باب: بيع
المزايدة.
59. MÜZAYEDE (AÇiK ARTTIRMA) YOLUYLA SATIŞ
وقال عطاء:
أدركت الناس
لا يرون بأسا
ببيع المغانم
فيمن يزيد.
Ata şöyle demiştir: (Sahabeden kendilerine) yetiştiğim insanlar ganimetlerin
açık arttırma yolu ile satımında bir sakınca görmüyorlardı.
حدثنا
بشر بن محمد:
أخبرنا عبد
الله: أخبرنا
الحسين
المكتب، عن
عطاء بن أبي
رباح، عن جابر
بن عبد الله
رضي الله
عنهما:
أن
رجلا أعتق
غلاما له عن
دبر، فاحتاج،
فأخذه النبي
صلى الله عليه
وسلم فقال: (من
يشتريه مني).
فاشتراه نعيم
بن عبد الله
بكذا وكذا،
فدفعه إليه.
[-2141-] Cabir İbn Abdullah r.a. şöyle demiştir: Bir adam, kendisinin
ölümünden sonra kölesini hür kıldı. Daha muhtaç hale geldi. Hz.Nebi, onun
kölesini alarak "Bunu kim benden satın alır?" buyurdu. Nuaym İbn
Abdullah bunu belirli bir paraya satın aldı. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem
de köleyi ona verdi.
Tekrar: 2230, 2231, 2403, 2415, 2534, 6716, 6947, 7186
AÇIKLAMA: AÇIKLAMA’DAN SONRA
NECEŞ’E DAİR HADİSLER VAR.
Açık arttırma yolu ile satış konusunda daha önce Enes'in rivayet
ettiği şu hadis geçmişti: Hz. Nebi (s.a.v.), devenin sırtına konulan bir hasır
ile bir bardağı açık arttırma yolu ile satmak için "Bu hasır ile bardağı
kim satın alır?" diye sordu. Bir adam: "Ben bir dirheme satın
alırım" dedi. Hz. Peygamber: "Bir dirhemden fazla veren yok mu?"
diye sordu. Bir başkası iki dirhem verdi, Nebi s.a.v.'de bunları o adama sattı.
Bu hadisi Ahmed İbn Hanbel ile Sünen yazarları rivayet etmiştir.
Anlaşıldığı kadarıyla Buhari, konu başlığını bu şekilde koymakla, Bezzar'ın
Süfyan İbn Vehb aracılığıyla rivayet ettiği şu hadisi zayıf gördüğüne işaret
etmektedir: "Hz.Nebi s.a.v.'in açık arttırma yolu ile satışı yasakladığını
işittim." Bu hadisin senedinde İbn Lehiya vardır ki bu zayıf bir ravidir.
Açık Arttırma İle Satım, Belirli Mallarla Sınırlı mıdır?
Konu başlığında Ata'dan nakledilen sözle ilgili olarak Tirmizı
şöyle demiştir: İlim ehlinin bir kısmına göre uygulama bu şekildedir. Onlar
ganimetler ve miras mallarının açık arttırma ile satışında bir sakınca
görmemişlerdir. Açık arttırma satışının caiz olmasını ganimet ve miras ile
sınırlamak anlamsızdır. Çünkü konu aynıdır, mahiyetleri birdir.
Öyle anlaşılıyor ki Tirmizi; İbn Huzeyme, İbnü'l-Carud ve Darekutni'nin,
Zeyd İbn Eslem aracılığıyla İbn Ömer'den rivayet ettikleri şu hadisi esas
alarak bir sınırlandırma yapmıştır: "Resulullah s.a.v. sizden birinin,
başkasının satışı üzerine -o satışdan vazgeçmedikçe- satış yapmasını yasakladı.
Ancak ganimetler ve miras malları bunun dışındadır."
Anlaşıldığı kadarıyla bu hadiste, açık arttırma yolu ile satışın
çoğunlukla gerçekleştiği ganimetler ve miras malları yalnızca yaygın durum
itibarıyla zikredilmiştir. Aynı hükümde ortak olmaları sebebiyle diğer mallar
için de geçerlidir.
Evzai ve İshak bu hadisten ilk anda anlaşılan manayı dikkate
alarak, açık arttırmanın caizliğini ganimet ve miras mallarının satımına özgü
kabul etmişlerdir.
İbrahim en-Nehai'nin açık arttırmayı mekruh gördüğü rivayet
edilmiştir. Buhari daha sonra "müdebber"in satışı ile ilgili olarak
Cabir hadisini rivayet etmiştir. Bu hadiste Nebi s.a.v.'in "kim satın
alır?" dediği ve Nuaym İbn Abdullah'ın belirli bir para karşılığında onu
satın aldığı, bunun üzerine Hz. Peygamber'in de köleyi ona verdiği yer
almaktadır. Bu konuda geniş açıklama "Müdebber Kölenin Satımı"
bahsinde gelecektir. (2230. hadis)
Müdebber: İslam hukukunda, efendinin ölümünden sonra azat olması
şart koşulan köleye "müdebber", bu şekilde yapılan azat işlemine ise
"tedhir" denilir.
