DEVAM: 36-38. Haraç Arazisi(Ni
Eski Sahibinden Alarak İçerisi)Ne Girmek
حَدَّثَنَا
حَيْوَةُ
بْنُ
شُرَيْحٍ
الْحَضْرَمِيُّ
حَدَّثَنَا
بَقِيَّةُ
حَدَّثَنَا
عُمَارَةُ
ابْنُ أَبِي
الشَّعْثَاءِ
حَدَّثَنِي
سِنَانُ بْنُ
قَيْسٍ
حَدَّثَنِي
شَبِيبُ بْنُ
نُعَيْمٍ حَدَّثَنِي
يَزِيدُ بْنُ
خُمَيْرٍ
حَدَّثَنِي
أَبُو
الدَّرْدَاءِ
قَالَ قَالَ
رَسُولُ اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
مَنْ أَخَذَ
أَرْضًا
بِجِزْيَتِهَا
فَقَدْ
اسْتَقَالَ
هِجْرَتَهُ
وَمَنْ
نَزَعَ صَغَارَ
كَافِرٍ مِنْ
عُنُقِهِ
فَجَعَلَهُ
فِي عُنُقِهِ
فَقَدْ
وَلَّى
الْإِسْلَامَ
ظَهْرَهُ
قَالَ فَسَمِعَ
مِنِّي
خَالِدُ بْنُ
مَعْدَانَ هَذَا
الْحَدِيثَ
فَقَالَ لِي
أَشُبَيْبٌ
حَدَّثَكَ
قُلْتُ
نَعَمْ قَالَ
فَإِذَا قَدِمْتَ
فَسَلْهُ
فَلْيَكْتُبْ
إِلَيَّ بِالْحَدِيثِ
قَالَ فَكَتَبَهُ
لَهُ
فَلَمَّا
قَدِمْتُ
سَأَلَنِي
خَالِدُ بْنُ
مَعْدَانَ
الْقِرْطَاسَ
فَأَعْطَيْتُهُ
فَلَمَّا
قَرَأَهُ
تَرَكَ مَا
فِي يَدِهِ
مِنْ
الْأَرْضِينَ
حِينَ سَمِعَ
ذَلِكَ قَالَ
أَبُو دَاوُد
هَذَا يَزِيدُ
بْنُ
خُمَيْرٍ
الْيَزَنِيُّ
لَيْسَ هُوَ
صَاحِبَ
شُعْبَةَ
Ebû Derda (r.a) dedi ki:
Rasûlullah (s.a.v.) (şöyle) buyurdu. "Kim bir toprağı haracıyla birlik
satın alırsa, hicretini bozmuş olur. Kim de bir kâfirin (haraç ödeme zilletini
onun) boynundan çıkarıp kendi boynuna geçirecek olursa sırtını İslam'a dönmüş
olur."
(Ravi Sinan b. Kays)
dedi ki; Halid İbn Ma'dan bu hadisi benden işitince bana: (Bunu) "Sana
Şebi) mi haber verdi?" diye sordu. Ben de "Evet" cevabını
verdim. (Bunun üzerine) (sen onun yanına) "Vardığın zaman (bu hadisi)
ondan iste bana yazıversin" dedi. (Ravi Sinan sözlerine devam ederek
şöyle) dedi. (Nihayet bir gün Şebib'in yanına varmıştım. Kendisinden bu hadisi
Halid b. Ma'dan'a yazıvermesini rica ettim de, hadisi) O'na yazıverdi.
(Halid'in yanına) döndüğüm zaman Halid b. Ma'dan benden (getireceğini
va'dettiğim, hadisin yazılı plduğu) kâğıdı istedi. Ben de onu (kendisine)
verdim. Hadisi okuyunca içindekini işitir işitmez. Elinde bulunan (haraç)
toprağı(nı) bıraktı.
Ebû Dâvud dedi ki:
(Senette geçen) bu (Yezid b. Humeyr isimli ravi) Yezid b. Humeyr-el-Yezeni’dir.
Şu'be'nin arkadaşı olan (Yezid el-Hemdânî) değildir.
İzah:
Bu hadis-i şerifte, bir
gayr-i müslimin elinde bulunan haraç arazisini ondan satın alan bir müslümanın,
bu haracı kendisinin Ödemesi gerektiği ve bu müslümanın aslında gayr-i
müslimlerden müslümanlar karşısında hakir düşmeleri için alınan bu haraç
vergisini yüklenmekle de kendisini zilletin kucağına atmış olacağı, böyle bir
hareketin Allah yolunda kendi yurdunu terkedip müslüman diyarına göç etmek
demek olan hicretin manasına ters düşeceği ve kendini zelil etmenin bir
müslümana yakışmayacağı ifade edilmektedir.
