|
KAF 30 / 35 |
يَوْمَ
نَقُولُ
لِجَهَنَّمَ
هَلِ
امْتَلَأْتِ
وَتَقُولُ
هَلْ مِن
مَّزِيدٍ {30}
وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ
لِلْمُتَّقِينَ
غَيْرَ
بَعِيدٍ {31} هَذَا
مَا
تُوعَدُونَ
لِكُلِّ
أَوَّابٍ
حَفِيظٍ {32}
مَنْ خَشِيَ
الرَّحْمَن
بِالْغَيْبِ
وَجَاء
بِقَلْبٍ
مُّنِيبٍ {33} ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ
ذَلِكَ
يَوْمُ
الْخُلُودِ {34}
لَهُم مَّا
يَشَاؤُونَ
فِيهَا
وَلَدَيْنَا
مَزِيدٌ {35} |
30. O
günde Biz cehenneme: "Doldun mu?" diye soracağız. O da: "Daha
var mı?" diyecek.
31.
Cennet ise takva sahiplerine uzak olmayıp yakınlaştırılmış olacaktır.
32. İşte
bu, dönen ve (kendisini) koruyan herkes için vaadolunageldiğinizdir;
33.
Rahmandan tenhada iken korkup (hakka) dönen bir kalbe sahib olan herkes için.
34.
"Oraya selamet ile girin! İşte bu, ebedilik günüdür."
35.
Orada onlara diledikleri herşey vardır. Yanımızda fazlası da var.
"O günde Biz
cehenneme: Doldun mu? diye soracağız. O da: Daha var mı? diyecek"
buyruğundaki "O günde ... diye soracağız" buyruğunu Nafi ve Ebu Bekr:
"Benim huzurumda çekişmeyin" (Kaf, 28) buyruğunu gözönünde
bulundurarak "ye" harfi ile "O günde ... diye soracak"
şeklinde okumuşlardır.
Diğerleri Yüce Allah
tarafından hitab olmak üzere "nun" ile ("diye soracağız"
anlamında) okumuşlardır ki, bu da azamet nunudur.
el-Hasen ise: "O
günde ... diye soracağım" şeklinde okumuştur.
İbn Mesud ve
diğerlerinden ise: "O günde ... diye sorulacak" şeklinde okudukları
rivayet edilmiştir.
"O günde"
lafzının nasb ile gelmesi: "... diye soracağımız o günde Benim yanımda söz
değiştirilmez" anlamı dolayısı iledir. Bunun şu anlamda olmak üzere mukadder
bir fiil ile nasbedildiği de söylenmiştir: "Sen onları "cehenneme:
Doldun mu diye soracağunız o gün ile" korkut!" Bu ise daha önce Yüce
Allah'ın cehennemi dolduracağına dair vermiş olduğu sözünden ötürü takdir
edilir. Böyle bir soru ise, Yüce Allah'ın vermiş olduğu haberi doğrulamak,
sözünün gerçekleştirilmesi, düşmanlarının azarlanması ve bütün kullarının da
uyarılması içindir.
Cehennem de: "Daha
var mı diyecek" yani bende daha fazlasının sığabileceği bir yer
kalmamıştır. Bu da Peygamber (s.a.v.)'ın: "Akil bize konaklayacak bir yer
yahut bir ev bıraktı mı ki" sözüne benzer ki, bize bir yer bırakmadı
demektir. O halde burada ifade inkar anlamındadır. Bununla birlikte daha daha
fazlasını istemek anlamında bir soru olması da mümkündür. Daha fazla var mı,
dahası da gelsin, demek olur. Buyruğun her iki anlama uygun gelmesi, istifhamın
(soru sormanın) bir bakıma inkar anlamını da ihtiva etmesinden dolayıdır.
Bir görüşe göre
cehennemin söz söylemesi diye bir şey sözkonusu değildir. Bu sadece bir örneklendirmedir,
yani onun halinden anlaşılacak olan söz söylemiş olsaydı, söyleyebileceği bu
ifadede belirtilendir. Şairin şu beyitinde olduğu gibi: "Havuz doldu ve:
Bu kadarı bana yeter, dedi. Ağır ol, yavaş ol sen içimi yeterince
doldurdun."
Bu Müücahid'in ve
başkalarının yorumudur. Bende dolacak yer var mı ki, dolmuş bulunuyorum,
demektir.
Yüce Allah'ın organları
konuşturması gibi, bu sözü söylemek üzere cehennemi konuşturacaktır, diye de
söylenmiştir. Bu, daha önce el-Furkan Suresi'nde (17-19. ayetlerin tefsirinde)
belirttiğimiz üzere daha doğrudur.
