باب: تعليم
الفرائض.
2. FERAİZ İLMİNİN ÖĞRETİLMESİ
وقال عقبة بن
عامر: تعلموا
قبل
الظَّانِّين.
يعني: الذين
يتكلمون
بالظن.
Ukbe b. Amir "Zanna dayanarak konuşanlardan önce ilmi
öğreniniz" demiştir.
حدثنا موسى
بن إسماعيل:
حدثنا وهيب:
حدثنا ابن
طاوس، عن
أبيه، عن أبي
هريرة قال:
قال
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم: (إياكم
والظن، فإن
الظن أكذب
الحديث، ولا
تحسسوا، ولا تجسسوا،
ولا تباغضوا،
ولا تدابروا،
وكونوا عباد
الله إخواناً).
[-6724-] Ebu Hureyre r.a.'nin nakline göre Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurmuştur:
"Zandan sakının! Çünkü zan, sözlerin en yalanıdır.
Birbirinizin özel hayatını işitmeye çalışmayın, birbirinizin mahrem hayatını
araştırmayın. Birbirinize karşılıklı kin beslemeyin, birbirinize arka dönüp yüz
çevirmeyin. Ey Allah'ın kulları! Birbirinize kardeşler olun."
Fethu'l-Bari Açıklaması:
Ukbe b. Amir'in "Zanna dayanarak konuşanlardan önce"
şeklindeki ifadesi, o zamanın insanlarının nassın çizgisinden ayrılmadıklarına,
onu aşmadıklarına ve bazılarından görüşe dayanarak nakledilen fetvanın nispeten
az olduğuna işa- . ret etmektedir. Bu ifadede ayrıca reye dayanarak hüküm veren
birçok kişinin sebep olduğu şeylere uyarı vardır. Bazıları Ukbe'nin maksadı,
feraiz ilminin yok olmasından ve ilme dayanmaksızın sırf zannına göre konuşan
kimselerin ortaya çıkmasından öncesine dikkat çekmektir• demişlerdir.
İbnü'l-Müneyyir şöyle demiştir: İmam Buharl'nin, Ukb.e'nin
feraize dair ifadesini başlık olarak kullanmasının sebebi, bu ilmin diğerlerine
nazaran daha kapsamlı olmasındandır. Çünkü feraiz ilminde ağır basan taraf,
taabbudllik, reye yer olmaması ve zanna göre konuşma!!ın sınırlarının tespit
edilebilir qlmamasıdır. Diğer ilim dalları ise bunun aksinedir. Çünkü o
dallarda reye yer vardır ve genellikle reye dayanarak sınırlarını tespit etmek
mümkündür. Bu açıklamadan yukarıdaki merfu hadisin başlık için hangi
münasebetle seçildiği ortaya çıkmaktadır. Bazılarına göre hadisin başlığa
uygunluğu, zanna göre amelin yasaklanmasının, i1me göre ameli teşvik içermesine
işaret etmesinden dolayıdır. Bu da feraiz ilminin öğrenilmesinin bir yan
koludur. Feraiz ilmi genellikle daha önce açıklandığı üzere ilim yoluyla
öğrenilir.
İmam Buhari bundan sonra Ebu Hureyre'nin rivayet ettiği
"Zandan kaçınınız" hadisine yer vermektedir. Bu hadis bir başka
açıdan edep bölümünün baş taraflarında "Karşılıklı Kıskanmanın
Yasaklığı" başlığı altında geçmişti. Orada hadis yeteri kadar
açıklanmıştı. Hadiste buradaki zandan maksadın ne olduğu da açıklanmakta ve
bunun herhangi bir esasa dayanmayan şeyolduğu vurgu lanmaktadır. Bir Müslüman
hakkında kötü zan beslemek de buna dahildir.