باب:
المزارعة
بالشطر ونحوه.
8. MAHSÜLÜN YARISI (VB.) ŞART KOŞULARAK YAPILAN MÜZAREA AKDİ
وقال قيس بن
مسلم، عن أبي
جعفر قال: ما
بالمدينة أهل
بيت هجرة، إلا
يزرعون على
الثلث والربع،
وزارع علي،
وسعد بن مالك،
وعبد الله بن
مسعود، وعمر
بن عبد
العزيز،
والقاسم،
وعروة، وآل
أبي بكر، وآل
عمر، وآل علي،
وابن سيرين.وقال
عبد الرحمن بن
الأسود: كنت
أشارك عبد الرحمن
بن يزيد في
الزرع، وعامل
عمر الناس على
إن جاء عمر
بالبذر من
عنده فله
الشطر، وإن
جاؤوا بالبذر
فلهم كذا.
وقال الحسن:
لابأس أن تكون
الأرض
لأحدهما،
فينفقان
جميعا، فما خرج
فهو بينهما.
ورأى ذلك
الزهري. وقال
الحسن: لابأس
أن يجتنى
القطن على
النصف. وقال
إبراهيم وابن
سيرين وعطاء
والحكم
والزهري
وقتادة: لابأس
أن يعطي الثوب
بالثلث أو
بالربع ونحوه.
وقال معمر:
لابأس أن تكون
الماشية على
الثلث والربع
إلى أجل مسمى.
Kays İbn Müslim, Ebu Cafer'in şöyle dediğini nakletmiştir:
Medine'deki muhacirlerin tamamı, üçtebir veya dörtte bir
karşılığında müzaraa yapıyordu.
Ali, Sa'd İbn Malik, Abdullah İbn Mes'ud, Ömer İbn Abdülaziz, el-Kasım,
Urve, Ebu Bekir ailesi, Ömer ailesi, Ali ve İbn Sİrin ailesi müzaraa yapmıştır.
Abdurrahman İbnü'l-Esved şöyle demiştir:
"Abdurrahman İbn Yezid ile ziraat ortaklığı yapardım. Ömer de,
insanlarla, tohum kendisinden (Ömer'den) olursa mahsulün yarısı karşılığında,
tarlayı ekecek olan kimseden olursa mahsul ün şu kadarı karşılığında"
diyerek müzaraa akdi yapardı."
Hasen, "Arazinin taraflardan birine ait olup, harcamaları birlikte
yapma ve mahsulü birlikte paylaşmanın bir be isi yoktur" demiştir. Zührı
de bu görüştedir. Hasen, "Pamuğun,
yarısı karşılığında toplanmasında bir beis yoktur" demiştir. İbrahim, İbn Sirın, Ata', Hakem, Zührı ve
Katade, "Yünü, (dokunması için, dokumacıya), üçte biri, dörtte biri vb.
şekillerde vermekte beis yoktur" demiştir.
Ma'mer, "Süre belirlenerek, hayvanların, üçte biri veya dörtte biri
karşılığında kiralanmasında sakınca yoktur" demiştir.
حدثنا
إبراهيم بن
المنذر: حدثنا
أنس بن عياض، عن
عبيد الله، عن
نافع: أن عبد
الله بن عمر
رضي الله
عنهما أخبره:
أن
النبي صلى
الله عليه
وسلم عامل
خيبر بشطر ما
يخرج منها من
ثمر أو زرع،
فكان يعطي
أزواجه مائة
وسق، ثمانون وسق
تمر وعشرون
وسق شعير،
فقسم عمر
خيبر، فخير أزواج
النبي صلى
الله عليه
وسلم أن يقطع
لهن من الماء
والأرض، أو
يمضي لهن،
فمنهن من
اختار الأرض
ومنهن من
اختار الوسق،
وكانت عائشة
اختارت الأرض.
[-2328-] Nafi', Abdullah İbn Ömer r.a.'in şöyle dediğini nakletmiştir:
Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem, Hayber yahudileri ile, çıkacak olan
meyve veya ekinin yarısı karşılığında müzaraa (muamele) akdi yapmıştır. Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem bunlardan yüz vesk'i hanımlarına verirdi. Seksen
veski hurma, yirmi veski ise arpadan oluşuyordu.
Ömer r.a. Hayber arazisini paylaştırdı ve Resulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem'in hanımlarını, "Buradaki arazi ve sulardan bir parça
alma ya da Nebi zamanındaki uygulamanın aynen devam etmesi (mahsülden payalma)
arasında muhayyer bıraktı. Onlardan bazıları, birinci şıkkı, bazıları ikinci
şıkkı tercih etti. Aişe r.anha arazi almayı tercih etmiştir.
AÇIKLAMA: Gerçekte, Buhari,
bu rivayeti aktarmakla, müzaraa akdinin caiz olması hakkında sahabiler,
özellikle de Medine'liler arasında hiçbir görüş ayrılığı bulunmadığına işarette
bulunmayı amaçlamıştır. Sahabi uygulamalarının, merfu haberlere göre daha
öncelikli olduğunu söyleyenlerin, bu prensipleri gereği, kesin olarak müzaraa
akdinin caiz olduğu görüşünü benimsemeleri gerekmektedir.