Müslim ve Buhari'nin
Sahih'lerinde ve Tirmizi'de, Enes b. Malik'ten rivayet edildiğine göre
Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Cehenneme (cehennemlikler)
atıldıkça cehennem: Daha var mı? diye sorar. Nihayet aziz olan Rabbimiz ona
ayağını koyar, bu sefer cehennemin bir kısmı diğerinin içine geçer, o da: Yeter
yeter, izzetin hakkı için, keremin hakkı için (yeter), der. Cennette ise Yüce
Allah oraya (bir başka) mahlukat var edip onları cennetin artan bölümlerine
yerleştirinceye kadar fazlalık kalmaya devam edecektir." Müslim'in lafzı
ile hadis bu şekildedir.
Ebu Hureyre yoluyla
gelen bir diğer rivayette de şöyle denilmektedir: " ... Cehenneme gelince,
Yüce Allah üzerine ayağını koyup kendisine: Yeter yeter, deyinceye kadar
dolmaz. İşte o vakit cehennem dolar ve birbirine geçer. Yüce Allah
yarattıklarından hiçbir kimseye zulmetmez. Cennete gelince, Allah onun için
başka yaratıklar var eder."
İlim adamlarımız
-Allah'ın rahmeti üzerlerine olsun- şöyle demişlerdir: Burada "kadem
(ayak)"ın anlamı Yüce Allah'ın cehennem ateşine gitmek üzere takdim ettiği
(önden gönderdiği) bir topluluktur. Yüce Allah ezeli ilminde onların
cehennemliklerden olduğunu da biliyordu. "Ricl (ayak)" da bu anlamdadır.
Bu da insan olsun, başkalarından olsun çok sayıda kimse demektir. Mesela:
"Bir insan kalabalığı ve bir çekirge kalabalığı gördüm" denilir. Şair
de şöyle demiştir: "İnsanlardan bir topluluk uğradı bize ve onlara da
katıldı, Yemenlilerden birçok grublar. Lahm'dan Ukul ve Himyer'den kabileler,
Nizar'ın iki oğlu aleyhine düşmanlıkla toplandılar."
Bu manayı İbn Mesud'dan
gelen -şöyle dediğine dair- rivayet açıklamaktadır: Cehennemde ne kadar
barınak, zincir, tokmak ve tabut varsa mutlaka onun üzerinde sahibinin adı da
yazılıdır. Cehennem bekçilerinden herbir kişi isim ve niteliği ile tanıyıp
bildiği (azaplandıracağı) adamını bekler. Onların her birisi (azaplandırmakla)
emrolunduğu ve beklediği kişileri tamamıyla alıp onlardan geriye hiçbir kimse
kalmayınca bekçiler: Yeter, yeter bu kadarı bize yeter, bu kadarı bize yeter,
yani yetindik, yetindik, derler. İşte o vakit cehennem, içinde bulunan
kimselerin üzerine çekilir ve kapanır. Çünkü geriye gelmesi beklenecek kimse
kalmamış olacaktır.
İşte gelmesi beklenen bu
topluluk hakkında "ricl (topluluk; tercümede: ayak)" ve "kadem
(önden gönderilenler)" tabiri kullanılmıştır. Yine bu yorumun lehine aynı
hadiste yer alan Hz. Peygamberin: "Yüce Allah orası için yeni yaratıklar
var edip cennetin artan yerine onları iskan edinceye kadar cennette bir
fazlalık kalmaya devam edecektir" sözleri tanıklık etmektedir. Biz bu
hususa dair daha geniş açıklamalar ve gerekli tafsilatı
"el-Kitabu'l-Esna" adlı eserimiziB "el-esma ve's-sıfat (yüce
Allah'ın isimleri ve sıfatları)" bölümünde genişçe açıklamış bulunuyoruz.
Yüce Allah'a hamdolsun.
en-Nadr b. Şumeyl de
Peygamber (s.a.v.)'ın: "Cebbar (olan Allah) oraya kademini (ayağını)
koyuncaya kadar" buyruğunu ilminde cehennemliklerden olduğu ezelden sabit
olmuş kimseler, diye açıklamıştır.
"Cennet ise takva
sahiblerine uzak olmayıp yakınlaştırılmış olacaktır."
Yani onlara
yakınlaştırılacaktır. Bunun dünyada iken cennete girmeden önce sözkonusu olduğu
söylenmiştir. Yani onlara günahlardan uzak durun, denildiğinde cennet
kalblerine yakınlaştırılmıştır.
Cennete girdikten sonra
orada kalacakları yerler kendilerine yakınlaştırılmış olacak ve uzak
düşmeyecektir, diye de açıklanmıştır. "Uzak olmayıp" ifadesi ise
onlardan uzak düşmeyecektir, demek olup bu ifade tekid için getirilmiştir.
