باب:
كيف يقبض
العلم.
34. İlim Nasıl Kabzedilir?
-وكتب عمر بن
عبد العزيز
إلى أبي بكر
بن حزم: انظر
ما كان من
حديث رسول
الله صلى الله
عليه وسلم
فاكتبه، فإني
خفنت دروس
العلم وذهاب
العلماء، ولا
تقبل إلا حديث
النبي صلى
الله عليه
وسلم،
ولتفشوا العلم،
ولتجلسوا حتى
يعلم من لا
يعلم، فإن
العلم لا يهلك
حتى يكون سرا.
حدثنا
العلاء بن عبد
الجبار قال:
حدثنا عبد العزيز
بن مسلم، عن
عبد الله بن
دينار: بذلك،
يعنب حديث عمر
بن عبد
العزيز، إلى
قوله: ذهاب العلماء.
Ömer İbn Abdülaziz, Ebu Bekr İbn Hazm'a yazdığı mektupta şunları
söyledi: "Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in hadislerine bakarak bunları yaz. Çünkü ben
ilmin ortadan kalkmasından ve alimlerin gitmesinden (ölmesinden) korktum. Nebi
s.a.v.'in hadisinden başkasını kabul etme. (Alimler) ilmi yaysınlar,
bilmeyenlere ilim öğretmek için meclisler kursunlar. Çünkü İlim bir sır haline
gelmedikçe helak olmaz".
حدثنا
إسماعيل بن
أويس قال:
حدثني مالك،
عن هشام بن
عروة، عن
أبيه، عن عبد
الله بن عمرو
بن العاص قال: سمعت
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم يقول: (إن
الله لا يقبض
العلم
انتزاعا
ينتزعه من
العباد، ولكن
يقبض العلم
بقبض
العلماء، حتى
إذا لم يبق
عالما، اتخذ
الناس رؤوسا
جهالا،
فسئلوا،
فأفتوا بغير
علم، فضلوا
وأضلوا).قال
الفربري:
حدثنا عباس
قال: حدثنا
قتيبة: حدثنا
جرير، عن هشام
نحوه.
[-100-] Abdullah İbn Amr İbnü'l-As r.a. şöyle demiştir: Nebi (Sallallahu
aleyhi ve Sellem)’in şöyle buyurduğunu duydum: "Allah ilmi insanların
arasından çekip almak suretiyle almaz. Ancak ilmi, alimleri(n ruhunu) kabzetmek
suretiyle alır. Geride hiçbir alim bırakmadığında insanlar cahil kimseleri baş
edinirler. Onlara soru sorulur, onlar da bilgisiz olarak fetva verirler ve
böylece hem kendileri saparlar, hem de başkalarını saptırırlar.
Tekrar: 7207.
AÇIKLAMA: Ömer İbn
Abdülaziz'in "hadisleri yaz" sözünden hadis yazımının başladığı
anlaşılmaktadır. Bundan önce insanlar ezbere dayanıyorlardı, Ömer İbn
Ab-dülaziz, hicrî yüzüncü yılın başında alimlerin ölümü ile ilmin gitmesinden
korkunca hadislerin yazımının hadisleri koruyacağını ve baki kılacağını
düşündü.
"Allah ilmi insanların arasından çekip almak suretiyle
almaz": Yani Allah göğüslerde (zihinlerde) olan İlmi silmek, unutturmak
suretiyle almaz.
Ahmed b. Hanbel ve Taberanî'nin Ebu Ümame'den rivayetlerine göre
Nebi s.a.v. bu sözü veda haccı sırasında söylemiştir. Ebu Ümame şöyle demiştir:
"Veda Haccında Nebi s.a.v. şöyle buyurdu: "İlim kabzedilmeden veya
kaldırılmadan önce ilmi alınız". Bunun üzerine bir bedevi "İlim
nasıl kaldırılır?" diye sordu, Nebi s.a.v. de üç kere: "Dikkat edin!
ilmîn gitmesi, ilmi taşıyanların (alimlerin) gitmesiyle olur" buyurdu.
İbnü'l-Müneyyir şöyle demiştir: İlmin göğüslerden (kafalardan,
zihinlerden) silinmesi aslında Allah'ın kudreti dahilindedir. Ancak bu hadis,
ilmin bu şekilde kaldırılmayacağını göstermektedir.
"Bilgisizce fetva verirler" ifadesi "kendi
görüşleri ile fetva verirler" şeklinde de rivayet edilmiştir. Bu hadis
ilmi ezberlemeye (korumaya) teşvik etmekte, cahil kişileri başkan seçmekten de
sakmdırmaktadır, Burada gerçek anlamda başkanlık demek fetva vermek demektir.
Bilgisizce fetva vermeye kalkışanlar kınanmıştır.
Alimlerin çoğunluğu "belirli bir dönemde müctehid
bulunmayabilir" şeklindeki görüşlerine bu hadisi delil getirmişlerdir.
İşler Allah'ın elindedir, o dilediğini yapar.
Bu meseleye Kitap ve Sünnete Sarılmak konusunda yeniden
döneceğiz. [Bkz. 7307. hadis,]