باب: بيع
المزابنة،
وهي بيع الثمر
بالتمر، وبيع
الزبيب
بالكرم، وبيع
العرايا.
82. MÜZABENE VE ARAYA SATIMI : ~ Konu başlığında Müzabene ile
Araya'nın arasında Müzabene'nin ne olduğuna dair ifadeler yer almaktadır. Bu
konu daha önce geçtiğinden biz başlığın içinde değil altında vermekle
yetindik. Müzabene yaş hurma ile kuru
hurmayı, yaş üzümle kuru üzümü karşılıklı satmaktır (değişmektir).
قال أنس: نهى
النبي صلى
الله عليه
وسلم عن المزابنة
والمحاقلة.
Enes şöyle dedi: Hz. Nebi müzabene ve muhakalayı yasakladı.
حدثنا
يحيى بن بكير:
حدثنا الليث،
عن عقيل، عن
ابن شهاب:
أخبرني سالم
بن عبد الله،
عن عبد الله
بن عمر رضي
الله عنهما:
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال: (لا
تبيعوا الثمر
حتى يبدو
صلاحه، ولا
تبيعوا الثمر
بالتمر).
[-2183-] Abdullah İbn Ömer r.a., Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in
şöyle buyurduğunu söyledi: "Olgunlaştığı belli oluncaya kadar ürünü
satmayın. Yaş hurmayı kuru hurma karşılığında satmayın".
قال
سالم: وأخبرني
عبد الله، عن
زيد بن ثابت: أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم رخص بعد
ذلك في بيع
العرية
بالرطب أو
بالتمر، ولم
يرخص في
غيره.
[-2184-] Zeyd İbn Sabit r.a., şöyle dedi: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem bundan sonra gerek yaş hurma ile gerek kuru hurma ile araya satımına
izin verdi. Bundan başkasına izin vermedi.
حدثنا
عبد الله بن
يوسف: أخبرنا
مالك، عن نافع،
عن عبد الله
بن عمر رضي
الله عنهما: أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم نهى عن
المزابنة.والمزابنة:
اشتراء الثمر
بالتمر كيلا،
وبيع الكرم
بالزبيب كيلا.
[-2185-] Abdullah İbn Ömer r.a. şöyle dedi: Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem müzabene'yi yasakladı. Müzabene kuru hurma
karşılığında yaş hurmanın ölçekle satılmasıdır. Yine kuru üzüm karşılığında yaş
üzümün ölçekle satılmasıdır.
حدثنا
عبد الله بن
يوسف :أخبرنا
مالك، عن داود
بن الحصين، عن
أبي سفيان،
مولى ابن أبي
أحمد، عن أبي
سعيد الخدري
رضي الله عنه: أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم نهى عن
المزابنة
والمحاقلة.
والمزابنة:
اشتراء الثمر
بالتمر في
رؤوس النخل.
[-2186-] Ebu Said el-Hudrı r.a. şöyle dedi: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem Müzabene ve muhakala'yi yasakladı. Müzabene, kuru hurma karşılığında
dalda. bulunan yaş hurmayı satın almaktır,
حدثنا
مسدد: حدثنا
أبو معاوية،
عن الشيباني، عن
عكرمة، عن ابن
عباس رضي الله
عنهما قال:
نهى
النبي صلى
الله عليه
وسلم عن
المحاقلة والمزابنة.
[-2187-] İbn Abbas r.a. şöyle dedi: Nebi Sallallahu
Aleyhi ve Sellem Muhakala ve müzabeneyi yasakladı.
حدثنا
عبد الله بن
مسلمة: حدثنا
مالك، عن نافع،
عن ابن عمر،
عن زيد بن
ثابت رضي الله
عنهم:
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم أرخص
لصاحب العرية
أن يبيعها بخرصها.
[-2188-] Zeyd İbn Sabit r.a. şöyle dedi: Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem ariyye sahibine, ürün miktarını tahmin yoluyla
hesaplayarak satmasına izin verdi.
AÇIKLAMA: Müzabene'nin Sözlük
ve Terim Anlamı : Müzabene sözcüğü "zebn" kelimesinden gelir ki bunun
anlamı şiddetli bir şekilde def etmektir.
