DEVAM: 19-20. Humus
(Beştebir) Payın Ve (Hz. Peygamberin) Yakınlarının Hissesinin Sarf Edilecekleri
Yerler
حَدَّثَنَا
أَحْمَدُ
بْنُ صَالِحٍ
حَدَّثَنَا
عَنْبَسَةُ
حَدَّثَنَا
يُونُسُ عَنْ
ابْنِ
شِهَابٍ
أَخْبَرَنِي
عَبْدُ
اللَّهِ بْنُ
الْحَارِثِ
ابْنِ
نَوْفَلٍ
الْهَاشِمِيُّ
أَنَّ عَبْدَ
الْمُطَّلِبِ
بْنَ
رَبِيعَةَ
بْنِ
الْحَارِثِ
بْنِ عَبْدِ
الْمُطَّلِبِ
أَخْبَرَهُ أَنَّ
أَبَاهُ
رَبِيعَةَ
بْنَ
الْحَارِثِ وَعَبَّاسَ
بْنَ عَبْدِ
الْمُطَّلِبِ
قَالَا
لِعَبْدِ
الْمُطَّلِبِ
بْنِ
رَبِيعَةَ
وَلِلْفَضْلِ
بْنِ
عَبَّاسٍ
ائْتِيَا
رَسُولَ
اللَّهِ صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
فَقُولَا لَهُ
يَا رَسُولَ
اللَّهِ قَدْ
بَلَغْنَا مِنْ
السِّنِّ مَا
تَرَى
وَأَحْبَبْنَا
أَنْ نَتَزَوَّجَ
وَأَنْتَ يَا
رَسُولَ
اللَّهِ
أَبَرُّ
النَّاسِ
وَأَوْصَلُهُمْ
وَلَيْسَ
عِنْدَ
أَبَوَيْنَا
مَا
يُصْدِقَانِ
عَنَّا
فَاسْتَعْمِلْنَا
يَا رَسُولَ
اللَّهِ
عَلَى
الصَّدَقَاتِ
فَلْنُؤَدِّ
إِلَيْكَ مَا
يُؤَدِّي الْعُمَّالُ
وَلْنُصِبْ
مَا كَانَ
فِيهَا مِنْ
مَرْفَقٍ
قَالَ
فَأَتَى
عَلِيُّ بْنُ
أَبِي
طَالِبٍ وَنَحْنُ
عَلَى تِلْكَ
الْحَالِ
فَقَالَ
لَنَا إِنَّ
رَسُولَ
اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
قَالَ لَا
وَاللَّهِ
لَا نَسْتَعْمِلُ
مِنْكُمْ
أَحَدًا
عَلَى الصَّدَقَةِ
فَقَالَ لَهُ
رَبِيعَةُ
هَذَا مِنْ
أَمْرِكَ قَدْ
نِلْتَ
صِهْرَ
رَسُولِ
اللَّهِ
صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
فَلَمْ
نَحْسُدْكَ
عَلَيْهِ
فَأَلْقَى
عَلِيٌّ
رِدَاءَهُ
ثُمَّ
اضْطَجَعَ
عَلَيْهِ
فَقَالَ
أَنَا أَبُو
حَسَنٍ
الْقَرْمُ
وَاللَّهِ
لَا أَرِيمُ
حَتَّى
يَرْجِعَ
إِلَيْكُمَا
ابْنَايَ
بِجَوَابِ
مَا بَعَثْتُمَا
بِهِ إِلَى
النَّبِيِّ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
قَالَ عَبْدُ
الْمُطَّلِبِ
فَانْطَلَقْتُ
أَنَا وَالْفَضْلُ
إِلَى بَابِ
حُجْرَةِ
النَّبِيِّ صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
حَتَّى
نُوَافِقَ
صَلَاةَ
الظُّهْرِ
قَدْ قَامَتْ
فَصَلَّيْنَا
مَعَ
النَّاسِ
ثُمَّ
أَسْرَعْتُ
أَنَا وَالْفَضْلُ
إِلَى بَابِ
حُجْرَةِ
النَّبِيِّ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
وَهُوَ يَوْمَئِذٍ
عِنْدَ
زَيْنَبَ
بِنْتِ
جَحْشٍ فَقُمْنَا
بِالْبَابِ
حَتَّى أَتَى
رَسُولُ
اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
فَأَخَذَ بِأُذُنِي
وَأُذُنِ
الْفَضْلِ
ثُمَّ قَالَ
أَخْرِجَا
مَا
تُصَرِّرَانِ
ثُمَّ دَخَلَ
فَأَذِنَ لِي
وَلِلْفَضْلِ
فَدَخَلْنَا
فَتَوَاكَلْنَا
الْكَلَامَ