"İşte bu ...
vaadolunageldiğinizdir." Yani onlara: Dünyada iken rasuller aracılığı ile
size vaadolunan mükafat budur denilecektir.
"Vaadolunduğunuz"
anlamındaki: (...) lafzı genel olarak muhatab kipi şeklinde "te" ile
okunmuştur. İbn Kesir ise haber olarak "ye" ile ("vaadolundukları"
anlamında) diye okumuştur. Çünkü bu buyruk, takva sahiplerinin sözkonusu
edilmesinden sonra gelmektedir.
"Dönen ve koruyan
herkes için" buyruğuna gelince, "evvab: dönen" günahlardan Yüce
Allah'a dönen, sonra dönüp tekrar günah işleyen, sonra tekrar dönen kimse
demektir. ed-Dahhak ve başkaları böyle açıklamıştır. İbn Abbas ve Ata ise şöyle
demişlerdir: "Evvab: dönen" tesbih eden demektir. Yüce Allah'ın:
"Ey dağlar, siz de onunla tesbih edin. " (Sebe, 10) buyruğunda olduğu
gibi.
el-Hakem b. Uteybe de:
Evvab, tenhada yalnız kaldığında Yüce Allah'ı zikreden kimse demektir. eş-Şa'bi
ve Mücahid: Tenhada iken günahlarını hatırlayıp onlardan dolayı Allah'tan
mağfiret dileyen kimsedir. İbn Mesud'un görüşü de budur. Ubeyd b. Umeyr de
şöyle demiştir: Bu oturup kalktığı her mecliste mutlaka Yüce Allah'tan mağfiret
dileyen kimse demektir. Yine ondan şöyle dediği zikredilmiştir: Biz
"evvab: dönen"in meclisinden kalktığında "Subhanallahi ve bi
hamdihi (Allah'ı eksiklikten tenzih eder ve O'na hamdederim.) Allah'ım, ben bu
meclisimde işlediklerimden ötürü Senden mağfiret dilerim" deyip, buna
devam eden kimsedir, diye kendi aramızda konuşurduk.
Hadis-i şerifte de şöyle
denilmiştir: "Kim meclisinden kalktığı vakit: (...): Allah'ım, Seni
hamdinle eksikliklerden tenzih ederim. Senden başka hiçbir ilah yoktur. Senden
mağfiret diler ve Sana tevbe ederim" diyecek olursa, Allah ona o mecliste
işlediği günahları bağışlar. '' Peygamber (s.a.v.) da böyle derdi.
Kimi ilim adamı da şöyle
demiştir: Ben: "Senden mağfiret diler ve Senden tevbe etmeyi dilerim"
demeyi severim, fakat gerçek anlamıyla olmadıkça "ve Sana tevbe
ederim" demekten hoşlanmam.
Derim ki: Bu bir
istihsandır, ancak hadise uymak daha uygundur.
Ebu Bekir el-Verrak dedi
ki: O (evvab: dönen) bolluk ve rahatlık zamanında da, darlık ve sıkıntı
zamanlarında da Allah'a tevekkül eden kimsedir. el-Kasım: Allah'tan başkası ile
(kalbini) uğraştırmayan kimsedir, demiştir.
"Hafiz:
koruyan" buyruğu hakkında İbn Abbas: Günahlarını onlardan vazgeçinceye
kadar hıfzeden (belleyen) kimse demektir. Katade de: Yüce Allah'ın kendisine
havale ettiği hak ve nimetleri ile ona emanet bıraktığı şeyleri koruyan kimse
demektir. Yine İbn Abbas'tan: Bu Allah'ın emrini koruyan demektir, dediği
rivayet edilmiştir. Mücahid dedi ki: Bu itiraf ile Yüce Allah'ın hakkını, şükür
ile de nimetlerini koruyan kimse demektir.
ed-Dahhak dedi ki: Yüce
Allah'ın vasiyetini Cemrini) kabul etmekle koruyan, muhafaza eden kimse
demektir. Mekhul, Ebu Hureyre'den şöyle dediğini rivayet etmektedir: Resulullah
(s.a.v.) buyurdu ki: "Her kim günün başlangıcında dört rekat kılmayı
muhafaza ederse (devam ederse) o kimse koruyup dönen bir kalbe sahib (evvabbun
hafiz) kimsedir." Bunu el-Maverdi zikretmiştir.
"Rahman'dan tenhada
iken korkup ... herkes için" buyruğundaki: "Herkes" buyruğu:
"Dönen ve koruyan herkes için" buyruğundan bedel olarak cer
mahallinde yahut; "Dönen"in sıfatı konumundadır. İstinaf (yeni cümle
başı) olarak ref' mahallinde olması da mümkündür. Haberi şartın cevabının
hazfedildiği takdiri ile "oraya ... girin" buyruğudur. İfadenin
takdiri de: Onlara: "Oraya ... girin" denilir şeklindedir.
