|
BAKARA 187 |
أُحِلَّ
لَكُمْ
لَيْلَةَ
الصِّيَامِ
الرَّفَثُ
إِلَى
نِسَآئِكُمْ
هُنَّ
لِبَاسٌ لَّكُمْ
وَأَنتُمْ
لِبَاسٌ
لَّهُنَّ
عَلِمَ اللّهُ
أَنَّكُمْ
كُنتُمْ
تَخْتانُونَ أَنفُسَكُمْ
فَتَابَ
عَلَيْكُمْ
وَعَفَا عَنكُمْ
فَالآنَ
بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ
مَا كَتَبَ
اللّهُ
لَكُمْ وَكُلُواْ
وَاشْرَبُواْ
حَتَّى
يَتَبَيَّنَ
لَكُمُ الْخَيْطُ
الأَبْيَضُ
مِنَ
الْخَيْطِ
الأَسْوَدِ
مِنَ
الْفَجْرِ ثُمَّ
أَتِمُّواْ
الصِّيَامَ إِلَى
الَّليْلِ
وَلاَ
تُبَاشِرُوهُنَّ
وَأَنتُمْ
عَاكِفُونَ
فِي
الْمَسَاجِدِ تِلْكَ
حُدُودُ
اللّهِ
فَلاَ
تَقْرَبُوهَا
كَذَلِكَ
يُبَيِّنُ
اللّهُ
آيَاتِهِ لِلنَّاسِ
لَعَلَّهُمْ
يَتَّقُونَ |
187. Oruç gecesinde kadınlarınıza
yaklaşmak size helal kılındı. Onlar sizin için bir elbise, siz de onlar için
bir elbisesiniz. Allah nefislerinize karşı hainlik etmekte olduğunuzu
bildiğinden tevbenizi kabul etti ve sizi affetti. Artık onlara yaklaşın ve
Allah'ın size takdir ettiğini isteyin. Fecrin beyaz ipliği siyah ipliğinden
tarafınızdan ayırdedilinceye kadar yeyin için. Sonra orucu geceye kadar
tamamlayın. Mescidlerde itikafta bulunduğunuzda ise kadınlarınıza yaklaşmayın.
Bunlar Allah'ın sınırlarıdır. Sakın onlara yaklaşmayın. İşte Allah ayetlerini
insanlara böylece açıklar. Takva sahibi olsunlar diye.
Bu buyruğa dair
açıklamalarımızı otuzaltı başlık halinde sunacağız:
1- Ayetin Nüzul Sebebi:
2- Oruç Gecesi:
3- Erkek Kadın Birbirlerinin Örtüsüdür:
4- NefSe Hainlik Günahı ve Bu
Günahlardan Tevbenin Kabulü:
5- "Hanımlara Yaklaşmak'' tan
Gaye:
6- Yiyiniz, içiniz ..
7- Fecrin Beyaz ve Siyah ipliği:
8- Niyetin Vakti:
9- Orucun Vakti ve Keffaret:
10- Ramazanda Kocasının Cimada
Bulunduğu Kadının Durumu:
11- Oruçlu Olduğunu Unutarak Cima Eden
ya da Yemek Yıyen:
12- Unutarak Yemek Yıyen ve Kasten
Hanımıyla cima Eden:
13- Orucu Bozan ve Bozmayan Şeyler:
14- Cünub Olarak Sabahlayan Kimsenin
Orucu:
15- Oruçta Tan Yerinin Ağarmasından
Sonra
16- Ay Hali Olan Kadın Ne Zaman
Temizlendiğini Bilemezse:
17- Oruçlu iken Hacamat (Kan Aldırma):
18- Oruçlu Kalınacak Süre:
19- Oruçta Niyet:
20- Gece Olmakla Oruç Açılmış Olur:
21- Güneş Batmadığı Halde Battı
Zanneder ve Orucunu Açarsa:
22- Güneşin Battığından Şüphe Ederek
Orucunu Açarsa:
23- Visal Orucu (Oruç Açmaksızın Orucu
Birkaç Gün Sürdürmek):
24- Oruç Ne ile Açılır:
25- Şevval Orucu:
26- itikaf ve itikafı Bozan Haller:
27- itikafın Mahiyeti:
28- İtikafın Yapılması Gereken Yer:
29- itikafın Asgari Süresi:
30- itikaftakinin itikaf Yerinden
Dışarıya Çıkması:
31- itikafta Bulunan Kimsenin Cuma
Namazı için Çıkması:
32- itikafta Bulunan Büyük Bir Günah
işlerse:
33- itikafa Giriş Zamanı:
34- Ramazanın Son On Gününde itikaf
35- ALLAH’ın Hududu (Sınırları)
36- ALLAH Ayetlerini insanlara Apaçık
Bildirir:
1- Ayetin Nüzul
Sebebi:
Yüce Allah'ın: "
... size helal kılındı" buyruğu, bundan önce yaklaşmanın haram olmasını,
sonradan bu hükmün neshedilmesini gerektirmektedir.
