|
BAKARA 188 |
وَلاَ
تَأْكُلُواْ
أَمْوَالَكُم
بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ
وَتُدْلُواْ
بِهَا إِلَى
الْحُكَّامِ
لِتَأْكُلُواْ
فَرِيقاً
مِّنْ أَمْوَالِ
النَّاسِ
بِالإِثْمِ
وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ |
188. Mallarınızı
aranızda batıl yollarla yemeyiniz ve bilip dururken günah ile insanların
mallarından bir kısmını yemeniz için onları hakimlere aktarmayın.
Bu buyruğa dair
açıklamalarımızı sekiz başlık halinde sunacağız:
1- Ayetin Nüzul Sebebi:
2- Ayetin Muhatabı:
3- Batıl Yollarla Mal Yemenin Mahiyeti:
4- Bu Ayet-i Kerime Haklı Olduğunu
iddia Edenlere Bir Delil Olabilir mi?
5- Batıl'ın Mahiyeti:
6- Rüşvet ve Benzeri Yollarla Hakimlere
Mal Aktarmak:
7- Bile Bile Başkalarının Malını Yemek:
8- Kendisine Mal Denilen Her Bir Şeyi
Haksızca Almak Haramdır:
1- Ayetin Nüzul
Sebebi:
"Mallarınızı
aranızda batıl yollarla yemeyin .. " buyruğu denildiğine göre Abdan b.
Eşva' el-Hadramı hakkında nazil olmuştur. Bu kişi Kindeli İmru'l-Kays'tan
alacağı bir mal bulunduğunu iddia etti. Bu konuda Peygamber (s.a.v.)'ın
hakemliğine başvurdular. İmru'l-Kays böyle bir şeyin olmadığını söyledi ve
yemin etmek istedi. Bunun üzerine bu ayet-i kerime nazil oldu, yeminden
vazgeçti, kendisine ait olan arazide Abdan'ın tasarruf sahibi olmasını kabul
etti ve onunla davalaşmadı.
2- Ayetin Muhatabı:
Bu ayet-i kerimede hitap
bütün Muhammed (s.a.v.)'ın ümmetini kapsamaktadır. Anlamı da şudur: Haksız yere
kiminiz kiminizin malını yemesin. Bunun kapsamına kumar, aldatma, gasplar,
hakları inkar etmek, sahibinin gönül rızasıyla vermediği şeyler veya sahibi
gönül hoşluğuyla verse bile şeriatın haram kıldıkları, fahişenin ücreti,
kahinin ücreti, şarap ve domuz bedeli ve benzerleri gibi.
Fakat satıcının
sattığının gerçek mahiyetini bilmekle birlikte satışında aldanması bunun
kapsamına girmez. Çünkü bu durumdaki aldanma hibe gibidir. Nitekim ileride buna
dair açıklamalar Nisa Süresi'nde (4/26. ayet 6. başlıkta) gelecektir.
Burada mallar,
kendilerine yasak kılınan muhatapların zamırıne izafe edilmiştir. Çünkü onların
her birisi hem kendilerine yasak kılınan, hem de yasaklanandır. Yüce Allah'ın:
"Sonra işte sizler birbirinizi öldürüyor .... sunuz''(el-Bakara, 85)
buyruğunda olduğu gibi. Bazıları da: "Mallarınızı aranızda batıl yollarla
yemeyiniz.'' (en-Nisa, 26) buyruğunda kasıt ise oyalayıcı işlerde,
şarkıcılarla, içki ve işsizliklerle yemeyiniz. Buna göre malın izafesi,
maliklere ait olan zamire olur.
3- Batıl Yollarla Mal
Yemenin Mahiyeti:
Başkasının malını
şeriatın izin vermediği bir şekilde alan kimse o malı batıl yolla yemiş olur.
Bir kimse haksız olduğunu bildiği halde, hakimin lehine hüküm vermesi hali de o
kişinin batıl yolla malı yemesi kapsamına girer. Çünkü haram olan birşey
hakimin vereceği hüküm ile helal olmaz. Zira hakim ancak zahire göre hüküm
verir. Mali hususlarda bu bir icma hükmüdür.
