Nebisinin yanıbaşında durup yüksek sesle tekbir getirmeye başladı. Nihayet Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) da uyandı. Başını kaldırıp, güneşin doğmuş olduğunu görünce: "Haydi bineklerinize binip yola koyulunuz" buyurdu ve bizimle birlikte yola koyuldu. Nihayet güneş (ışıkları) beyazlayınca indi ve bize sabah namazını kıldırdı.

 

Cemaatten bir adam bir kenara çekilip bizimle birlikte namaz kılmadı.

Namazını bitirince Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Ey filan, bizimle beraber namaz kılmana engel olan ne?" buyurdu. Adam: Ey Allah'ın Nebisi cünüp oldum dedi. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in ona emir vermesi üzerine o da temiz toprakla teyemmüm etti ve namaz kıldı sonra beni önündeki birkaç binekli adamla birlikte su arayalım diye önden gönderdi. Aşırı derecede susadık. Bizler yol almakta iken bineğine yüklediği iki su tulumu arasına (bineğine oturmuş olduğu halde) ayaklarını sarkıtmış bir kadın ile karşılaşıverdik.

 

Ona: Su nerede dedik. Kadın, heyhat ki heyhat sizin için su yok dedi.

Biz: Peki senin aile halkın ile su arasında ne kadar var, dedik. O bir gün bir gecelik bir mesafe var, dedi. Biz: Haydi Resuluilah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e git, dedik. Kadın: Resulullah ne demek, dedi. Bizler onu kendi başına buyruk bırakmayarak onunla gittik. Onunla Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in karşısına çıktık, o da ona sorunca bize verdiği haberin aynısını ona da haber verdi. Ayrıca ona yetim küçük çocukları bulunan bir kadın olduğunu da söyledi.

Allah Resulünün emri ile su taşıyan devesi çöktürüldü. Su tulumlarının üst ağızlarına ağzından su püskürttü sonra onun tulumunu gönderdi, biz de su içtik. O sırada susamış kırk kişi idik. Kanıncaya kadar su içtiğimiz gibi, beraberimizdeki bütün kırbaları ve mataraları da doldurduk, arkadaşımızın da gusletmesini sağladık. Ancak herhangi bir deveye su içirmedik. Oysa kadının tulumları tıkabasa su dolu idi.

 

Sonra Allah Resulü: "Yanınızda ne varsa getirin" buyurdu. Biz de o kadın için bir miktar ekmek parçası ve hurma topladık. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ona bir çıkın bağladı ve: "Haydi git, bunu çocuklarına yedir ve şunu bil ki biz senin suyundan hiçbir şey eksiltmedik" buyurdu.

Kadın ailesinin yanına gidince: Andolsun ben ya insanların en büyük sihirbazı ile karşılaştım ya da söylediği gibi o bir nebidir. Ben onun şunları şunları yaptığını gördüm, dedi. Böylelikle Allah o oba ahalisine o kadın sayesinde hidayet verdi. Kadın da Müslüman oldu, onlar da Müslüman oldu.

 

Diğer tahric: Buhari, 3571

 

 

حدثنا إسحاق بن إبراهيم الحنظلي. أخبرنا النضر بن شميل. حدثنا عوف بن أبي جميلة الأعرابي عن أبي رجاء العطاردي، عن عمران بن الحصين؛ قال:

 كنا مع رسول الله صلى الله عليه وسلم في سفر. فسرينا ليلة. حتى إذا كان من آخر الليل، قبيل الصبح، وقعنا تلك الوقعة التي لا وقعة عند المسافر أحلى منها. فما أيقظنا إلا حر الشمس. وساق الحديث بنحو حديث سلم بن زرير. وزاد ونقص. وقال في الحديث: فلما استيقظ عمر بن الخطاب ورأى ما أصاب الناس. وكان أجوف جليدا. فكبر ورفع صوته بالتكبير. حتى استيقظ رسول الله صلى الله عليه وسلم، لشدة صوته، بالتكبير. فلما استيقظ رسول الله صلى الله عليه وسلم شكوا إليه الذي أصابهم. فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم "لا ضير. ارتحلوا" واقتص الحديث.

 

1562- Bize .İshak b. İbrahim el-Hanzali tahdis etti ... İmran b. elHusayn dedi ki: Bir seferde Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ile birlikte idik. Gece boyu yol aldık. Nihayet sabaha az kala gecenin son vaktinde yolcuiçin daha tatlı hiçbir vakıa olmayan o vakıa ile karşılaştık (uyuduk). BiZi ancak güneşin sıcağı uyandırdı. Böyle deyip hadisi Selm b. Zerir'in hadisine yakın olarak rivayet etti ama bazı fazlalıklar da zikretti, bazı hususları da eksik bıraktı.

