بَاب
مَا يُجْزِئُ
مِنْ
الْمَاءِ فِي
الْوُضُوءِ
44. Abdest İçin
Yeterli Su Miktarı
حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ
بْنُ كَثِيرٍ
حَدَّثَنَا
هَمَّامٌ
عَنْ
قَتَادَةَ
عَنْ صَفِيَّةَ
بِنْتِ
شَيْبَةَ
عَنْ
عَائِشَةَ
أَنَّ
النَّبِيَّ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
كَانَ
يَغْتَسِلُ
بِالصَّاعِ وَيَتَوَضَّأُ
بِالْمُدِّ قَالَ
أَبُو دَاوُد
رَوَاهُ
أَبَانُ عَنْ
قَتَادَةَ
قَالَ
سَمِعْتُ
صَفِيَّةَ
Aişe (r.anha)'dan
demiştir ki; "Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem) bir sa'(miktarı) su ile
ğusleder, bir müdd(miktarı) su ile de abdest alırdı."
Ebu Davud dedi ki;
hadisin Eban rivayetinde Katade "ben Safiyye'den işittim'' diye
(aralarında sema’ bulunduğunu) açıklamıştır.
AÇIKLAMA: Hadis-i şerifte geçen
ölçüler merhum Ahmed Naim tarafından şöyle açıklanmaktadır: "Sa”: Beş
rıtl-i Bağdadi ile üçte bir rıtl (1/3) alan kab'a denir. Bir müdd de bir sa'ın
dörtte biri miktarıdır. Bu Şafiilerden Nevevi'nin verdiği ölçüdür. Ancak bu
ölçek pek ihtilaflı olduğundan ihtilafların derecesini anlamak isteyenler Kamus
Tercemesi'nden "müdd, sa', mekkuk, rıtl" kelimelerine bakabilir. Nebi
(s.a.v.)'in muhtelif miktarlarda su ile abdest alıp ğuslettiğine dair diğer pek
çok rivayetler de vardır. Buradaki miktarlar orta yapılı bir kimsenin yıkanacak
azası üzerinden akacak suyun en az miktarını gösterir. Beden'in azası üzerinden
su aktıkdan sonra bu miktarlardan da az su ile caiz olduğu halde, israf
dedirtmeyecek fazlası ilede caizdir.
Medine'de
kullanılan müd -ki fukaha arasında müdd-ü nebevi diye bilinir- ( 1 ) rıtl
miktarı alan bir hacim ölçüsüdür. Dört müd bir sa'dır. Ancak müd ile sa'ın
miktarlarını anlamak ölçü alınan rıtlın ne miktar olduğunu bilmeye bağlıdır.
Rıtlın ise Bağdadisi, Şamisi vardır. Yani birinin İran, diğerininki Roma ölçüleri
olup hesap edilince takribi bir miktar gösteren iki ölçektir.
Rıtl-i
Biağdadi (130), daha doğrusu, imam Nevevi'nin tahkikine göre ( 128 ) dirhemdir.
Esah olan ikinci takdir ise de kesirli olduğundan buna ( ) dirhemi; diğer
tabirle, bir miskal kesirsiz 130 dirhem itibar edilmiştir, deniliyor.
(
) rıtl olan bir müd-ü nebevi bu hesaba göre ( ı ), veya 130 dirhem hesabına
göre ( ) dirhem eder ki en doğru hesap
ve takdire göre bir dirhem (3,898) gram ettiğinden bu miktar (0,530) yani yarım
litre: den biraz fazla tutar. Bu mikdar bugün sucuların kullandıkları su
bardaklarından üçünün aldığı sudan azdır. Bu İmam Şafii ile Hicaz fukahası
takdiri olup Ebu Hanife ile Irak fukahasına göre ise müd iki rıtl olduğundan
(1, 6) litre eder ki beş kadehten biraz fazladır.[438]
Netice
olarak Nebi (s.a.v.) (3,328) kilo gram su ile ğusleder, (832) gram su ile de
abdest alırdı.
Günümüzde
geçerli olan gram itibariyle yukarda geçen ölçüler şöyledir:
a) Sa' = 8 rıtl =
3,328 kgr.
b) Rıtl = 416 gr.
c) Müd = 832 gr.
d) Sa' = 3,328 kgr.
e) Dirhem = 3,2 gr.
f) Okka = 1,30943 kgr
dır.