Ebu Davüd'un İbn Ebi Leyla'dan
rivayetine göre İbn Ebi Leyla şöyle demiş: Arkadaşlarımız bize anlatarak dedi
ki: Kişi orucunu açıp yemek yemeden önce uyuduğunda sabahı edinceye kadar yemek
yiyemezdi. Bir seferinde Hz. Ömer (eve) geldi ve hanımının yanına gelmesini
istedi. Hanımı da:
Daha önce uyudum,
demişti. Hz. Ömer ise onun mazeret uydurduğunu sandı ve hanımına yaklaştı.
Ensardan bir adam (evine) vardı, yemek getirilmesini istedi ona: Sana birşeyler
ısıtıncaya kadar bekleyiver, dediler o da uyudu. Sabahı ettiklerinde bu ayet-i
kerime indi. Bu ayet-i kerimede de: "Oruç gecesinde kadınlarınıza
yaklaşmak size helal kılındı" buyruğu vardır.
Buhari'nin rivayetine
göre ise el-Bera' şöyle demiş: Muhammed (s.a.v.)'ın ashabından herhangi bir
adam oruçlu olup da iftar hazır olduğunda iftardan önce eğer uyumuş ise o gece
ve ertesi gün akşama kadar oruç açmazdı. Ensardan olan Kays b. Sırma oruçlu
idi. -Bir rivayette: Gündüzün hurma bahçelerinde çalışırdı ve oruçlu idi.-
İftar vakti gelince hanımının yanına varıp; sende yiyecek birşey var mı? diye
sorunca hanım: Hayır, dedi. Fakat senin için yiyecek birşey isteyeyim. Gün
boyunca çalışan birisi idi. Uyku bastırdı. Hanımı gelip onun uyumakta olduğunu
görünce: Yazık sana, dedi. Ertesi gün, gün ortasında baygın düştü. Bu durumdan
Peygamber (s.a.v.)'a söz edildi bunun üzerine "Oruç gecesinde
kadınlarınıza yaklaşmak size helal kılındı" ayeti indi, Bundan dolayı da
pek çok sevindiler. Yine (bu ayette): "Fecrin beyaz ipliği siyah
ipliğinden tarafınızdan ayırdedilinceye kadar yiyin için" buyruğu da nazil
oldu.
Yine Buhari'de
el-Bera'dan şöyle dediği rivayet edilmektedir: Ramazan ayı orucu nazil olunca
Ramazan boyunca hanımlarına yaklaşıyorlardı. Kendilerine hainlik eden bazıları
vardı. Bunun üzerine Yüce Allah: "Allah nefislerinize karşı hainlik
etmekte olduğunuzu bildiğinden tevbenizi kabul ve günahlarınızı affetti"
buyruğunu indirdi.
Burada sözü geçen
"hainlik etmek"ten kasıt, Ramazan gecelerinde hanımlara yaklaşmak
suretiyle kendinize hainlik etmektir. Allah'a isyan eden bir kimse eğer kendisinin
cezalandırılmasını gerektiren bir iş yaptıysa kendi kendisine hainlik etmiş
olur.
el-Kutebi der ki:
Hainliğin asıl anlamı kişiye belli birşeyemanet edilmekle birlikte onun bu
hususta emaneti yerine getirmemesidir.