 

Rivayet ettiği hadiste ayrıca şunları da söyledi: Ömer b. el-Hattab uyanıp da' insanların başına geleni görünce -ki kendisi sesi ta içindençıkarı yüksek ve ince sesli birisi idi- yüksek sesle tekbir almaya başladı sonunda Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) yüksek sesle tekbir aldığı için uyandı. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) uyanınca ashab ona başlarına gelenden şikayette bulundu. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) de: "Zararı yok, hadi bineklerinize. binin" buyurdu,sonra hadisin geri kalan kısmını anlattı.

 

 

حدثنا إسحاق بن إبراهيم. أخبرنا سليمان بن حرب. حدثنا حماد بن سلمة عن حميد، عن بكر بن عبدالله، عن عبدالله بن رباح، عن أبي قتادة؛ قال:

 كان رسول الله صلى الله عليه وسلم إذا كان في سفر، فعرس بليل، اضطجع على يمينه. وإذا عرس قبيل الصبح، نصب ذراعه، ووضع رأسه على كفه.

 

1563- Bize İshak b. İbrahim tahdis etti. .. Ebu Katade dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bir seferde olup, geceleyin mala verecek olursa sağ yanı üzere yatar, sabahtan az önce mala verirse kollarını diker, başını da;avucunun üzerine koyardı.

 

 

Yalnız Müslim rivayet etmiştir

 

AÇIKLAMA:          (1561) "Bize Selm b. Zerir tahdis etti." Baştaki ze harfi fethalı olup (aradaki ye dışında) ikide re harfi iledir.

 

"Gecemiz boyunca yol aldık." Gece boyunca yol kat ettik.

 

"Allah'ın Nebisi uyuyacak olursa kendisi uyanmadan biz onu uyandırmazdık." İlim adamları dedi ki: Uykuda iken ona vahiy gelebileceğini bildiklerinden ötürü onu uyandırmazlardı. Bununla birlikte namazın da vakti geçmişti. Artık bugün herhangi bir insan uyuyacak olup da namaz vakti girip, geçeceğinden korkulursa onun yanında bulunanlar namazın geçmemesi için onu uyandırırlar.

 

Cünüp kişi hakkındaki: "ResuluIlah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in ona emir vermesi üzerine o da temiz toprakla teyemmüm etti ve namaz kıldı" ibaresinden cünüp bir kimsenin eğer su kullanamayacak olursa teyemmüm etmesinin caiz olduğu hükmü anlaşılmaktadır. Bizim mezhebimizdeki görüş de, cumhurun görüşü de budur, ilgili babında buna dair açıklama geçmiştir.

 

"Derken biz iki tulum arasında ... bir kadın ile karşılaştık." Tulum (mezade) kırbadan daha büyüktür. İki mezade (tulum) bir devenin yükünü teşkil eder. Tuluma bu ismin veriliş sebebi ona başkasına ait bir deriden deri ziyade edilmesidir.

 

"Kadına: Su nerede, dedik, o ... " asıl nüshalarda bu şekilde "eyhah eyhah" olarak yazılmıştır. Heyhat heyhat demektir. Bu da elde edilmek istenen şeye uzak olunduğu ve ondan ümit kesilmesi gerektiğini anlatır. Nitekim kendisi de bu sözlerinden sonra sizin için ,su yok (suyu bulamazsınız) demişti. Yani sizin öyle burada ya da yakında su bulma imkanınız yok. Bu lafız (heyhat) on küsur türlü söylenir, bunların hepsini anlamlarını da açıklayarak oldukça yeterli ve sağlam bir şekilde genişçe zikrettim, bunların çekimlerini ve onlarla ilgili olanları Tehzibu'l-Esma ve'l-lugat adlı eserimde zikretmiş bulunuyorum. Bu husus daha önce de geçmişti.

 

"Verdiği emir üzerine su taşıyan devesi çöktürüldü." Araplara göre raviye, su taşıyan deveye denilir. Örfen bu kelime istiare yoluyla tulum hakkında da kullanılır ama asıl anlamı devedir.

"Tulumların üstteki ağızlarına su püskürttü." Mec, ağızla suyu püskürtmek demektir. (Hadisteki lafzıyla) el-azla' ise tulumun suyunun boşaltıldığı alttaki deliğine denilir ama üst ağzı hakkında da kullanılır. Nitekim bu rivayette de tulumun yukarıdaki iki ağzı demektedir. Bu kelimenin tesniyesi azlavan, çoğulu da azali diye gelir.

 

"Arkadaşımızın gusletmesini sağladık." Kastettiği ise cünüp arkadaşlarıdır. Yani ona kendisiyle gusledip, yıkanacağı su verdik. Bunda da cünüplükten dolayı teyemmüm eden kimsenin suyu kullanma imkanını bulması halinde gusledeceği hükmüne delil vardır.