قَلِيلًا
ثُمَّ كَلَّمْتُهُ
أَوْ
كَلَّمَهُ
الْفَضْلُ
قَدْ شَكَّ
فِي ذَلِكَ
عَبْدُ
اللَّهِ
قَالَ كَلَّمَهُ
بِالْأَمْرِ
الَّذِي
أَمَرَنَا
بِهِ
أَبَوَانَا
فَسَكَتَ
رَسُولُ
اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
سَاعَةً
وَرَفَعَ
بَصَرَهُ
قِبَلَ
سَقْفِ
الْبَيْتِ
حَتَّى طَالَ
عَلَيْنَا
أَنَّهُ لَا
يَرْجِعُ
إِلَيْنَا شَيْئًا
حَتَّى
رَأَيْنَا
زَيْنَبَ
تَلْمَعُ
مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ
بِيَدِهَا
تُرِيدُ أَنْ
لَا تَعْجَلَا
وَإِنَّ
رَسُولَ
اللَّهِ
صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
فِي
أَمْرِنَا ثُمَّ
خَفَضَ
رَسُولُ
اللَّهِ
صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
رَأْسَهُ
فَقَالَ لَنَا
إِنَّ هَذِهِ
الصَّدَقَةَ
إِنَّمَا هِيَ
أَوْسَاخُ النَّاسِ
وَإِنَّهَا
لَا تَحِلُّ
لِمُحَمَّدٍ
وَلَا لِآلِ
مُحَمَّدٍ
ادْعُوا لِي
نَوْفَلَ
بْنَ
الْحَارِثِ
فَدُعِيَ
لَهُ نَوْفَلُ
بْنُ
الْحَارِثِ
فَقَالَ يَا
نَوْفَلُ
أَنْكِحْ
عَبْدَ
الْمُطَّلِبِ
فَأَنْكَحَنِي
نَوْفَلٌ
ثُمَّ قَالَ
النَّبِيُّ
صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
ادْعُوا لِي
مَحْمِئَةَ
بْنَ جَزْءٍ
وَهُوَ
رَجُلٌ مِنْ
بَنِي زُبَيْدٍ
كَانَ
رَسُولُ
اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
اسْتَعْمَلَهُ
عَلَى الْأَخْمَاسِ
فَقَالَ
رَسُولُ
اللَّهِ صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
لِمَحْمِئَةَ
أَنْكِحْ الْفَضْلَ
فَأَنْكَحَهُ
ثُمَّ قَالَ
رَسُولُ اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
قُمْ
فَأَصْدِقْ
عَنْهُمَا
مِنْ الْخُمُسِ
كَذَا
وَكَذَا لَمْ
يُسَمِّهِ
لِي عَبْدُ
اللَّهِ بْنُ
الْحَارِثِ
Abdûlmuttalib b. Rabia
b. El-Haris b. Abdûlmuttalib(in) haber verdi(ğine göre), Rabia b. El-Haris ile
Abbas . Abdil Muttalib, Abdulmuttalib b. Rabia ile Fadl b. Abbas'a -siz
Rasûlullah (s.a.v.)'e varınız ve kendisine: "Ey Allah'ın Rasûlü gördüğün
gibi biz (evlenecek) bir yaş'a geldik. Ve.evlenmek istiyoruz. Ey Allah'ın Rasûlü,
sen insanların Allah'a en bağlı olanı akrabalık haklarına en çok riayet
edenisin. Anne ve babalarımızda ise bizim için mehir olarak verebilecekleri bir
şey yoktur. Binaenaleyh bizi zekatları toplamak üzere memur tayin ette, zekat
memurlarının sana verdikleri gelirleri bizde verelim ve (buna karşılık)
sadakalar(ı toplamanın ücretin)den (ve sadakaların dışında elde edeceğimiz
hasılattan) biz de yararlanalım." demişler.