Her ne kadar Ebu
Hanife'ye göre hakimin hükmü batınen fercler ile (erkek-kadın ilişkileri ile)
geçerli ise de bu böyledir. Ancak hakimin hükmü mallar ile ilgili batıl hükmü
değiştirmediğine göre batınen bu hükmü fercler hakkında değiştirmemesi
öncelikle sözkonusudur.
Hadis imamlarının
rivayetine göre Umm Seleme şöyle demiştir: Rasülullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Sizler
benim yanıma gelip davalaşıyorsunuz. Olur ki kiminiz delilini ötekinden daha
güzel bir şekilde ortaya koyabilir. Ben de işittiğime uygun olarak o kişinin
lehine hüküm verebilirim. Her kime kardeşinin hakkından birşey kesip verirsem
onu almasın. Çünkü o takdirde ben o kimseye ancak ateşten bir parça kesip
vermiş olurum. -Bir rivayette şu da vardır:- Artık ondan sonra isterse onu alıp
gitsin isterse bıraksın."
İlim adamlarının
çoğunluğu ve fukahanın ileri gelenleri bu hadis doğrultusunda görüş belirtmişlerdir.
Bu hadis hakimin zahire göre vereceği hükmün batındaki hükmü değiştirmeyeceğine
dair açık bir nastır. Bu hüküm ister mali konularda ister kanlar ile ilgili
(cinayetlerde), ister fercler hakkında (namus hakkında) olsun farketmez.
Bundan tek istisna Ebu
Hanife'den gelen fercler ile ilgili gelen nakildir.
Onun görüşüne göre iki
yalancı şahit bir adam hakkında hanımını boşadığına dair şehadette bulunsa
hakim de kendisine göre onları adaletli kabul ettiği için şehadetlerine
dayanarak hüküm verse -bu mes'eledeki hükmün batıl olduğunu bilenlerden birisi-
iddetten sonra o kadın ile evlenecek olursa o kadın ona helal olur. Yine ona
göre bu iki şahitten birisi o kadınla evlense bu da caizdir. Çünkü zahiren bu
kadın evlenmek isteyen herkese helal olur. Bu konuda şahit de başkası da
birdir, farketmez. Çünkü hakimin hükmü onun nikah bağını kesmiş bulunmaktadır.
Ve bu hususta hem zahiren hem batınen (başkasına) helal olması ve (eski
kocasına da) haram olması hükmünü ihdas etmiştir. Bu durum sözkonusu olmasaydı
onunla evlenmek isteyen erkeklere helal olmazdı.
Ebu Hanife bu hususta
lian hükmünü delil gösterir ve şöyle der: Bilindiği gibi hanım yalan lanetleşme
ile kocasından ayrılmak neticesine ulaşmıştır. Eğer hakim bu hususta onun yalan
söylediğini bilse ona had uygular ve onları birbirlerinden ayırırdı. O bakımdan
bu, Hz. Peygamber'in: "Her kime kardeşinin hakkından herhangi bir şeyi
hükmedecek olursam onu almasın" hadisinin genel kapsamına girmez.
4- Bu Ayet-i Kerime
Haklı Olduğunu iddia Edenlere Bir Delil Olabilir mi?
Bu ayet-i kerime her
türlü hüküm hakkında kabul eden ve etmeyen taraflarca delil diye yapışılan bir
buyruktur. Taraflar bu hükmün kendi lehlerine olması gerektiğini iddia eder ve
başkasına caiz olmadığını söylerler. Taraflar buna dair de Yüce Allah'ın:
"Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyiniz" buyruğunu delil
gösterirler.
Bu şekilde davranan
kimseye verilecek cevap şudur: Karşı tarafın bunu batıl bir yolla alıp yediğini
delil ile açıkça ortaya koymadıkça kabul edemeyiz. O takdirde bu iddia ayet-i
kerimenin bu genel kapsamı içerisine girer. Buna göre bu ayet-i kerime
karşılıklı ilişkilerde batılın caiz olmayacağının delilidir. Bununla birlikte
ayette batıl tayin edilmemiştir.
