باب: من شبَّه
أصلاً
معلوماً بأصل
مبيَّن، وقد
بيَّن النبي
صلى الله عليه
وسلم حكمهما،
ليُفْهِم
السائل.
12. BİLİNEN BİR ASLI, BEYAN EDİLEN BİR ASLA BENZETME, SORANIN
MAKSADI ANLAMASI İÇİN NEBİ'İN İKİSİNİN DE HÜKMÜNÜ AÇIKLAMASI
حدثنا أصبغ
بن الفرج:
حدثني ابن
وهب، عن يونس،
عن ابن شهاب،
عن أبي سلمة
بن عبد
الرحمن، عن أبي
هريرة:
أنَّ
أعرابياً أتى
رسول الله صلى
الله عليه وسلم
فقال: إنَّ
امرأتي ولدت
غلاماً أسود،
وإني أنكرته،
فقال له رسول
الله صلى الله
عليه وسلم: (هل
لك من إبل). قال:
نعم، قال: (فما
ألوانها). قال:
حُمْر، قال: (هل
فيها من أورق).
قال: إن فيها
لَوُرْقاً،
قال: (فأنَّى
تُرى ذلك
جاءها). قال: يا
رسول الله،
عرق نزعها.
قال: (ولعل هذا
عرق نزعه). ولم
يرخِّص له في
الانتفاء منه.
[-7314-] Ebu Hureyre r.a. şöyle demiştir: Çöl halkından
bir bedevi Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e geldi ve
"Benim karım siyah bir çocuk doğurdu. Bu çocuğu reddetmek
istiyorum!" dedi. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem ona "Senin
develerin uar mı?" diye sordu. Bedevi "evet, vardır" dedi. Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem "O develerin renkleri nasıldır?" diye
sordu. Bedevi "kızıldır" diye cevap verdi. Resulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem "Bunların içinde boz renkli olan uar mıdır?" dedi.
Bedevi "evet, bunların içinde boz renıdi develer elbette vardır" diye
cevap verdi. Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem
"Bu boz renkler sence nereden gelmiş olabilir?" diye
sordu. Bedevi "Ya Resulallah! Bu bir damardır, ona çekmiştir" dedi.
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem "Belki bu da bir damardır ve ona
çekmiştir" dedi ve o bedevinin çocuğunu reddetmesine izin vermedi.
حدثنا مسدَد:
حدثنا أبو
عوانة، عن أبي
بشر، عن سعيد
بن جبير، عن
ابن عباس:
أن
امرأة جاءت
إلى النبي صلى
الله عليه
وسلم فقالت:
إن أمي نذرت
أن تحجَّ،
فماتت قبل أن
تحجَّ،
أفأحجُّ
عنها؟ قال:
(نعم، حُجِّي
عنها، أرأيتِ
لو كان على
أمك دين أكنتِ
قاضِيَتَهُ).
قالت: نعم، فقال:
(فاقضوا اللهَ
الذي له،
فإنَّ اللهَ
أحقُّ
بالوفاء).
[-7315-] İbn Abbas r.a. şöyle demiştir: Kadının biri Nebi
(s.a.v.)'e gelerek
"Annem hac yapmayı nezretmişti, haccedemeden önce öldü. Şimdi
ben onun adına hac yapabilir miyim?" diye sordu. Resulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem
"Evet, annenin adına vekdleten hac edebilirsin! Bana söyler
mİsin eğer onun üzerinde bir (kul) borcu olsaydı, sen onu öder miydin?"
diye sordu. Kadın "evet" dedi. Bunun üzerine Resulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem ''Allah'ın hakkı olan borcu da ödeyiniz! Şüphe yok ki Allah
hakkı ödenmeye başkalarından daha ziyade layıktır" buyurdu.
Fethu'l-Bari Açıklaması:
İbn Battal şöyle demiştir: "Teşbih" ve
"temsil" Araplara göre kıyastır. Müzeni bu iki hadisi kıyası inkar
edenlere delilolarak zikretmiş ve şöyle demiştir:
Kıyası ilk inkar eden İbrahim en-Nazzam olup, bazı Mutezile
alimleri de ona uymuştur. Fakih olduğu söylenenlerden kıyası inkar eden kişi,
Davud b. Ali olmuştur. Topluluğun üzerinde ittifak ettiği görüşün delil gücü
vardır. Sahabiler ve onlardan sonra gelen tabiun nesli ve belli başlı
beldelerdeki fıkıh bilginleri (fukahau'lemsar) kıyas yapmışlardır. Başarılı
kılacak olan yalnız Yüce Allah'tır.
İmam Şafii kıyasa taraftar olanların şartlarını zikretmiş ve
şöyle demiştir:
Kıyas yapacak kişinin Allah'ın kitabından ahkamı, kitabın nesh
eden ayetini, neshedileni, hükmü genel alanını (amm) ve kapsamı dar alanını
(hassını) bilmesi şarttır. Kıyas yapacak kişi, tevile ihtimali olan şeye sünnet
ve icma ile delil getirir. Bu iki kaynaktan delil yoksa Allah'ın kitabında
olana kıyas yapar. Bu konuda ayet yoksa sünnette bulunan hükme kıyas yapar.
Sünnette de yoksa selef bilginlerinin üzerinde ittifak ettikleri, icma
ettikleri ve muhalif olduğu bilinmeyen görüşe kıyas eder.
Şafii şöyle devam eder: İlmin herhangi bir konusunda bu
dayanaklardan herhangi biri olmadıkça söz söylemek caiz değildir. Hiç kimsenin
kendisinden önceki sünnetleri, selef bilginlerinin sözlerini, alimlerin
iemaını, ihtilaflarını, Arap dilini bilmedikçe kıyas yapması caiz değildir.
Sağlığı yerinde olan akıl, birbirine benzer olan şeyleri birbirinden ayırır ve
acele etmez. Kendisine muhalif olanları dinler ki şayet gaflete düşmüşse
böylece ona karşı uyanık olur. Bu konuda olanca gücünü harcar ve kendi nefsine
insaflı davranır ki söylediğini nereden söylediğini bilsin. İhtilaf iki
çeşittir. Nassa dayanan görüş hakkında ihtilafta bulunmak helal değildir.
Tevile muhtemelolan ya da kıyasla kavranan şeylerde tevil eden veya kıyasta
bulunan kimse, ihtimale açık bir manayı benimser. Bir başkası da ona muhalif
olur. Ben demiyorum ki o, muhalifini nassa muhalif olanı sıkıştırdığı gibi
sıkıştırabilir. Kıyas yapabilme gücü olan bilginler kıyas yapıp, ihtilafa
düştüklerinde her biri kendi içtihadına göre konuşabilir. Böyle bir kimsenin
içtihadıyla ulaştığı kanaat konusunda bir başkasına tabi olması caiz değildir.