Taberi'nin naklettiğine
göre Hz. Ömer, Peygamber (s.a.v.)'ın yanında bir gece sohbet ettikten sonra
evine döner. Hanımının uyumuş olduğunu görür. Hanımına yaklaşmak isteyince
hanımı ona: Ben uyumuş bulunuyorum deyince, o hanımına: Hayır uyumamışsın, dedi
ve hanımına yaklaştı. Ka'b b. Malik de aynı duruma düştü. Ertesi günü Hz. Ömer
Peygamber (s.a.v.)'ın yanına gidip; Allah'a ve sana özür beyan ediyorum, dedi.
Nefsim bana (emre karşı gelmeyi) süslü gösterdi ve bunun sonucunda hanımıma
yaklaştım. Benim için bu hususta bir ruhsat (bir çıkar yol) bulabiliyor musun?
Hz. Peygamber bana: Bunu yapmak sana yakışmazdı ya Ömer, dedi. Hz. Ömer evine
ulaşınca ona haberci gönderip Kur'an-ı Kerim'deki bir ayet ile mazur
görüldüğünü ona bildirdi.
Bunu en-Nehhas ve Mekki
zikretmektedir. Bir diğer rivayete göre Hz. Ömer uyumuş, daha sonra hanımına
yaklaşmış, Peygamber (s.a.v.)'ın yanına gelip durumu bildirince şu ayet-i
kerime nazil olmuş: "Allah nefislerinize karşı hainlik etmekte olduğunuzu
bildiğinden tevbenizi kabul ve sizi affetti. Artık onlara yaklaşın ... "
ayeti nazil oldu.
2- Oruç Gecesi:
Yüce Allah'ın:
"Oruç gecesinde kadınlarınıza yaklaşmak" buyruğunda "gece"
zaman zarfıdır. Cins ismi olduğundan dolayı tekil gelmiştir.
Rafes (yaklaşmak) ise,
cimadan kinayedir. Çünkü Yüce Allah kerim olduğundan kinayeli ifadeler
kullanır. Bu açıklamayı İbn Abbas ve es-Süddi yapmıştır. ez-Zeccac der ki:
Rafes, erkeğin hanımından bütün isteklerini ifade eden kapsamlı bir kelimedir.
el-Ezheri de bu şekilde açıklamıştır.
İbn Arefe de der ki:
Burada Rafes'ten kasıt cimadır.
Yine Rafes açıktan açığa
cimayı sözkonusu etmek ve onu ifade etmek demektir. Şair der ki: "Güzel
konuşmalarından dolayı zinakar gibi görünürler Halbuki erkeklerin
yaklaşmasından da nefret ederler."
Rafes kelimesinin asıl anlamının
çirkin söz söylemek olduğu da söylenmiştir. Çirkin söz söylendiğinde bu kökten
gelen fiiller kullanılır. Şairin şu beyiti bu kabildendir: "Nice hacı
kafilesi vardır ki boş sözlerden Ve çirkin söz söylemekten kendilerini
alıkoyarlar."
Şanı Yüce Allah'ın:
"Kadınlarınıza yaklaşmak" buyruğunda "rafes" kelimesi
"ila:" .a" harfi ile geçili yapılmıştır. Halbuki normalde bu
fiil bu harf ile geçişli olmaz. Bu harf ile geçişli yapılması Yüce Allah'ın şu
buyruğunda olduğu gibi, içli dışlı olmayı ifade etmek üzere kullanılan
"el-ifda" anlamına hamledilmiş olarak geldiğindendir. Yüce Allah'ın
şu buyruğunda olduğu gibi: "Birbirinize (ila) karışmış
bulunuyorsunuz." (en-Nisa, 21) Yine Yüce Allah'ın: "Şeytanları ile
(ila) başbaşa kaldıklarında ... "(el-Bakara, 14) buyruğu da -önceden de
geçtiği gibi- bu şekildedir. Yüce Allah'ın: "O gün bunlar cehennem ateşi
içinde (ala) kızdırılacak ... "(et- Tevbe, 35) Çünkü konuşma esnasında
"demiri ateşte (fi) kızdırdım" denilir. İleride buna dair açıklamalar
gelecektir.
