باب:
الشفعة في ما
لم يقسم، فإذا
وقعت الحدود فلا
شفعة.
1. ŞUF'A HAKKININ, TAKSİM EDİLMEMİŞ MALDA OLMASI VE SINIRLAR
BELİRLENDİĞİ ZAMAN ŞUF'A HAKKININ OLMAMASI
حدثنا
مسدد: حدثنا
عبد الواحد:
حدثنا معمر،
عن الزهري، عن
أبي سلمة بن
عبد الرحمن،
عن جابر بن
عبد الله رضي
الله عنهما قال:
قضى
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم بالشفعة
في كل ما لم
يقسم، فإذا
وقعت الحدود،
وصرفت الطرق،
فلا شفعة.
[-2257-] Cabir İbn Abdullah'ın r.a. şöyle dediği nakledilmiştir: Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem taksim edilmemiş olan her şeyde şuf'a hakkı
bulunduğuna hükmetmiştir. Sınırlar belirlendiği ve yollar ayrıldığı zaman şuf’a
hakkı yoktur.
AÇIKLAMA: Şüf'a kelime
olarak, çift anlamına gelen "şef' " sözcüğünden türetilmiştir.
Bir islam hukuk terimi olarak ise, ortaklardan birinin, üçüncü
bir şahsın mülkiyetine intikal etmiş olan payının, belirlenen bedel
karşılığında diğer ortağa geçmesidir. Şüf'a hakkının meşru' olduğunda hiçbir
alim ihtilaf etmemiştir.
Bu hadis, şüf'a hakkının meşruiyeti konusunda temel bir
dayanaktır. Müslim'in, Ebu'z-Zübeyr yoluyla naklettiğine göre Cabir r.a. şöyle
demiştir: "Avlusu veya duvarı ayrılmamış durumda olan bütün ortaklıklarda
Resulullah s.a.v. şüf'a hakkı bulunduğuna hükmetmiştir. Ortağından izin
almadıkça satması helal olmaz. Şüf'a hakkına sahip olan kimse dilerse alır,
dilerse almaz. Eğer izin almadan satarsa, o, diğer şahıslardan daha fazla hak
sahibidir."
Bu hadis, şuf'a hakkının, şayii (iştirak halinde) mülkiyette
bulunan mallar için sabit olduğu hükmünü içermektedir. Hadisin baş tarafı,
şüf'a hakkının menkul mallarda olduğunu, bağlamı ise, gayrimenkul ve içinde
menkul olmayan şey bulunan mallarda geçerli olduğu izlenimi vermektedir.
İmam Malik, bir rivayete göre, hadisin genelliğine itibar
ederek, her şeyde şuf'a hakkı bulunduğu görüşünü benimsemiştir. Ata da bu
görüştedir. Ahmed İbn Hanbel, şüf'a hakkının, hayvanlar dışında, diğer menkul
mallarda bulunmadığı görüşündedir. Beyhaki'nin, İbn Abbas'tan "merfu"
olarak naklettiği bir hadis şöyledir: "Her şeyde şuf'a hakkı vardır".
Bu hadisin ravileri güvenilir kimselerdir. Fakat hadis, "mürsel"
olmakla tenkit edilmiştir.
Tahavi, ravileri açısından bir beis bulunmayan başka bir
senetle, Cabir hadisine bir şahid (destekleyen rivayet) nakletmiştir. Bu
hadisi, taksim edilemeyen şeylerde şuf'a hakkı bulunmadığına ve şuf'a hakkının,
her ortak için sabit olduğuna delil olarak getirmiştir.
Ahmed, zımminin şuf'a hakkına sahip olmadığı; Şa'bi ise, şehirde
oturmayan kimselerin şuf'a hakkı bulunmadığı görüşündedir.
باب: عرض
الشفعة على
صاحبها قبل
البيع.
2. ŞUF'A HAKKI SAHİBİ OLAN KİMSEYE MALI SATMADAN ÖNCE ALMASI
İÇİN TEKLİFTE BULUNMAK
وقال الحكم:
إذا أذن له
قبل البيع فلا
شفعة له.---وقال
الشعبي: من
بيعت شفعته،
وهو شاهد لا
يغيرها، فلا
شفعة له.