Rasuli
Ekrem (s.a.v.)'in bir sa' mikdarı su ile ğusletmesi ve bir müd mikdarı su ile
abdest alması bu mikdarlann ğusl ve abdest için değişmeyen mikdarlar olması
demek değildir. Çünkü Resul-ü Ekrem (s.a.v.) bazan bu miktarlarda su
kullanırken bazan de bunlardan daha fazla veya eksik su kullanmıştır.
İbn
Dakik'l-iyd diyor ki; ğusülde vacib olan suyun organlar üzerine dökülüp
akmasıdır. Bu olunca vacib yerine getirilmiş olur. Tabii ki bu durum şahıslara
göre değişir. Ğuslün yerine gelmesi iri vücutlu kişiler için daha çok, küçük
cüsseli kişiler içinse, daha az su kullanmayı gerektirir.
İmam
Şafii (r.a.) hazretleri de buyuruyor ki; "bazan az su ğusle veya abdeste
yeter, bazan da çok su yetmeyebilir. Bu nedenle ğusülde bir sa'dan aşağı,
abdestte de bir müdden aşağı su kullanmamak müstehabdır."[Nevevi Müslim
Şerhi]
Nitekim
hadis-i şerifler değişik ölçüler vermektedir. Herhalde bu içinde bulunulan
zamana ve duruma göre insanın ihtiyacının değişebilmesinden ileri gelmektedir.
Yine
Nevevi şöyle demektedir: "Abdest veya ğusle yetecek su için belirli bir
miktar tayin edilmiş değildir. Burada gerekli olan suyun azlığı veya çokluğu
değil, organların yıkanmasıdır. Yıkanmada ise gerekli olan suyun organlar
üzerinden akmasıdır. Bu nedenle insan abdest alırken veya ğuslederken
ihtiyacına uygun olarak bazan bu hadiste belirtilen miktardan biraz fazla ya da
az su kullanılabilir."
Nitekim
şu hadis-i şerifler bu gerçeği doğrulamaktadır: "Resulullah (s.a.v.) bir
sa' veya beş müdde kadar olan su (miktarı) ile ğusül abdestini alır, abdest
için de bir müd (miktarı) su kullanılırdı."[440] "Nebi (sallallahu
aleyhi ve sellem) ile Aişe (r.anha) üç müd su alan bir kaptan yıkanarak ğusül
abdesti almışlardır."[Müslim hayz]
Şevkani
ise mevzumuzu teşkil eden bu hadisin şerhinde: "Abdest veya ğusül için
yeterli olan su miktarında ölçü, organların şüphe kalmayacak şekilde iyice
yıkanmasıdır. Suyun bir sa'dan çok veya az olması önemli değildir" diyor.
Yeter ki, suyu kullanan kişinin abdest almadığı veya ğusletmediği
söylenemiyecek kadar az veya israf derecesinde çok su kullanılmış olmasın.
Netice
olarak şunu söyleyebiliriz: Resul-i Ekrem (s.a.v.) bir sa' miktarı su ile ğusül
eder, bir müd miktarı su ile de abdest alırdı. Ümmetine gerekli olan da bu
hususta ona uymak, şeytanın ve cehaletin mahkumu olmuş kişilerin düştüğü suda
israf etme hatasına düşmemektir. Bu kişiler temizlik esnasında israf derecesine
varan su sarfiyatında akılları sıra isabetli hareket edip kusursuz bir şekilde
abdest almanın gereğini yaptıklarını zannederler de dinen yasaklanan israfa
kaçtıklarını anlayamazlar. Halbuki deniz kenarında bile olsa, abdest ve ğusül
için yeterli olan sudan fazlasını kullanmak mekruhtur. Nitekim 96. hadisin
şerhinde açıklanacaktır. Ancak ihtiyaca mebni olarak bu miktarı geçmek israf
olmayacağı gibi ihtiyaç duymadığı için bu miktardan daha az su kullanmakta da
bir sakınca yoktur. Abdest ve ğusülde kullanılacak su miktarının ihtiyaca göre
nasıl değişeceği meselesi 95 numaralı hadisin şerhinde gelecektir.