Yine Yüce Allah'ın:
"Onun emrine (den-dan anlamına gelen: an ile) muhalefet edenler ...
çekinsinler.'' (en-Nur, 63) buyruğu da bu kabildendir. Bu buyruk O'nun emrinden
sapan, emrinden uzaklaşan kimseler diye açıklanmıştır, Çünkü konuşma esnasında:
"Zeyd'e muhalefet ettim" denilir (ve herhangi bir harfi cer
kullanılmaz).
Yüce Allah'ın şu buyruğu
da bunun gibidir: "Mü'minlere (...) çok merhametlidir.'' (el-Ahzab, 43)
Buradaki "rahim" kelimesinin şu buyrukta yer alan "raüf"
kelimesinin anlamına geldiği kabul edilmiştir: 'Mü'minlere (...) cidden
şefkatli (rauf) ve merhametlidir." (et-Tevbe, 128) Nitekim
"ra'fet" kökü be ile kullanıldığı halde "rahmet" kökünden
gelen kelimeler bu harf ile birlikte kullanılmaz. Şu kadar var ki anlamı itibariyle
ona uygun düştüğünden geçiş hususunda da onun gibi kullanılmış olmaktadır. Ebu
Kebir el-Huzeli'nin şu beyiti de bu kabildendir:
"Ona korkulu bir
gecede hamile kaldı İstemeyerek ve kuşağının bağı çözülmeksizin."
Burada görüldüğü gibi
"hamile kaldı" fiili "be" harfiyle geçiş yapmıştır. Halbuki
bu fiilin, (arada başka bir harf olmaksızın) bizzat mef'ule geçiş yapması
gerekir. Şu buyrukta olduğu gibi: ''Nnnesi onu zorlukla taşıdı ve zorlukla
bıraktı." (el-Ahkaf, 15) Fakat şair burada "ona hamile kaldı"
derken "be" harfini kullanmıştır. Çünkü burada bu kelime ona gebe
(habilet) kaldı anlamındadır ki, bu da "be" harfiyle kullanılır.
3- Erkek Kadın
Birbirlerinin Örtüsüdür:
Yüce Allah'ın:
"Onlar sizin için bir elbisedir" buyruğu mübteda ve haberdir.
"Siz de onlar için bir elbisesiniz."
Elbise aslında
bildiğimiz gibi kumaştan örtüler hakkında kullanılır. Daha sonra eşlerin
birbirleri ile kaynaşmasına "elbise" denilmiştir. Çünkü onların
cesetlerinin birbirlerine kaynaşması, birbirlerinden ayrılmamaları elbiseye
benzemektedir. Nabiğa el-Ca'di şöyle der: "Onunla yatan onun boynunu büktü
mü O da üzerine düşer ve üstünde bir elbise olur."
Yine Nabiğa şöyle der:
"Birtakım kimselerle bir süre bir arada bulundum (libas kökünden gelen
lebise) ve onları yokettim Ve bazı kimseleri yokettikten sonra diğer bazısını
da yokettim."
Kimileri de şöyle
demiştir: Birşeyi örtüp onun etrafını çevreleyene de "libas" denilir.
O bakımdan eşlerden her birisinin ötekini -haberde de varid olduğu üzere- helal
olmayan şeylere karşı örtmesi anlamına geldiğinden dolayı da "libas"
tabiri kullanılmış olabilir.
Bir diğer açıklamaya
göre: Burada elbise denilmesinin sebebi her birisinin aralarındaki ilişkiyi
başkalarının gözünün görmesine karşı bir örtü olduğundan dolayıdır.
Ebu Ubeyd ve başkaları
da şöyle der: Kadın hakkında kocasına: O senin elbisendir, yatağındır ve
izarındır, denilir. Nitekim adamın birisi Hz. Ömer'e hitaben şöyle demiştir:
"Ebu Hafs'a haber götür ey elçi Güvenilir bir kardeşi ona: İzarım sana
feda olsun (diyor)"
Ebu Ubeyd der ki; Burada
"hanımlarım sana feda olsun" demek istemektedir. Canım feda olsun,
anlamına geldiği de söylenmiştir.
er-Rabi' der ki: Bundan
kasıt: Onlar sizin için yatak, siz de onlar için yorgansınız anlamındadır.