(Abdulmuttalib
b. Rabia, sözlerine devam ederek) dedi ki: Biz (babalarınızla) bu şekilde
(konuşur) iken Ali b. Ebû Talib geliverdi. Bize - Hayır vallahi Rasûlullah
(s.a.v.) sizden hiç bir kimse zekat memuru olarak tayin edilemez"
buyurmuştu - dedi. Bunun üzerine (babam) Rabia Hz. Ali'ye
"Bu da senin
kıskançlığındandır. Sen Rasûlullah (s.a.v.)'in damatlığını elde ettin de biz
bunu senden kıskanmadık" (sen ise bize kıskançlık yapıyorsun) dedi. Ali
üzerine cübbesini alıp onun üzerine yattı ve:
"Ben Hasan'ın babasıyım (kavmi içerisinde)
tecrübeli bir kimseyim" Allah'a yemin olsun ki, çocuklarınız, kendilerini
Nebi (s.a.v.)'e sormak üzere göndereceğiniz meselenin cevabını getirmedikçe
(burada yatmaya) devam edeceğim, dedi. Abdulmuttalib (sözlerine devam ederek
şöyle) dedi. "Bunun üzerine ben (bu meseleyi Hz. Peygambere sormak üzere)
Fadl'la beraber yola koyuldum. (Hz. Peygamber'e tam) öğle namazında tesadüf
ettik. Namaz başlamıştı. Namazı cemaatla kıldık. Sonra Fadl'la beraber Nebi
(s.a.v.)'ın odasının kapısına koştum. Kendisi o gün Zeyneb bint Çahş'ın yanında
(kalıyor) idi. Kapıda beklemeye başladık. Nihayet Rasûlullah (s.a.v.) geldi.
Benim ve Fadl'ın kulağından tuttu ve:
(Ağzınızda)
"sakladığınızı çıkarın" (bakalım) dedi ve (içeri) girdi. Fadl'la
benim de içeri girmemize izin verdi. Bir süre(Fadl'la ben) sözü (almayı)
birbirimizden bekleştik. Sonra Hz. Nebi ile ben konuştum yahutta Fadl konuştu.
(Ravi İbn Şihâb-Ez-Zühri dedi ki, bu hadisi bana nakleden) Abdullah bunda
tereddüt etti. -(yani söze hangisinin başladığını kesin olarak hatirlayamadı.
Abdulmuttalib sözlerine devam ederek şöyle) dedi. (Fadl) babalarımızın bize
(sormamızı) emrettikleri meseleyi Hz. Nebi'ye anlattı. Rasûlullah (s.a.v.)'de
gözünü tavana dikerek bir süre sustu. (Bu sükût) bize öyle uzun geldi ki biz
hiç bir cevap vermeyecek zannettik. Nihayet bize perde arkasından eliyle işaret
eden Zeyneb (validemiz)i gördük. (Bu işaretiyle bize) acele etmeyiniz (demek)
istiyordu. Ve Rasûlullah (s.a.v.)'in bizim işimizle meşgul olduğunu (anlatmak)
istiyordu. Sonra Rasûlullah (s.a.v.) başını indirdi ve bize
"Bu zekât
insanların"(malının) kiridir. Muhammed'e ve onun ailesine zekat almak
helâl değildir. Bana Nevfel b. el-Haris'i çağırınız' dedi. Nevfel b. El-Haris
çağrıldı ve (O'na dönerek)
"Ey Nevfel
Abdulmuttalib'i (kızınla) evlendir" dedi. Bunun üzerine Nevfel beni
(kızıyla) evlendirdi, sonra Nebi (S.A.V.): "Bana Mahmıyye b. Cûz'ü
çağırın" dedi. Mahmıyye Zübeyd oğullarından bir adamdı. Ve Rasûlullah
(s.a.v.) onu humusları toplamak üzere tahsildar tayin etmişti. Rasûlullah
(s.a.v.) Mahmıyye'ye "Fadl'ı (kızınla) evlendir." buyurdu. Mahmıyye'de
Fadl'ı (kızıyla) evlendirdi. Sonra Rasûlullah (s.a.v.) (Mahmıyye'ye)
"Kalk humus
(gelirin)den şu iki genc'e şu kadar mehir (masrafı) ver" dedi. (Ravi İbn
Şihab) dedi ki, "Abdullah b. Haris bana mehrin mikdarını söylemedi.