El-Hakem şöyle der: Malını satmadan önce, şuf'a hakkına sahip
olan kişi tarafından izin verilmiş ise, artık şuf'a hakkı bulunmaz. Şa'bi ise şöyle demiştir: Şuf'a hakkına
sahip olan kimse, söz konusu mal gözünün önünde satılırken müdahele etmez ise,
artık onun şuf'a hakkı kalmaz.
حدثنا
المكي بن
إبراهيم:
أخبرنا ابن
جريج: أخبرني
إبراهيم بن
ميسرة، عن
عمرو بن
الشريد قال: وقفت
على سعد بن
أبي وقاص،
فجاء المسور
بن مخرمة،
فوضع يده على
إحدى منكبي،
إذ جاء أبو
رافع مولى
النبي صلى
الله عليه
وسلم فقال: يا
سعد ابتع مني
بيتي في دارك،
فقال سعد:
والله ما
أبتاعهما،
فقال المسور:
والله
لتبتاعنهما،
فقال سعد:
والله لا
أزيدك على أربعة
آلاف منجمة،
أو مقطعة، قال
أبو رافع: لقد
أعطيت بها
خمسمائة
دينار، ولولا
أني سمعت
النبي صلى الله
عليه وسلم
يقول: (الجار
أحق بسقبه). ما
أعطيتكها
أربعة آلاف
وأنا أعطى بها
خمسمائة
دينار،
فأعطاها إياه.
[-2258-] Amr İbnü'ş-Şerid şöyle anlatır: Said İbn Ebu Vakkas'ın yanında
bulunuyordum. Misver İbn Mahrame gelip elini omuzuma koydu. Bu sırada Hz.
Nebi'in azatlı kölesi Ebu Rafi' de geldi ve: "Ey Said! Senin çevriliğinde
(etrafı duvarla çevrilmiş büyük ev) bulunan iki evimi benden satın al"
dedi. Said, "Vallahi almam" dedi. Misver Sa'd'a, "Vallahi
mutlaka bunu alacaksın" dedi. Said, "Vallahi, taksitli olarak ödemek
şartıyla dört bin dirhemden daha fazla vermem" dedi.
Ebu Rafi', "Bana bu evler için beşyüz dinar teklif edildi.
Eğer Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in, "Komşu, yakınlığı
sebebiyle daha çok hak sahibidir" buyurduğunu işitmemiş olsaydım, bana
beşyüz dinar veren var iken, onu sana dörtbin dirheme vermezdim" dedi ve
evini ona verdi.
Tekrar: 6977, 6978, 6980, 6981
AÇIKLAMA: Malı satmadan önce;
şuf'a hakkı bulunan kimseye alması için teklifte bulunmak, onun bu hakkını
ortadan kaldırır mı? Bununla ilgili geniş açıklama, "hileleri
terketmek" bölümünde 6977. nolu hadiste gelecektir. Tirmizi'nin, Cabir'den
naklettiği hadis şöyledir: "Komşu,. yakınlığı sebebiyle daha çok hak
sahibidir. Eğer gaib ise (ortada bulunmuyor ise), satılan mal ile yol birliği
de var ise, komşu gelene kadar beklenir."
İbn Battal şöyle demiştir: Ebu Hanife ve onun mezhebini
benimseyenler. bu hadisi, komşunun şuf'a hakkına sahip olduğu hususunda delil
olarak kullanmıştır.
Diğer alimler ise, burada kastedilenin, ortaklık olduğu şeklinde
yorumda bulunmuştur. Çünkü Ebu Rafi', evlerde Sa'd'ın ortağı idi. Bundan dolayı
ortağının almasını teklif etmiştir.
"Lugatte, ortağın komşu olarak isimlendirildiğine dair
herhangi bir kullanım yoktur" şeklindeki iddia kabul edilemez. Çünkü
birbirine yakın olan her şeye "komşu" denilir.