Mücahid de der ki: Yani onlar sizin için bir sükünet kaynağıdır. Yani siz
birbirinizle sükun bulursunuz, demektir.
4- NefSe Hainlik
Günahı ve Bu Günahlardan Tevbenin Kabulü:
"Allah
nefislerinize karşı" oruç gecelerinde uyuduktan sonra size yasak kılınan karı-kocanın
birbirlerine yaklaşması ve yemek yemek hususunda birbirinize danışarak
"hainlik etmekte olduğunuzu bildiğinden tevbenizi kabul ve sizi affetti.
"
Burada geçen:
"Nefislerinize karşı hainlik etmek ... " buyruğu Yüce Allah'ın:
"Sonra sizler kendinizi öldürüyorsunuz." (el-Bakara, 85) buyruğunun
birbirinizi öldürüyorsunuz, anlamına gelmesi gibidir.
Bu buyruğun onlardan her
birisinin kendi öz nefsine hainlik ettiğini kastetmesi ihtimali de vardır.
Kişinin kendisine hainlik etmesi ifadesi daha önceden de geçtiği gibi, bu işin
zararının ona ait olması bakımındandır.
Yüce Allah'ın:
"Tevbenizi kabul .. etti" buyruğunun iki anlama gelme ihtimali
vardır: Biri, nefislerine hainlik etmelerinden tevbe etmelerini kabul etmesi;
diğeri ise onlara ruhsat vermek ve yasak olanı mübah kılmak suretiyle yüklerini
hafifletmesi. Yüce Allah'ın: "Allah sizin bunu sayamayacağınızı bildiği
için .. tevbenizi kabul etti." (el-Müzemmil, 20) yani yükünüzü hafifletti,
buyruğunu andırmaktadır.
Hataen öldürme ile
ilgili açıklamaların akabinde yer alan şu buyruğu da bu kabildendir: "Buna
gücü yetmezse Allah tarafından bir tevbe olmak üzere iki ay aralıksız oruç
tutmalıdır. "(en-Nisa, 92) Burada da "tevbe olmak üzere"
buyruğu, yükünüzü hafifletmek üzere anlamındadır. Çünkü hata yoluyla başkasını
öldüren kimse kastı olmadığından dolayı tevbe etmesini gerektiren bir iş
yapmamıştır.
Yine Yüce Allah bir
başka ayet-i kerimede şöyle buyurmaktadır: "Andolsun ki Allah Peygamberini
ona uyan muhacirlerle ensarın tevbesini kabul buyurdu. "(et- Tevbe, 117)
Her ne kadar Peygamber (s.a.v.)'ın tevbe etmesini gerektiren bir durumu yoksa
da Yüce Allah bunu burada böylece zikretmektedir.
"Sizi affetti"
buyruğundaki affın günahın affedilmesi anlamına gelme ihtimali de vardır,
genişlik ve kolaylık sağlama anlamına gelme ihtimali de vardır. Peygamber
(s.a.v.)'ın şu hadis-i şerifinde buyurduğu gibi: "Vaktin ilk zamanları
Allah'ın rızası, son zamanları ise Allah'ın affıdır." (Darakutni, I, 250)
Burada Allah'ın affından
kasıt, O'nun kolaylık sağlaması ve genişlik vermesi demektir.
Buna göre "Allah ..
bildiğinden" buyruğunun anlamı, bu işin meydana gelişini müşahede ile
bilmesi şeklindedir. "Tevbenizi kabul etti" ise bu davranışlar sizden
fiilen sadır olduktan sonra tevbenizi kabul etti, yani yükünüzü hafifletti;
"affetti" yani kolaylık sağladı, demektir.
Ayet-i kerimede geçen
"hainlik etmekte olduğunuzu" buyruğu da az önceden de geçtiği gibi
hiyanet'ten gelmektedir. İbnu'l-Arabı der ki: Zahid alimler şöyle der: İşte
ilahı inayet ve makamın yüksekliğinin şerefi böyle olmalıdır. Ömer (r.a) kendi
nefsine hainlik etti, Allah bunun sebebiyle o hainliğin tevbesini ümmete şeriat
kıldı. Onun için Allah ümmetin yükünü hafifletti, Allah ondan razı olsun ve onu
razı etsin.