باب:
النجش، ومن
قال: لا يجوز
ذلك البيع.
60. NECEŞ SATIMI VE BUNUN CAİZ OLMADIĞINA DAİR GÖRÜŞLER
وقال ابن أبي
أوفى: الناجش
آكل ربا خائن.
وهو خداع باطل
لا يحل،
İbn Ebi Evfa şöyle demiştir: "Neceş satışı yapan kişi faiz
yiyen bir haindir." Neceş satışı bir aldatmadır, batıldır ve haramdır.
قال النبي
صلى الله عليه
وسلم:
(الخديعة في
النار). (ومن
عمل عملا ليس
عليه أمرنا
فهو رد).
Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurdu: "Aldatma
(yapan) ateştedir. Bizim işimize uygun
olmayan bir işi yapan kimsenin yaptığı o iş kabul edilmez."
حدثنا
عبد الله بن
مسلمة: حدثنا
مالك، عن نافع،
عن ابن عمر
رضي الله
عنهما قال: نهى
النبي صلى
الله عليه
وسلم عن النجش).
[-2142-] İbn Ömer r.a. şöyle demiştir: "Nebi Sallallahu Aleyhi ve
Sellem neceş'i yasakladı".
Tekrar: 6963
AÇIKLAMA: "Neceş"in
Anlamı: "Neceş" sözlükte avı ürkütmek ve avlansın diye bulunduğu
yerden kaçırmaktır.
Hukuki bir terim olarak ise, "başkasının daha pahalıya
satın alması için, satın alma niyetinde olmayan kimsenin malın fiyatını arttırmasıdır."
Satışa bu ismin verilmesi, satışı yapan kimsenin mala olan
rağbeti bu şekilde arttırması sebebiyledir.
Neceş" Satışının Türleri
a. Neceş satışı, bir kişinin satıcı ile anlaşarak üçüncü bir
şahsı aldatması şeklinde olabilir. Bu durumda hem neceş yapan hem de satıcı,
günahta ortak olurlar.
b. Neceş, satıcının bilgisi dışında da olabilir. Bu durumda
günah yalnızca neceşi yapana aittir.
c. Neceş yalnızca satıcı tarafından da yapılabilir. Örneğin,
satıcı elindeki malı, kendisinin satın aldığından daha yüksek bir fiyata satın
aldığını söyleyerek müşteriyi aldatmak isteyebilir. Nitekim bu ileride,
sahabenin sözü olarak aktarılacaktır.
İbn Kuteybe şöyle demiştir: Neceş, dalavere ve hile yapmaktır.
Göruldüğü kadarıyla Buhari konu başlığında, Abdürrezzak'ın Ömer
bin Abdü'l-Aziz aracılığıyla rivayet ettiği şu hususa işaret etmektedir: Ömer
bin Abdü'l-Aziz'in memurlarından biri bir esir sattı ve Ömer'e "şayet
fiyatını arttırmasaydım ve ona harcama yapmasaydım düşük fiyata satılacaktı".
Bunun üzerine Ömer: "Bu helal olmayan neceş satışıdır" dedi. Daha
sonra birini görevlendirerek "satış geçersizdir, helal değildir"
şeklinde duyuru yaptırdı.
Neceş Satışı Hukuken Geçerli midir?
İbn Battal şöyle demiştir: Alimler, neceş yapanın günaha girmiş
olacağı konusunda icma' etmişlerdir. Ancak bu şekilde yapılan satışın geçerli
olup olmayacağı konusunda görüş ayrılığına düşmüşlerdir.
[1. Görüş: Mutlak olarak geçersizdir] İbnü'l-Münzir, bir grup hadisçiden bu
satışın fasit olduğu görüşünü nakletmiştir. Bu, zahirilerin görüşü olduğu gibi,
İmam Malik'ten de rivayet edilmiştir.
[ 2. Görüş: Satıcının bilgisi dahilinde olması halinde
geçersizdir] Satıcı ile anlaşarak
yapılması yahut satıcının bunda parmağının bulunması halinde satışın geçersiz
olacağı görüşü. Bu, Hanbelilerden nakledilen meşhur görüştür.
[ 3. Görüş: Satıcının bilgisi dahilinde olması halinde geçerli
olmakla birlikte alıcı muhayyerdir ]
Malikllerden nakledilen meşhur görüş'e göre ise böyle bir durumda
alıcı satış akdini kabul edip etmeme konusunda muhayyer olur. Musarrat hadisine
kıyasla Şafii'lerin bir görüşü de bu şekildedir.
(Musarrat: Hayvanın sütlü zannedilmesi için uzun süre sağılmadan
bekletilmesi ve memesi dolu iken satılmasıdır.)
[ 4. Görüş: Mutlak olarak geçerlidir] Şafiilerde daha sahih olan
diğer görüşe göre ise günah söz konusu olmakla birlikte satış akdi geçerlidir.
Hanefiler de bu görüştedir.