Hadiste geçen "yarısı karşılığında" ifadesi, müzaraa
akdini caiz görenlerin temel dayanağıdır. Çünkü Hz. Nebi bu uygulamayı
onaylamıştır. Diğer yandan uygulama, Hz. Ebu Bekir zamanında ve Hz. Ömer'in
Hayberlileri uzaklaştırmasına kadar aynen devam etmiştir. Bir kaç konu sonra bu
meseleye temas edilecektir.
Yukarıdaki hadis, hurma, üzüm ve meyve veren diğer bütün ağaçlar
hakkında, meyvenin bir kısmının ağacın bakımını yapan kimseye verilmesi
karşılığında yapılan müsakat akdinin caiz olduğuna delilolarak getirilmiştir.
Alimlerin çoğunluğu bu görüştedir. Şafii'nin yeni görüşüne (kavl-i cedıd) göre,
bu akit sadece hurma ve üzüm konusunda yapılabilir.
Ebu Hanife ve Züfer, "Bu akit, ortada bulunmayan (ma'dum)
veya bilinmeyen (meçhul) bir şey karşılığında yapılan bir kiralama olduğu için
hiçbir durumda caiz değildir" demiştir.
Caiz görenler şöyle cevap vermiştir: "Bu, maldaki emek karşılığında,
ortaya çıkan artıştan bir miktarı almak üzere yapılan bir ak ittir ki, mudarebe
akdi de böyledir. Çünkü mudarib (işletmeci) de, sermayeyi, ma'dum ve meçhulolan
karın bir bölümü karşılığında çalıştırmaktadır. Maldan elde edilecek olan yarar
(akit sırasında) bulunmadığı halde kiralama (icare) akdi sahih olmaktadır. İşte
durum burada da aynıdır. Diğer yandan nassı veya icma'ı ortadan kaldırmaya
(iptal) yönelik olan kıyaslar kabul edilemez."
Hadis, tohumun, mal sahibinden ya da tarlayı ekecek olan
kimseden olmasının caiz olduğuna delilolarak getirilmiştir. Çünkü hadiste böyle
bir sınır getirilmemiştir.
Tohumun, tarlayı eken kimsenin getiremeyeceğini söyleyenler,
aksi durumda, tarlayı eken kimsenin, tohumu, mal sahibine miktarı belirli
olmayan bir miktar ürün karşılığında vadeli olarak satmış olacağını, bunun ise
caiz olmadığını söyleyerek kendi görüşlerini delillendirmişlerdir.
Tarlayı eken kimsenin tohumu getirmesini caiz görenler şöyle
cevap verir: Buradaki hüküm, yiyecek maddesinin, yiyecek maddesi karşılığında
vadeli olarak satılması hükmünden istisna edilmiştir. Burada iki hadisi
uzlaştırmak gerekir ki, uzlaştırma, hadislerden birini hükümsüz bırakmadan daha
iyidir.
باب: إذا
لم يشترط
السنين في
المزارعة.
9. MÜZAREA AKDİNDE SENE TAYİN EDİLMEMESİ DURUMU
حدثنا
مسدد: حدثنا
يحيى بن سعيد،
عن عبيد الله:
حدثني نافع،
عن ابن عمر
رضي الله
عنهما قال: عامل
النبي صلى
الله عليه
وسلم خيبر
بشطر ما يخرج
منها من ثمر
أو زرع.
[-2329-] İbn Ömer r.a. şöyle demiştir: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem, Hayber yahudileri ile, ortaya çıkacak olan meyve veya ekinin yarısının
onlarda kalması şartıyla muamele (müzaraa) akdi yapmıştır.
AÇIKLAMA: İbnü't-Tın şöyle
demiştir: Hadiste, "sene tayin
edilmemesi" durumu açık değildir. Başlığın yukarıdaki şekilde konulmasının
sebebi, hadisin, diğer varyantlarında da, akdin kaç yıl geçerli olacağının
tayin edilmediğine işaret etmektir.
Buharı, ı 7. konuda, mal sahibi, "Allah'ın dilediği kadar
burada ziraat yapabilirsin" dese ve bir süre tayin etmese, akit,
karşılıklı rızalarına göre geçerli olur" demektedir.
Hadis, hurmaların müsakat; arazinin ise müzaraa akdi ile sene
belirtmeden vermenin caiz olduğu ve arazi sahibinin tarlaya emeğini veren
tarafı istediği zaman çıkarma hakkına sahip olduğuna bir delildir. Muhabera126
ve müzaraa akdini caiz görenler, böyle bir işlemi de caiz görmüşlerdir.
Muhabera, tohumun, araziye emeğini verecek tarafça karşılandığı
müzaraa akdidir.
Malik şöyle demiştir: "Bir kimse, "Şu kadar
karşılığında seninle her sene için müsakat akdi yapıyorum" deyip süre
belirlemese caizdir. Malik, Hayber arazileri ile ilgili olayı da buna yormuştur
..
Alimler, kiralamanın, ancak süre belirlenmesi halinde caiz
olacağı konusunda görüş birliği içindedir. Kiralama akdi, her iki tarafı da
bağlayan akitlerden biridir.