"Artık onlara
yaklaşın!" Ayet-i kerimede geçen (mübaşeret): Cimadan kinayedir. Yani
Allah size daha önceden haram kıldığı bu işi size helal kılmıştır. Cinsel
ilişkiye "mübaşeret" denilmesinin sebebi, erkek ve kadının
beşerelerinin (tenlerinin) birbirlerine yapışmasından dolayıdır. İbnu'l-Arabi
der ki: "İşte bu da ayetin nüzul sebebinin Hz. Ömer'in hanımıyla cima
etmesi olduğunu Kays'ın açlığı olmadığını göstermektedir. Çünkü eğer sebep
Kays'ın açlığı dolayısıyla yemek yemek olsaydı Yüce Allah burada: "Şimdi
artık yeyiniz" demeliydi. Yüce Allah'ın burada hanımlara yaklaşmakla
başlaması ayetin, kendisi sebebiyle indiği önemli olayın o olmasındandır."
5- "Hanımlara
Yaklaşmak'' tan Gaye:
" .... ve Allah'ın
size takdir ettiğini isteyin" buyruğu ile ilgili olarak İbn Abbas,
Mücahid, el-Hakem b. Uyeyne, İkrime, el-Hasen, es-Süddi, er-Rabi' ve ed-Dahhak
şöyle demişlerdir: Bunun anlamı çocuk isteyindir. Buna delil ise bu buyruğun:
"Artık onlara yaklaşın" buyruğunun akabinde gelmesidir. İbn Abbas der
ki: Allah'ın bizim için yazdığı şey Kur'an-ı Kerim'dir. ez-Zeccac da der ki:
Yani orada sizin için mübah kılınan ve size emrolunan şeyler ile Kur'an'ı
isteyin (ona uygun hareket edin), demek istiyor. Yine İbn Abbas ve Muaz b.
Cebel'den rivayet edildiğine göre bunun anlamı Kadir Gecesi 'ni arayındır. Bunun,
ruhsatı ve genişliği isteyin, anlamına geldiği de söylenmiştir. Bu açıklama
Katade tarafından yapılmıştır.
İbn Atiyye de şöyle der:
Bu güzel bir görüştür. "Size takdir ettiğini" yani sizin için takdir
buyurduğu cariye ve hanımları "isteyin" anlamına geldiği de
söylenmiştir.
Hasan-ı Basri ve Hasan
b. Kurra (...) kelimesini tabi olmaktan gelen (...) diye okumuştur. (Allah'ın
size yazdığına uyun, demek olur). ıbn Abbas böyle bir okuyuşu caiz görür
bununla birlikte öbür okuyuşu "aramaktan gelen anlamıyla" tercih
etmiştir.
6- Yiyiniz, içiniz ..
Yüce Allah'ın:
"Fecrin ... yiyin için" buyruğu Kays'ın başından gelen olayın
cevabını teşkil etmektedir. Bundan önceki ise Hz. Ömer'in başından geçen olayın
cevabıdır. Hz. Ömer'in başından geçen olayın öne alınması daha önemli
olduğundan dolayıdır.
7- Fecrin Beyaz ve
Siyah ipliği:
"Fecrin beyaz
ipliği siyah ipliğinden tarafınızdan ayırdedilinceye kadar yeyin, için"
buyruğu, yemenin ve içmenin nihai sınırını belirtmektedir. Tan yerinin
ağarmasından itibaren belli bir süre geçmedikçe herhangi bir kimse için
"ayırdetme"nin sözkonusu olması ve yemesinin haram olması sahih
olamaz.
Bununla birlikte imsak
etmeyi gerektiren ve "ayırdetme"nin sınırı hususunda farklı görüşler
vardır. Cumhur şöyle demiştir: Bu vakit sağa ve sola doğru ufukta yayılan tan
yeridir. Haberler bu doğrultuda geldiği gibi, İslam beldelerinde de uygulama bu
şekilde yapılagelmiştir.
Müslim'in Semura b.
