بَاب
فِي
مِقْدَارِ
الْعَرِيَّةِ
20. ariyyenin Mikdarı
حَدَّثَنَا
عَبْدُ
اللَّهِ بْنُ
مَسْلَمَةَ
حَدَّثَنَا
مَالِكٌ عَنْ
دَاوُدَ بْنِ
الْحُصَيْنِ
عَنْ مَوْلَى
ابْنِ أَبِي
أَحْمَدَ
قَالَ أَبُو
دَاوُد
وَقَالَ
لَنَا الْقَعْنَبِيُّ
فِيمَا
قَرَأَ عَلَى
مَالِكٍ عَنْ
أَبِي سُفْيَانَ
وَاسْمُهُ
قُزْمَانُ
مَوْلَى ابْنِ
أَبِي
أَحْمَدَ
عَنْ أَبِي
هُرَيْرَةَ أَنَّ
رَسُولَ
اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
رَخَّصَ فِي
بَيْعِ الْعَرَايَا
فِيمَا دُونَ
خَمْسَةِ
أَوْسُقٍ أَوْ
فِي خَمْسَةِ
أَوْسُقٍ
شَكَّ
دَاوُدُ بْنُ
الْحُصَيْنِ
قَالَ
أَبُو دَاوُد
حَدِيثُ
جَابِرٍ
إِلَى أَرْبَعَةِ
أَوْسُقٍ
Ebû Hureyre (r.a)'den
rivayet edildiğine göre; Rasûlullah (s.a.v.), beş veskten daha azında veya beş
veskte -Dâvûd b. el-Husayn şüphe etti- arâyâ yoluyla alışverişe ruhsat verdi.
Ebû Dâvûd;
"Câbir'in hadisi, dört veska kadar" şeklindedir, der.
İzah:
Buhari, buyu', müsâkât;
Müslim, buyu'; Tirmizî, buyu'; Muvatta, buyu'
Hattâbî, bu hadisi de
arayanın bir hibe değil, alışveriş olduğuna delil kabul ederek şöyle der:
"Bu, sana açıkça
gösteriyor ki ariyyedeki ruhsatın manası bilinen alışveriştir. Eğer öyle
olmasaydı bunun dört veya beş vesk ile sınırlandırılmasında bir mana olmazdı.
Çünkü karşı görüşte olanların ariyyeyi tarif ederken ileri sürdükleri görüşte
bir yasaklık yok ki o yasağı kaldırmakta ruhsata ihtiyaç duyulsun."
Hattâbî daha sonra,
ariyyenin caiz olduğu mikdarları tayinde âlimlerin görüşlerini verir:
"İmam Mâlik,
mutlak olarak 5 veskde ariyyenin caiz olduğu görüşündedir. İmam Şafiî ise; beş
veskte alışverişi feshetmem ama daha fazlasında feshederim, der.
îbnü'I-Münzir; beş
veskteki ruhsat şüphelidir, müzâbeneden nehiy sabittir. Vacip olan; ondan
ancak mübahlığı kesin olan mikdarın mubah oluşudur. Ravi rivayetinde şüpheye
düşmüştür. O, Dâvûd b. el-Husayn'dır. Bunu Câbir de rivayet etmiş ve dört veske
kadar mubah görmüştür. O halde dört veskde mubah, fazlasında ise
yasaktır."
Hattâbî bu görüşleri
naklettikten sonra İbnü'l-Münzir'in görüşünü tasvib ettiğini bildirmiştir.
AvniTl-Ma'bûd'da;
"Beş veskten az hurmada caiz olup fazlasında caiz olmadığında İmam Şafiî
ile İmam Mâlik arasında görüş birliği vardır. Beş veskdeki cevazda ihtilâf
edilmiştir. Uygun olanı, Câbir hadisinden dolayı beş veskteki arayanın haram
oluşudur" denilir.
Demek oluyor ki; beş
veskde, arâyâ yoluyla satış İmam Şafiî'ye göre caiz değil, İmam Mâlik'e göre
caizdir.
Hanefîlerden, arayanın
caiz olacağı mikdar konusunda bir görüş nakledilmiş değildir. Bu, Hanefîlerin
arâyâyı bir satış değil hibe telakki etmelerinden dolayı olsa gerektir. Çünkü
hibenin bir ölçü ile sınırlandırılması şartı yoktur.
Vesk: 60 sa' mikdarında
bir ölçektir. Bugünün ölçüleri ile 200 kg. kadardır.