İzah:
Müslim, zekât; Nesâî,
zekât, fey; Muvatta, Sadaka; Ahmed b. . Hanbel 11-402, IV-166.
("Ührica mâ
tüsarrirani) cümlesi türkçemizdeki "sen şu dilinin altındaki baklayı çıkar
anlamında kullanılan, söz içinizde gizlediğinizi meydana çıkarın" manâsına
gelen bir tabirdir. Hz. Nebi Efendimiz şu sözüyle "maksadınızı açıkça
söyleyiniz" demek istemiştir.
Karnı: Tecrübeli, gün
görmüş, ileri görüşlü kimse manâlarına gelir.
Havr: Cevab demektir.
Ebûl-Kasım
el-Taberani'ye göre, bu hadiste anlatılan olayı yaşayan Abdulmutfalib'in ismi
Abdulmuttalib değil Muttalibdir.
O'nun babası Rabia b.
el-Haris ise, Nebi Efendimizin amcasının oğludur.
Nevfel b. Haris'de yine
Nebi Efendimizin amcasının oğludur.
Bilindiği gibi Hz.
Nevfel, Bedir savaşında kâfirler safında bulunuyordu. Savaşın sonunda
müslümanlara esir düştü. Fakat amcası Hz. Abbas onu fidye vererek kurtardı.
Sonra Müslümanlığı kabul edip Mekke'nin fethinde, Humeyn'de ve Taif sefeFİnde
büyük kahramanlıklar göstererek Allah'ın dinine hizmet etti.
Hadis-i şerifte, Hz.
Nebi'in evlenme çağına geldikleri halde fakirlikten evlenemedikleri için
kendisinden zekat memurluğu isteyen Hz. Fazl ile Hz. Muttalib'e
"Muhammed'e ve Muhammedin aile fertlerine zekat almak caiz değildir.
Çünkü zekat halkın mallarının kiridir." gerekçesiyle red cevabı verdiği
ifade edilmektedir.
Aslında Hz. Nebi
onların bu isteklerini reddederken "onların mallarından bir miktar sadaka
al ki, onunla onları temizleyesin..."[Tevbe 103] mealindeki âyet-i
kerimeye dayanmıştır.
Görülüyor ki Nebi Efendimiz
Hz. Muhammed'in ailesi diye vasıflandırdığı Haşim oğullan ile Muttalib
oğullarına zekat almayı yasakladığı gibi, onların ücret karşılığında zekat
memurluğu yapmalarını da yasaklamıştır.
Bu mevzû'da İmam Nevevî
şöyle diyor: "... ulemamızdan bazıları Haşim oğulları ile Muttalib
oğullarının zekat memurluğu yaparak ücret almalarının caiz olduğunu, çünkü
bunun icareden başka birşey olmadığını söyle-mişlerse de bu görüş, doğru
değildir, batıldır."
Hz. Nebi kendisine
müracaat eden gençlere verilmek üzere, humus gelirlerinin bir miktarının
ayrılması için Hz. Mahmiyye'ye emir buyurması, ganimetlerin beşte birinin bir
kısmının Hz. Nebiin yakınlarının hakkı olduğuna delalet etmektedir. Çünkü bu
gençler Hz. Nebiin yakınlarından idiler.
Esasen bu hadisin bab
başlığıyla ilgisini sağlayan kısmı da burasıdır.