Cündeb (r.a)'dan rivayetine göre o şöyle demiş: Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Bilal'in ezan okuması ile (yukarı doğru) uzunlamasına görülen ufuktaki
beyazlık şu şekilde (enine doğru) yayılıncaya kadar sahur yemekten sizi
alıkoymasın." Bunu (hadisin ravilerinden birisi olan) Hammad (b. Zeyd)
elleriyle göstererek yani enine doğru yayılmadıkça, diye açıkladı.
İbn Mes'ud'un rivayet
ettiği hadiste de şöyle denilmektedir: "Fecir bu şekilde olan değildir.
-Hz. Peygamber bu arada parmaklarını bir araya getirip yere doğru indirdi-
Fakat bu şekilde olandır. -Bu sefer her iki elinin işaret parmaklarını üstüste
koyarak ellerini yana doğru uzattı.-"
Darakutni de Abdurrahman
b. Abbas'tan şunu rivayet etmektedir: Abdurrahman b. Abbas'a ulaştığına göre
Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Fecir iki tanedir. Kurdun
kuyruğunu andıran fecir hiçbir şeyi helal kılmaz haram da kılmaz. Ufukta enine
doğru yayılıp giden fecirde ise (sabah) namaz kılmak helal olur ve (oruç için)
yemek haram olur." Ancak bu hadis-i şerif mürseldir. (Darakutni, II, 165)
Bir kesim de şöyle
demiştir: Geçmesi gereken vakit tan yerinin ağarmasından sonra (aydınlığının)
yollarda ve evlerde hissedilmesi iledir. Bu rivayet Hz. Ömer, Huzeyfe, İbn
Abbas, Talk b. Ali, Ata b. Ebi Rebah, el-A'meş Süleyman ve başkalarından
imsakın yolda ve dağların tepelerinde tan yerinin açıkça ortaya çıkmasıyla
gerektiği şeklinde nakledilmiştir. Mesruk der ki: Onlar fecir diye sizin bu
fecir kabul ettiğinizi saymıyorlardı. Onlar evleri (aydınlığıyla) dolduranı
fecir sayarlardı.
Nesa! de Asım'dan onun
Zir'den şöyle dediğini rivayet etmektedir: Huzeyfe'ye dedik ki: Resulullah
(s.a.v.) ile hangi vakitte sahur yedin? Dedi ki: O vakit gündüzdür. Şu kadar
var ki güneş daha doğmamış idi.
Darakutni de Talk b.
Ali'den şunu rivayet etmektedir: Allah'ın Peygamberi buyurdu ki: "Yeyiniz,
içiniz. Yukarı doğru çıkan (aydınlık) sizi aldatmasın. Kırmızı (şafağı)
görünceye kadar yeyin ve için." (5) Darakutni der ki: Kays b. Talk güçlü
bir ravi değildir. Ebu Davüd da der ki: Bu Yemameli (ravi)lerin tek başlarına
rivayet ettikleri hadislerdendir.
Taberi der ki: Onları bu
kanaate götüren şudur: Oruç gündüzün tutulur.
Onlara göre de gündüz
güneşin doğması ile başlar ve batması ile biter. Bu hususta dil bilginlerinin
görüş ayrılıklarına dair açıklamalar daha önceden (2/164. ayet 2. başlıkta)
geçmiş bulunmaktadır. Resulullah (s.a.v.)'ın buna dair: "Bu gecenin
siyahlığı ile gündüzün beyazlığıdır" şeklindeki buyruğu bu hususa dair
kesin ve nihai hükümdür. Yüce Allah'ın: "Sayılı günlerde ..
"(el-BakaRa, 184) diye buyurması da böyledir.
