EK SAYFA – 1115-2
باب: بيع
المدبر.
9. MÜDEBBER KÖLENİN SATIŞI
حدثنا
آدم بن أبي
إياس: حدثنا
شعبة: حدثنا
عمرو بن
دينار: سمعت
جابر بن عبد
الله رضي الله
عنهما قال:
أعتق
رجل منا عبدا
له عن دبر،
فدعا النبي
صلى الله عليه
وسلم به فباعه.قال
جابر: مات
الغلام عام
أول.
[-2534-] Cabir İbn Abdullah r.a.'dan rivayet edildiğine göre: Bir adam,
kölesinin azat olmasını kendi ölümüne bağlamıştı. (Fakat borcu vardı). Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem köleyi çağırttı ve sattı. Cabir: "O köle geçen
yıl öldü" demiştir.
AÇIKLAMA: Müdebber köleyi
satmanın hükmü nedir? Caiz midir? Buhari'nin bu konu başlığı aynen
"Alış-veriş" bölümünde geçmişti. Ama Cabir hadisini burada çok özet
bir şekilde kaydetmiş bulunmaktadır. Hadis orada ayrıntılı olarak
açıklanmıştır. (bkz.2230.
hadis)
"Ahkam" bölümünde Hammad İbn Amr'ın "Cabir'i
'Kıbt! bir köleydi. Bir yıl önce öldü' derken işittim" nakli gelecektir.
Müslim'de geçen ve İbn Uyeyne'nin Amr'dan yaptığı nakilde "İbn Zübeyr'in
halife olduğu dönemde öldü" ifadesini eklemiştir.
Alış veriş bölümündeki "Müdebberin Satışı" başlığında
fakihlerin müdebberin satılması konusundaki görüşlerini nakletmiştik. Şafii ve
ehl-i hadis bunu mutlak caiz görürler. Beyhakı el-Ma'rife adlı eserinde bu
görüşün fakihlerin çoğunluğuna ait olduğunu nakleder
Nevevi ise fakihlerin çoğunluğunun bu görüşün aksi bir görüşe
sahip olduklarını kaydeder. Hanefiler ve Malikiler ise kesin bir şekilde
müdebber kılan kişi için bunu caiz görmemişlerdir. "Bu hastalığımdan
iyileşmez de ölürsem falanca kölem hürdür" demek gibi belli bir durumla
sınırlayarak müdebber kılması durumunda ise satılması caiz olur. Çünkü bu
vasiyete benzer. Vasiyetten ise vazgeçmek caizdir.
Ahmed İbn Hanbel'e göre ise müdebber köle satılabilir, ama
müdebber cariye satılamaz. Leys İbn Sad'a göre müşteriye onu azat etmesi
şartını koşarsa satabilir. İbn Sırın'e göre ise kendisinden başka kimseye
satamaz.
İbn Dakıki'l-İyd, satılmasının caiz olması hükmünü, ihtiyaç
olması durumuyla sınırlandırarak şöyle demiştir: Hadis, "kesinlikle
satılamaz" diyenlere karşı bir delildir. Çünkü bütünüyle yasaklık, kısmen
caiz olmakla çelişir. Bazı durumlarda satılmasını caiz görenler ise "varid
olduğu durumla sınırlı olarak hadisi kabul ettim" diyebilir. Dolayısıyla
diğer durumlarda hadis ona karşı bir delil olmaz.
باب: بيع
الولاء وهبته.
10. AZAT EDEN EFENDİ OLMAK (VELA) ŞARTıYLA SATIŞ
حدثنا
أبو الوليد:
حدثنا شعبة
قال: أخبرني
عبد الله بن
دينار: سمعت
ابن عمر رضي
الله عنهما يقول: نهى
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم عن بيع
الولاء وعن هبته.
[-2535-] Abdullah İbn Ömer r.a.'den naklediimiştir: Nebi Sallallahu Aleyhi
ve Sellem kişinin kölesini, azat eden efendi olmak şartıyla satmasını ve birine
bağışlamasını yasakladı.
حدثنا
عثمان بن أبي
شيبة: حدثنا
جرير، عن منصور،
عن إبراهيم،
عن الأسود، عن
عائشة رضي
الله عنها
قالت: اشتريت
بريرة،
فاشترط أهلها
ولاءها،
فذكرت ذلك
للنبي صلى
الله عليه
وسلم، فقال:
(أعتقيها، فإن
الولاء لمن
أعطى الورق).
فأعتقتها،
فدعاها النبي
صلى الله عليه
وسلم فخيرها
من زوجها،
فقالت: لو
أعطاني كذا
وكذا ما ثبت
عنده، فاختارت
نفسها.
[-2536-] Aişe r.anha'dan rivayet edilmiştir: Berire'yi satın almıştım.
Sahibi, onu satarken "azat eden efendi olma" şartını koşmuştu. Bunu
Hz. Nebi'e söyledim. Bunun üzerine: "Sen onu azat et. Çünkü vela hakkı
parayı verene aittir" buyurdu. Bunun üzerine onu azat ettim. Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem Berire'yi çağırdı ve kocasıyla evli kalıp kalmamak
konusunda ona seçim hakkı tanıdı. O da: "Bana şunları şunları verse bile
onun yanında kalmam" diyerek boşanmayı seçti.
AÇIKLAMA: Vela şartıyla satma
ve bağışlamanın hükmü nedir? Vela, azat
edenin, azatlısına mirasçı olma hakkıdır. Buhari bu konuda meşhur İbn Ömer
hadisini kaydeder. Bu hadisin açıklaması ise Feraiz bölümünde gelecektir.
Hattabi şöyle der: Vela hakkı, soy bağı gibi olduğundan, azat
eden kişinin vela hakkı sabit olur. Nasıl ki çocuğun nesebi babasına aittir ve
çocuk babasının başka biri olduğunu iddia etmekle nesebi babasından ayrılmaz,
vela da böyledir. Kişi vela hakkının başkasına geçmesini istemekle başkasına geçmez.