باب: ما جاء
في اجتهاد
القضاء بما
أنزل الله تعالى.
13. KADILARIN YÜCE ALLAH'IN İNDİRDİKLERİYLE HÜKÜM VERMELERİ İÇİN
İÇTİHAD EDİP ÇALIŞMALARI
لقوله تعالى:
{ومن لم يحكم
بما أنزل الله
فأولئك هم
الظالمون}
/المائدة:45/.
Yüce Allah şöyle buyurmuştur "Kim Allah'ın indirdiği
hükümler ile hükmetmezse onlar zalimlerin ta kendileridir"(Maide 45)
ومدح النبي
صلى الله عليه
وسلم صاحب
الحكمة حين
يقضي بها
ويعلِّمها .ولا يتكلَّف
من قبله،
ومشاورة
الخلفاء وسؤالهم
أهل العلم.
ve Nebiin hikmet sahibini hikmetle hükmettiği ve onu kendi
tarafından yapmacık bir tavır takınmadan öğretmesini övmesi, halifelerin
müşavere etmeleri ve ilim ehline sormaları
حدثنا شهاب
بن عبَّاد:
حدثنا
إبراهيم بن
حميد، عن
إسماعيل، عن
قيس، عن عبد
الله قال:
قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم: (لا حسد
إلا في اثنتين:
رجل آتاه الله
مالاً فسلطه
على هلكته في
الحق، وآخر
آتاه الله
حكمة، فهو
يقضي بها ويعلِّمها).
[-7316-] Abdullah b. Mes'ud r.a. şöyle demiştir:
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem
"iki kişiden başkasına hased edilmez. Bunlardan biri Allah'ın
kendisine mal verip de bunu hak yolunda tüketmeye muktedir kıldığı kimse,
diğeri de Allah'ın kendisine hikmet verdiği kimsedir ki o da bu hikmetle
hükmeder ve onu başkalarına öğretir" buyurmuştur.
حدثنا محمد:
أخبرنا
معاوية: حدثنا
هشام، عن
أبيه، عن
المغيرة بن
شعبة قال:
سأل
عمر بن الخطاب
عن إملاص
المرأة، هي
التي يضرب
بطنها فتلقي
جنيناً، فقال:
أيكم سمع من
النبي صلى
الله عليه
وسلم فيه
شيئاً؟ فقلت:
أنا، فقال: ما
هو؟ قلت: سمعت
النبي صلى
الله عليه وسلم
يقول: (فيه
غرَّة، عبد أو
أمة). فقال: لا
تبرح حتى
تجيئني
بالمخرج فيما
قلت، فخرجت
فوجدت محمد بن
مسلمة - فجئت
به، فشهد معي:
أنه سمع النبي
صلى الله عليه
وسلم يقول:
(فيه غرَّة،
عبد أو أمة).
تابعه ابن
أبي الزناد،
عن أبيه، عن
عروة، عن المغيرة.
[-7317-] Muğire b. Şu'be şöyle anlatmıştır: Ömer b.
el-Hattab gebe bir kadın'ın karnına vurulması sebebiyle cenin'i ölü olarak
düşürmesinin hükmünü sordu ve
"Hanginiz Nebi'den bu konuda bir şey işitti?" dedi. Ben
"Ben işittim" dedim. Ömer
"İşittiğin nedir?" diye sordu. 'Ben Nebi'den işittim 'Bu
durumda bir ğurre yani bir köle veya cariye verilir' buyurdu" dedim. Bunun
üzerine Ömer bana
"Bu söylediğin hadis hususunda bana bir çıkış yeri, bir delil
getirmedikçe ayrılma!" dedi.
[-7318-] Ben hemen onun yanından çıktım ve akabinde Muhammed b. Mesleme'yi
buldum ve onu Ömer' e getirdim. O da benimle beraber Nebi Sallallahu Aleyhi ve
Sellem'den
"Bu durumda bir ğurre yani bir köle veya cariye verilir"
dediğini işittiğine şehadet etti.
Fethu'l-Bari Açıklaması:
İbn Battal şöyle demiştir: Bir hakimin önüne gelen olayın
hükmünü kitap veya sünnetten araştırmadan hüküm vermesi caiz değildir. Şayet bu
iki kaynakta aradığı hükmü bulamayacak olursa, icmaa başvurur. Bu konuda icma
da bulamazsa önüne gelen meseleyi aralarındaki ortak illetten dolayı kitap veya
sünnette mevcut olan bazı hükümlere katmanın sahih olup olmayacağı üzerinde
düşünür. Böyle bir hüküm bulursa o meseleyi buna kıyas etmesi gerekir. Aksi
takdirde o olayın başka bir illeti olursa tercihte bulunması gerekir. Eğer
illet bulamayacak olursa asılların şahitliğine ve benzerliğin baskınlığına
dayanarak hüküm verir. Bunlardan hiçbir şey bulamayacak olursa aklın hükmüne
başvurur. İbn Battal şöyle der:
Ebü't-Tayyib Ebu Bekir el-Bakıllanl'nin görüşü budur. İbn Battal,
bundan sonra onun "Biz o kitapta hiçbir şeyi eksik bırakmadık"(En'am
38) ayeti hakkındaki son ifadesini çirkin gördüğüne işaret etmiştir. Herkesin
bildiği üzere naslar bütün hadiseleri hükme bağlamazlar. Buradan biliyoruz ki
Yüce Allah olayların hükmünü nas yolundan başka bir yolla açıklamıştır ki bu da
kıyastır. Bu görüşü Yüce Allah'ın "onların arasından iç yüzünü anlayanlar
onun ne olduğunu bilirlerdi"(Nisa 83) ayet i teyit etmektedir. Zira
istinbat hüküm çıkarmak demektir ki bu da kıyas yoluyla olur. Zira nas bu
konuda gayet açıktır. İbn Battal bundan sonra kıyası inkar edenlere cevap verir
ve onların çelişki içinde olduklarını belirtir. Zira onların temel prensibi,
herhangi bir konuda nas bulunmadığında icmaa başvurmaktır. İbn Battal şöyle
devam eder:
O zaman kıyası terk etmeye dair bir icma getirmeleri gerekir.
Oysa bunu getiremezler. Buradan açıkça ortaya çıkıyor ki kıyas, ancak nassın ve
iemanın bulunmadığında değil, nas veya icma varken yapıldığında kabul edilmez.
Başarı yalnız Yüce Allah'tandır.