Avnu'l-Ma'bud yazarı,
bu mevzuda şöyle diyor:
el-Erdebîlî: Elezhâr
şerhu'l-mesahib isimli eserinde diyor ki: Alimlere göre, haraç arazisi üç
kısımdır:
1. Müslümanlar
tarafından harple fethedilip, gazilere dağıtıldıktan sonra, devlet başkanının
gazilerden, değerini ödeyerek geri alıp bir vergi karşılığında müslümanlara
verdiği arazi, Hz. Ömer (r.a) Irak Sevadı denilen araziyi
böyle dağıtmıştır.
2. Müslümanların sulh
yoluyla fethedip devlet reisinin mülkiyeti bize ait olmak şartıyla, bir vergi
karşılığında eski sahiplerinin elinde bıraktığı arazi. Bu arazi aslında Fey
hükmündedir. Onu işleten eski sahiplerinin ödediği vergi de kira mesabesindedir.
Bu bakımdan onların müslüman olmasıyla bu kira yürürlükten kalkmaz onlardan
yine alınır.
3. Sulh yoluyla alınan,
vergi ödemeleri şartıyla mülkiyeti yine eski sahiplerine bırakılan arazidir.
Bu vergi, cizye mesabesinde olduğundan sahiplerinin müslüman olmasıyla
yürürlükten kalkar.
İlim adamları bu
hadis-i şerifte geçen cizye kelimesinin haracın bu kısmına girdiğini
söylemişlerdir.
Fakat bu hadisin
haracın sadece bu kısmına ait olduğu söylenemez. Aslında bu hadis haracın
ikinci kısmına da şamildir.
Görüldüğü gibi bu
hadis-i şerifte, haraç arazisinin satın alınması yasaklanmaktadır. Mûnzırî'nin
"senedinde, çeşitli tenkidlere uğrayan Bakıyye b. Velid vardır."
diyerek zayıflığına işaret ettiği bu hadisi şerifte, haraç arazisinin satın
alınması tenkid edilmekle beraber, Hanefi âlimlerinden Bürha-neddin
el-Merginânî, bunun caiz olduğunu söylemiştir. İmam Malik, Şafii ve Ahmed b.
Hanbel'in de içinde bulunduğu âlimlerin çoğunluğuna göre, haraç arazisi vakıf
mahiyyetindedir. Alınıp satılması caiz değildir. Haracı da devamlıdır.
Nazari planda devam
eden bu münakaşa, fiil ve tatbikat sahasında haraç arazisini çeşitli yollarla
müslümanların hususi mülkü haline gelmiştir.
Ancak haraç arazisi
satış veya tevarüs gibi yollarla müslümanların mülkiyetine geçse dahi haracı
düşmez; bu toprakların yeni malikleri olan müs-lümanlar da haracı
öderler.[Karaman Hayreddin, İslam'ın Işığında Günün Meseleleri I, 161.]
Haraç arazisin alınıp
satılması söz konusu olunca, karşımıza ikinci bir mesele çıkmış oluyor:
Müslümanların mülkü haline gelen haraç arazisinden haraç mı, öşür mü, yoksa hem
haraç hem de öşür mü alınacaktır.
Hanefilere göre haraç
ile öşür birleşemez. Bir araziden durumuna göre ya haraç alınır, yahutta öşür.
Haraç arazisi kimin mülkiyetine geçerce geçsin haraç ile beraber geçer. Çünkü
"müslumanın arazisinde öşür ile haraç birleşemez*' mealinde hadisler
vardır.
Ve Hz. Ömer devrinden
beri birçok haraç arazisi mülk haline geldiği halde bunlardan öşür
alınmamıştır,
Ayrıca haraç aslında
toprak sahibinin müslüman olmamasına öşür ise müslüman olmasına dayanır.
İmam Malik, Şafiî ve
Ahmed b. Hanbel'in de içlerinde bulunduğu müctehidlerin ekserisine göre, öşürle
haraç birleşir. Yani haraca tabi bir arazi müslümanın mülkiyetine geçerse yeni
sahibi hem haracı ham de çıkan mahsulün zekatım (öşrü) öder.
Çünkü öşür kitap ve
sünnetin apaçık manâları ile sabittir. "Öşür ile haraç arazisi
birleşemez" hadisi ise uydurmadır.[Karaman Hayreddin, İslâm'ın Işığında
Günün Meseleleri I, 162, 163.]