"Tulumlar ise su ile dopdoluydu." Yani neredeyse sudan patlayacaktı. "Suyundan hiçbir şey eksiltmedik." Bu hadiste de nübüvvet alametlerinden açık bir mucize vardır. Kadının: O şunu şunu yaptı derken "zeyte ve zeyte" demesiyle ilgili olarak dilbilginleri keyte ve keyte keza ve keza, (şöyle böyle, şunlar bunlar) anlamındadır, demişlerdir.

 

"Allah o obaya bu kadın sayesinde hidayet verdi. .. " Sırm, bir araya gelmiş birkaç eve verilen addır.

 

(1562) "Sabahtan az önce, sabaha karşı" Buradaki (az önce anlamındaki) "kubeyı" kelimesi kabı'den daha özel ve yakınlığı daha açık ifade eder.

 

"Zararı yok" yani bu şekildeki uyumanızın ve namazı geciktirmenizin size bir zararı yoktur demektir. Arapçada dayr, durr ve darar aynı anlamdadır.

 

 

 

حدثنا هداب بن خالد. حدثنا همام. حدثنا قتادة عن أنس بن مالك؛ أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال:

 "من نسي صلاة فليصلها إذا ذكرها. لا كفارة لها إلا ذلك".

قال قتادة: وأقم الصلاة لذكري.

 

1564- Bize Heddab b. Halid tahdis etti. Bize Hemmam tahdis etti. Bize Katade, Enes b. Malik'ten tahdis ettiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Bir namazı unutan kimse onu hatırlayınca kılıversin, çünkü o namazın bundan başka türlü bir keffareti yoktur" buyurdu.

Katade dedi ki: Beni anmak için (beni hatırladığında) namazı kıl.

 

Diğer tahric: Buhari, 597; Ebu Davud, 442

 

 

وحدثناه يحيى بن يحيى، وسعيد بن منصور، وقتيبة بن سعيد. جميعا عن أبي عوانة، عن قتادة، عن أنس، عن النبي صلى الله عليه وسلم. ولم يذكر "لا كفارة لها إلا ذلك".

 

1565- Bunu bize Yahya b. Yahya, Said b. Mansur ve Kuteybe b. Said de hepsi birlikte Ebu Avane'den tahdis etti. O Katade'den, o Enes b. Malik'ten, o Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den diye rivayet etti ancak "bunun, bundan başka bir keffareti yoktur" ibaresini zikretmedi.

 

Diğer tahric: Tirmizi, 178; Nesai, 612; İbn Mace, 696

 

 

وحدثنا محمد بن المثنى. حدثنا عبدالأعلى. حدثنا سعيد عن قتادة، عن أنس بن مالك؛ قال:

 قال نبي الله صلى الله عليه وسلم "من نسي صلاة أو نام عنها، فكفارتها أن يصليها إذا ذكرها".

 

1566- Bize Muhammed b. el-Müsenna da tahdis etti. .. Enes b. Malik dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Bir namazı unutan yahut uykuda olup, namazı vaktinde kılamayan kimse için keffareti onu hatırladığı zaman kılmasıdır" buyurdu.

 

Yalnız Müslim rivayet etmiştir

 

 

وحدثنا نصر بن علي الجهضمي. حدثني أبي. حدثنا المثنى عن قتادة، عن أنس بن مالك؛ قال:

 قال رسول الله صلى الله عليه وسلم "إذا رقد أحدكم عن الصلاة أو غفل عنها، فليصلها إذا ذكرها. فإن الله يقول: أقم الصلاة لذكري"

 

1567- Bana Nasr b. Ali el-Cahdami tahdis etti. .. Enes b. Malik dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Sizden biriniz uyuyup da namazı kaçırırsa ya da gaflete dalıp onu unutursa o namazı hatırlayınca kılıversin çünkü Allah: "Namazı beni hatırladığın için kıl" buyurmuştur.

 

 

Yalnız Müslim rivayet etmiştir

 

AÇIKLAMA:          "Bir namazı unutan kimse ... keffareti yoktur." Yani o namazın aynısını kılmaktan başka hiçbir şeyonun yerini tutmaz, bununla birlikte de başka bir şey yapması gerekmez.

 

"Bize Heddab tahdis etti ... Enes'ten" Bu isnadın bütün ravileri Basralıdır. Şunu da bilelim ki bu hadislerde anlatılan olaylar tek bir seferde değil, iki ya da birkaç seferde meydana gelmiştir, lafızlarının zahiri de bunu gerektirmektedir. Allah en iyi bilendir.

 

Sonraki sayfa için aşağıdaki link’i kullan:

 

109- YOLCULARIN NAMAZI VE NAMAZIN KISALTILMASI BABI