Özel bir akde bu ismin verilmesinin sebebi şu iki
şeyden'birisidir: a. Akitteki iki taraftan her biri diğerini hakkından def
etmekte, yani akitle karşıdakinin hakkına sahip olmaktadır. b Taraflardan biri
akitte aldandığını anladığında akdi feshetmek suretiyle def etmek isterken
diğeri ise akdi geçerli kılarak onun bu talebini def etmek istediğinden böyle
denmiştir.
Müzabene'nin Mahiyeti
Müzabene'nin aslı kuru üzüm karşılığında yaş üzüm satın
almaktır. şafii, bilinmeyen bir şeyin bilinmeyen yahut da faizin söz konusu
olduğu bilinir bir şey karşılığında satımının söz konusu olduğu her akdi bu
kapsamda görmüş ve şöyle demiştir:
Bir kimse bir diğerine "senin bu buğday yığınına karşılık yirmi
sa' buğday veririm. Şayet senin yığının yirmi sa'dan fazla gelirse fazlalık
benim olur, az gelirse bu da benim zararıma olur" derse bu müzabene değil
kumar olur.
Şafii bu konudaki hadisleri şuna delil getirmiştir: "Ölçü
ve tartıda eşit olsalar bile bir ürünün yaşı ile kurusu karşılıklı olarak
alınıp satılamaz." Çünkü ürünün olgunluk zamanında eşitlik dikkate alınır.
Yaş ürün kuruduğunda kurusuna göre ne miktarda azalacağı belli olmaz. Alimlerin
çoğunluğu da bu görüştedir.
Ebu Hanife'den rivayet edildiğine göre ürünlerin yaş halinin
eşit olması yeterlidir. Bu konudaki yasaklayıcı hadislerin sahih olmasından
dolayı Ebu Hanife'nin iki öğrencisi (Ebu Yusuf ve İmam Muhammed) bu konuda
hocalarına muhalefet etmişlerdir.
Sa'd İbn Ebi Vakkas'ın şu hadisi, yukarıdakinden daha açıktır:
Nebi'e Sallallahu Aleyhi ve Sellem yaş hurmanın kuru hurma ile değişimi
soruldu.
Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem: "Yaş hurma kuruduğunda
eksilir mi?" diye sordu.
Oradakiler: "Evet" diye cevap verdiler.
Hz. Nebi: "Öyle ise bu (yaş hurma ile kuru hurmanın
değişimi) olmaz." buyurdu.
Bu hadisi İmam Malik ve Sünen sahipleri rivayet etmişler;
Tirmizı, İbn Huzeyme, İbn Hibban ve Hakim de hadisin sahih olduğunu
söylemişlerdir.
Araya Satışı
Nebi sallallahu aleyhi ve sellem kuru hurma karşılığında yaş
hurmanın satımını yasakladıktan sonra "araya" satımına izin
vermiştir. Bu hadis, Hanefllerden "kuru hurmanın yaş hurma'ile değişimi
yasağı"nın genel nitelikli olduğunu, araya satışının bundan istisna
edilemeyeceğini, bu ikisinin aynı bağlamda gelmiş iki farklı hüküm olduğunu
ileri sürenlere karşı en açık reddir.
Yukarıdaki hadiste, müzabene'nin ne olduğuna dair yorum Hz.
Nebi'in sözü ise bu, üzüme "kerm" demenin caiz olduğunu gösterir.
Değil ise bu konudaki yasak devam eder.
Selef alimleri, yaş hurmaya kıyasla yaş üzümde de araya
satışının caiz olup olmadığı konusunda şu şekilde farklı görüşler ileri
sürmüşlerdir.
1. Görüş: Üzüm hurmaya kıyas edilemez. Zahirller bu görüşü kabul
etmiş, Şafiilerin bir kısmı -Muhibbü't-Taberı gibi- da bu görüşü tercih
etmiştir.
2. Görüş: Yalnızca üzüm hurmaya kıyas edilir, başka bir şey
kıyas edilemez. şafii’nin meşhur görüşü budur.
3. Görüş: Kurutularak saklanan bütün ürünler hurmaya kıyas
edilir. Malikiler bu görüştedir.
4. Görüş: Tüm ürünler hurmaya kıyas edilebilir. Bu görüş de
Şafii'den nakledilmiştir.