5- Batıl'ın Mahiyeti:
Yüce Allah'ın:
"Batıl yollarla" buyruğunda geçen batıl kelimesi giden ve son bulan
demektir. Çoğulu "bevatıl" gelir. Butul ve butlan da masdardır.
Ebatil ise butule kelimesinin çoğuludur. Boş ve oyalayıcı şeylere tabi olmak anlamında
"tebattul" kullanılır. Batıl bir iş yapan kimse hakkında
"ebtala" fiili kullanılır. Yüce Allah'ın: "Batıl ona
erişemez" (Fussilet, 42) buyruğu hakkında Katade şöyle demektedir: Burada
batıldan kasıt İblistir. Kur'an-ı Kerim'e birşey ilave edip ondan birşey
eksiltemez. Yüce Allah'ın: "Allah batılı siler. "(eş-Şura, 24)
buyruğunda batıl ile kastedilen ise şirktir. Batala'dan kasıt ise
sihirbazlardır.
6- Rüşvet ve Benzeri
Yollarla Hakimlere Mal Aktarmak:
Yüce Allah'ın:
"İnsanların mallarından bir kısmını yemeniz için onları hakimlere
aktarmayın" buyruğunun emanet ve benzerleri hakkında delil bulunmayan
malları kapsadığı söylenmiştir. Bu görüş İbn Abbas ve el-Hasen'den rivayet
edilmektedir.
Bir diğer görüşe göre
ise burada kastedilen vasilerin ellerinde bulunan yetime ait olan mallardır.
Vasinin kendisinden bu mal istendiği zaman bir kısmını kendisine almak kastıyla
-zahiren de kendi lehine delil bulunuyor isemes'eleyi hakime götürmesidir.
ez-Zeccac der ki: Sizler hükümlerin zahirlerinin gerektirdiğini yapıyorsunuz da
hak olduğunu bildiğiniz şeyin gereğini terkediyorsunuz, anlamındadır.
Ayet-i kerimedeki tabir
(edla) kişinin kuyuya kovasını bırakması haline benzetilerek, başarı
sağlamasını umduğu takdirde delilini ortaya koyması veya mes'eleyi açması
halini dile getirmektedir. Kişi kovasını kuyuya saldığı zaman "aktarma
(deleve)" kelimesi kullanılır.
Ayetteki anlamı şudur:
Malı batıl yol ile yemeyi ve hakimlere batıl deliller gösterip ortaya koymayı
bir arada yapmayınız. Bu, Yüce Allah'ın şu buyruğunu andırmaktadır: 'Hakkı
batıla karıştırıp hakkı dagizlemeyiniz. "(el-Bakara, 42) Aynı zamanda bu:
"Balık yerken onunla birlikte bir de süt içme" demeye benzer.
Bu buyruğun şu anlama
geldiği de söylenmiştir: MallarınızIa hakim ve yöneticilere karşı iyi davranıp
daha fazlasını lehinize hükme bağlasınlar diye onlara rüşvet vermeyiniz. İbn
Atiyye der ki: Bu açıklama tercih edilir bir açıklamadır. Çünkü hakimler
(yöneticiler)in -Allah'ın korudukları müstesnarüşvet almaları kuvvetle
muhtemeldir. Allah'ın korudukları ise pek azdır. Diğer taraftan burada
kullanılan lafızlar da birbirleriyle mütenasiptir. Ayet-i kerimede geçen
"tudlu (aktarma yapmayınız)" kovayı (delvi) salmaktan gelmektedir.
Rüşvet ise kovanın ipi (anlamına gelen: er-rişa')dan gelmektedir. Sanki kişi
rüşveti ihtiyacını görmek üzere uzatıyor gibidir.
Derim ki: Yüce Allah'ın:
"Onları hakimlere aktarmayın" buyruğu bu anlamı güçlendirmektedir.
