SÜNEN EBU DAVUD

Bablar  –  Konular  –  Numaralar  

EDEB BAHSİ

<< 5137 >>

بَاب فِي بِرِّ الْوَالِدَيْنِ

119-120. Anne Ve Babaya İyilik Ve İtaat

 

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ كَثِيرٍ أَخْبَرَنَا سُفْيَانُ قَالَ حَدَّثَنِي سُهَيْلُ بْنُ أَبِي صَالِحٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَا يَجْزِي وَلَدٌ وَالِدَهُ إِلَّا أَنْ يَجِدَهُ مَمْلُوكًا فَيَشْتَرِيَهُ فَيُعْتِقَهُ

 

Ebû Hureyre r.a.'den (rivayet edildiğine göre) Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Hiçbir çocuk babasının hakkını ödeyemez. Ancak onu köle olarak bulup da satın alıp azad etmesi müstesna."

 

 

İzah:

Anne ve babayla ilgili hadis-i şerifleri ve âyet-i  kerimeleri gözden geçirecek olursak genellikle "birr ve ihsan" lafızlarının kullanılmış olduğunu görürüz. Bu sebeple lü­gat ve tefsirlerden bu kelimelerin anlam ve kullanılış şekillerini tesbit edersek anneye ve babaya yapılması gereken iyiliğin nasıl olması gerek­tiğini anlamış oluruz.

 

Birr: İslamın emir ve tavsiye ettiği herşey, manasmdadır ki, karşıdakini razı eden bütün fiilleri içine alır. Ayrıca Ukûkun (hakka riayetsizlik ve saygısızlığın zıddı olarak da tarif edilmiştir. Yani hakka riayet etmek ve saygı duymak demektir. Rasûlullah (s.a.v.)'ın "Birr, güzel ahlaktır"[Müslim, birr] mealindeki hadisinin şerhinde ulemanın açıkladığı gibi "birr" sıla (akrabayı ziyaret etmek), lütuf, iyilik, güzel geçinmek ve taat manalarına gelir ki, hadisteki "ahlâk güzelliğidir" şeklindeki tarif bu manaların hepsini içine almaktadır.

 

İhsan ise, in'âm, ihlâs, sözde, fiilde güzellik manalarına gelir. Şu hal­de birr ve ihsan isteyerek ve samimiyetle iyilik etmek ve haklara riayet edip saygı göstermek anlamlarına gelmektedir. Anne ve baba kişiye Al-lah'dan sonra en çok iyiliği olan kimseler olarak evlât üzerinde pek çok haklara sahiptirler. Bu hakların ayniyle ödenmesi ise imkân dahilinde değildir.

 

Nitekim mevzumuzu teşkil eden hadis-i şerif de buna delâlet etmekte­dir. Şöyle ki; mevzumuzu teşkil eden hadis-i şerifte babanın hakkının onu ancak köle olarak bulup sonra onu satın alıp sonra da azad etmekle öden­miş olacağı ifade buyurulmaktadır. Oysa Hattâbi'nin de ifâde ettiği gibi bir kimsenin köle olan babasını satın almasıyla babası hürriyetine kavuş­muş olur. Dolayısıyla onu ayrıca azad etmek fırsat ve sevabını elde ede­mez. Öyleyse bir kimse, hiçbir zaman köle olarak bulacağı babasını hem satın alma hem de onu azat etme fırsatı bulamayacağından babasının hak­kını ödeyebilmesi için ona yapması gereken iyilikleri yapma imkânını, hiçbir zaman bulamayacaktır.

 

Başka bir hadis-i şerifte de bunun imkânsızlığı şöyle ifâde edilmekte­dir:

 

"Bir adam annesini sırtına almış, Kabe'yi tavaf ettiriyordu. O esnada Rasûlullah (s.a.v.)'i gördü ve:

 

Nasıl annemin hakkını ödeyebildim mi? diye sordu. Hz. Nebi de:

 

Hayır, seni karnında taşırken bir nefes alma anındaki zahmeti­nin dahi hakkını ödeyemedin, buyurdu. [Buhârî, el-Edebu'l-Müfred Tercemesi, A. Fikri Yavuz, 1, 15.]

 

Bu hadis-i şerifler, gösteriyor ki anne ve babanın haklan ödenemeye­cek kadar büyüktür; ne kadar çalışırsa çalışsın, ödenmesi imkânsızdır. Bu nedenle bir kimse ancak onlarla hüsnü muaşerette bulunmak suretiyle gö­nüllerini razı eder ve bu yolla Allah'ın rızasını kazınırsa, o zaman anne ve babasının hakkını ödemiş.olabilir. Aksi halde onların haklan ödenebile­cek cinsten olmadığı için onları razı etmenin dışındaki bir gayret fayda vermez.

 

Anne ve babayı razı etmenin yollarına gelince; bunu da yüce Allah Kur'an-ı Kerim'inde bizlere şöyle açıklamaktadır: "Eğer onlardan biri­si veya ikisi birden ihtiyarlılıklannda senin yanında olurlarsa onlara "Öf deme, azarlama da... güzel söz söyle merhametten dolayı tevazu kanatlarını ger ve: Ya Rabbi onlar küçükken beni nasıl büyütüp beslemişlerse sen de onlara öyle merhamet et, de"[İsra 23-24]

 

Binaenaleyh anne ve babadan biri çocuklarına mubah veya adabdan olan işin yapılmasını enir ederlerse bu emre itaat edip onu yerine getirme­leri üzerlerine farz olur.[Kurtubî, el-Cami, X, 209.] Anne ve babanın emirleri itaatsizlik, Hz. Pey­gamber tardından; "şirkten sonra en büyük günah" olarak nitelendirilmiştir. [Buhari, istizan]

 

Ancak bu emir ve yasaklar, İslamın koyduğu helâl ve haramlar doğrul­tusunda olmalıdır. Değilse Şafiî âlimlerinden İzzüddin b. Selam'in dediği gibi, onların her emrine itaat etmek yasakladıklarının da hepsini terk et­mek gerekmez, ancak mubah olan şeylerde, ebeveynin emrine itaat edilir. Dinen yasak olan konularda değil, çünkü "masiyette itaat yoktur" kaisdesi, İslamın genel prensiplerindendir.

 

Emredilenin haramlığı şüpheli ise ona da itaat edilir mi, konusuna ge­lince, bu soruya Gazali "haram ve helal olduğu kesin olmayan şüpheli şeylerde anne ve babaya itaat lazımdır. Haramlığı kesin olarak biliniyor­sa itaat gerekmez. Fakat, mubah ve şüpheli şeylerde ise itaat vacibdir. Çünkü onlar buna layıktır" demiştir.