"Tenhada iken
korkmak (haşyet)" ise Yüce Allah'ı görmediği halde O'ndan korkmak
demektir. ed-Dahhak ve es-Süddi: Kimsenin kendisini görmediği yalnızlık zamanında
... demektir, diye açıklamışlardır. el-Hasen de:
Perdesini indirip
kapısını kapattığı vakit ... anlamındadır.
"Dönen bir kalbe
sahib olan herkes" itaate yönelen bir kalbe ... ihlas sahibi bir kalbe ...
diye de açıklanmıştır. Ebu Bekr el-Verrak dedi ki: Munib (Allah'a dönen)in
alameti Yüce Allah'ın saygı duyulması gereken haklarını bilen, O'nu veli
edinen, celal ve azameti karşısında mütevazi olan ve nefsinin hevasını terkeden
kimse olmaktır.
Dönen kalb
(el-kalbu'-l-munib)'in selim kalb olması ihtimali de vardır. Nitekim Yüce Allah
önceden de geçtiği üzere: "Allah'a salim kalb ile gelmiş olanlar müstesna.
"(eş-Şuara, 89) diye buyurmuştur. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.
"Oraya ...
girin" yani bu niteliklere sahib olan kimselere: "Oraya selamet
ile" azaptan yana esenlik içerisinde "girin. İşte bu ebedilik
günüdür." denilecektir. Allah'tan ve melekler tarafından onlara verilecek
bir selam ile girin diye açıklandığı gibi nimetlerin son bulmasından yana esenlik
içerisinde ... diye de açıklanmıştır. ifadelerin baş tarafında: "Korkup kimse" denilmiş (ve fiil tekil şahıs
için) olmakla birlikte burada "oraya girin"
diye buyurması;
"Kimse" lafzının çoğul (herkes) anlamında da kullanılmasından
dolayıdır.
"Orada onlara
diledikleri herşey var." Canlarının çektiği ve gözlerinin zevk aldığı
herşey.
"Yanımızda fazlası
da var." Hatırlarına getirmedikleri türlü nimetler. .. Enes ve Cabir dedi
ki: "Fazlası" şanı Yüce Allah'ın -bir keyfiyet söz konusu olmaksızın-
yüzüne bakmaktır. Yüce Allah'ın: "ihsanda bulunanlara daha güzeli ve daha
da fazlası vardır. "(Yunus, 26) buyruğu hakkında "buradaki
"fazlası"ndan kasıt Yüce Allah'ın kerim vechine bakmaktır"
dediği Peygamber (s.a.v.)'a kadar ulaşan merfu haberler halinde bize
ulaşmıştır.
İbnu'l-Mübarek ve Yahya
b. Sellam da şöyle demişlerdir: Bize el-Mesudi, el-Minhal b. Amr'dan, o Ebu
Ubeyde b. Abdullah b. Utbe'den, o İbn Mesud'dan dedi ki: Cuma gününe gitmek
için elinizi çabuk tutunuz. Çünkü Şanı Yüce ve mübarek ALLAH her cuma günü
cennet ehline beyaz kafurdan bir tepe üzerinde (oldukları halde) görünür. Onlar
da ona yakınlık derecelerine göre yerlerini alırlar. İbnu'l-Mubarek dedi ki:
Dünyada iken cumaya gitmekte ellerini çabuk tuttukları oranda
(yakınlaşacaklardır). Yahya b. Sellam da dedi ki: Dünyaya cumaya gitmekte
ellerini çabuk tuttukları için (yakın olacaklardır), demiştir. Ayrıca şunu da
ilave etmektedir: "Yüce Allah bundan önce görmedikleri şekilde onlara
ikramlar yaratır, var eder." Yahya dedi ki: Ben el-Mesudi'den başkasının
buna Yüce Allah'ın: "Yanımızda fazlası da var" buyruğunu
eklediklerini de duydum.
Derim ki: Hadisteki:
"Bir tepe üstünde" ifadesi ile kastettiği cennet ehlidir.
Yani onlar bir tepe
üstünde olacaklardır. Nitekim el-Hasen'in mürsel rivayetinde de böyledir. Buna
göre o dedi ki: Rasülullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Her cuma günü kafurdan
bir tepe üzerinde cennetlikler Rabblerine bakacaklardır."
Biz bu hadisi et-Tezkire
adlı eserimizde zikretmiş bulunuyoruz. Buradaki "fazlası"ndan kastın,
onlara eş olarak verilecek el-huru'l-İyn olduğu da söylenmiştir. Bunu Ebu Said
el-Hudri merfü olarak rivayet etmiştir.
SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E
TIKLAYIN