Çünkü burada önceden de sözünü ettiğimiz gibi "aktarmayın" buyruğu,
daha önce geçen "yemeyiniz" buyruğuna atfedilmiştir. Ubey b. Ka'b'ın
Mushafında "aktarmayın" buyruğunun başında nehiy (yasak bildiren)
"la" harfi de bulunmaktadır. Bu okuyuş da: "Aktarmayın"
şeklindeki cemaatin cezm ile okuyuşunu desteklemektedir.
Burada
"aktarmayın" buyruğunun zarf olmak üzere nasb mahallinde olduğu da
söylenmiştir. Bu gibi durumlarda Sibeveyh'e göre nasb edatı mahzuf (...) dır.
"Onları"
buyruğundaki zamir de mallara aittir. Birinci görüşe göre ise
"delil"e ait olur, ancak bu kelimeden söz edilmemektedir. İkinci
görüş ise "mallar"ın açıkça zikredilmesi dolayısıyla daha güçlü
görünmektedir. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.
Sıhah'ta şöyle
denilmektedir: "Reşvetin ne olduğu bilinen bir husustur.
Rüşvet de onun gibidir.
Çüğulu ruşen ve rişen diye gelir. Rüşvet almaya irtişa, vereceği hüküm için
rüşvet talep etmeye de istirşa denilir."
Günümüzde hakimler
(yöneticiler) rüşvet aldıkları zannedilen kimseler değil, bizzat rüşvetçilerin
kendileridir. La havle vela kuvvete illa billah. (İmam kendi zamanından
bahsediyor... şimdi !!!!!!)
7- Bile Bile
Başkalarının Malını Yemek:
Bu işin batıl olduğunu
ve günahını "bilip dururken günah ile" zulüm ve haksızlık ile. Buna
günah denilmesinin sebebi, bu işi yapanın günahkar oluşundan dolayıdır.
"İnsanların
mallarından bir kısmını" bir parçasını, bir bölümünü "yemeniz için
onları hakimlere aktarmayın." Ayet-i kerimede "bir kısmı" için
"ferik" tabiri kullanılmıştır. Ferik çoğunluktan bir kenara ayrılan
birkaç koyundur.
"Yemeniz için"
anlamındaki buyruk "Key lam'ı (ait olduğunu bildiren edat)" diye
bilinen edatla nasb edilmiştir.
Burada ifadelerde takdim
ve te'hir bulunduğu da söylenmiştir. Buna göre ifadenin takdiri şöyledir:
İnsanlardan bir kısmının mallarını yemek için onları hakimlere aktarmayınız ...
İşte bunu bile bile yapmak cüretkarlığın ve masiyetin ileri derecesini ifade
eder.
8- Kendisine Mal
Denilen Her Bir Şeyi Haksızca Almak Haramdır:
Ehl-i Sünnet ittifakla
şunu belirtir: Az ya da çok olsun kendisine mal denilebilen her bir şeyi
haksızca alan herkes bundan dolayı fasık kabul edilir ve o malı almak onun için
haram olur.
Bu hüküm, Bişr b.
el-Mu'temir ile Mu'tezileden ona tabi olup: Mükellef ikiyüz dirhem almadıkça
fasık olmaz, bundan daha aşağısını alırsa fasık kabul edilmez demelerine; onbir
dirhem aldığı takdirde fasık olur daha aşağısı ile olmaz diyen
İbnu'l-Cubbaiyye; beş dirhem almakla fasık olur diyen İbnu'l Huzeyl'e, tek bir
dirhem ve yukarısını almakla fasık olur daha aşağısını almakla fasık olmaz,
diyen Basralı Kaderiyye mensubu kimseye hilafen; mal adı verilebilen her bir
şeyi haksızca almaktan dolayı kişinin fasık kabul edildiğini ortaya
koymaktadır.
Çünkü bu aykırı
iddialarda bulunanların hepsinin görüşü Kur'anla, sünnetle ve ümmetin
alimlerinin ittifakıyla reddedilmiştir. Peygamber (s.a.v.) da şöyle buyurmaktadır:
"Şüphesiz kanlarınız, mallarınız, namuslarınız birbirinize haramdır ..
" Bu hadis-i şerifin sihhati üzerinde ittifak edilmiştir.
SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E
TIKLAYIN