Darakutni'nin rivayetine
göre Aişe (r.anha) Peygamber (s.a.v.)'ın şöyle buyurduğunu nakletmektedir:
"Her kim tan yerinin çıkmasından önce oruca niyet etmezse onun için oruç
yoktur." Bu hadisi Abdullah b. Abbad tek başına el-Mufaddal b. Fedale'den
bu isnad ile rivayet etmiştir, senetteki bütün raviler sika (güvenilir)
ravilerdir. (Darakutni, II, 171-172)
Hz. Hafsa'dan gelen
rivayete göre de Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Tan yerinin
ağarmasından önce oruç kararını vermeyenin orucu yoktur." Bu hadisi de
Abdullah b. Ebu Bekir merfu olarak rivayet etmiştir. O ise rivayet ettiği merfu
hadislerde sika olanlardandır. Ayrıca Hz. Hafsa'dan kendi sözü ve merfu' olarak
da rivayet edilmiştir. (Darakutni, II, 172)
Bu iki hadiste cumhurun
tan yeri (fecir) ile ilgili olarak görüşlerinin lehine bir delil vardır. Aynı
şekilde fecirden önce niyetsiz orucun men edildiğini de göstermektedir ki, Ebu
Hanife'nin konu ile ilgili görüşüne muhaliftir.
8- Niyetin Vakti:
Oruç ibadetlerden bir
ibadettir. Niyetsiz sahih olamaz. Şari' de bu niyet için fecirden yapılmasını
vakit olarak tayin etmiştir. Durum böyle olduğuna göre "tan yerinin
ağarmasından sonra yemek, içmek caizdir" nasıl söylenebilir?
Buhari ve Müslim Sehl b.
Sa'd'ın şöyle dediğini rivayet etmektedirler: Yüce Allah'ın: "Beyaz iplik
siyah iplikten tarafınızdan ayırdedilinceye kadar yeyin için" buyruğu
nazil oldu, ancak "fecrin" buyruğu nazil olmadı. Bazı kimseler oruç
tutmak istediklerinde ayaklarına bir siyah ve bir beyaz iplik bağlar ve bu iki
iplik açık bir şekilde birbirinden ayırt edinceye kadar yeyip içmesine devam
ederlerdi. Daha sonra Yüce Allah "fecrin" buyruğunu indirdi.
Böylelikle onlar bununla (fecrin ağarması ile başlayan) gündüzün beyazlığını
kastettiğini öğrenmiş oldular."
Adiy b. Hatim'den: Dedi
ki: ey Allah'ın Resulü, dedim, beyaz iplik ile siyah iplik ne demektir?
Bildiğimiz iki iplik mi? Hz. Peygamber şöyle buyurdu: "Eğer iki ipliği
ayırdedecek şekilde görecek olursan (o vakte kadar yemeye devam edersen)
anlayışı kıt bir kimsesin demektir. -Hz. Peygamber devamla buyurdu ki:- Hayır
burada kasıt, gecenin siyahlığı ile gündüzün beyazlığıdır." Bu hadisi de
Buhari rivayet etmiştir.
Fecre "iplik"
denilmesi görülen beyazlığın ip gibi uzunlamasına görülmesindendir. Şair der
ki: "Beyaz iplik sabahın (karanlığı) yarıp çıkan aydınlığıdır Siyah iplik
ise gecenin gizli olan kanadıdır."
Arapçada "iplik
(hayt)" renk demektir. "Fecr" ise akıp giden suyu ifade eden bir
masdardır. Asıl anlamı itibariyle yarmak demektir. Bundan dolayı güneşin
doğduğu yerden güneş ışıklarının müjdecisi olarak çıkan tan yerinde ışıkları
görüldü, anlamına "fecr" kullanılır. Bu ise ufukta enine doğru
yayılan ve açıkça görülen gündüzün aydınlığının başlangıcıdır. Araplar buna
açıkladığımız gibi "beyaz iplik" derler. Ebü Davüd el-İyad! der ki:
"Gece karanlığı bizim için aydınlanınca Ve sabahın etrafı aydınlatan ipi
görülünce."
Bir başka şair de şöyle
demektedir: "Görülmek üzereydi ve nitekim göründü onun belirtileri
Kapkaranlık gecenin örtüsü ise onu örtüyordu."
Araplar fecre
"sadi" adını da verirler. Fecr insida' oldu, ifadeleri buradan
gelmektedir. Bişr b. Ebi Hazim, ya da Amr b. Madikerib şöyle der:
"Aslanı ön
ayaklarını yaymış görürsün Yelesinin beyazlığı adeta tan yeri gibi."
eş-Şemmah, tan yerini
saçın ortadan ayrılması yerine benzeterek şöyle der: "Gece bitip sabah
oldu mu Onu zeytinyağı sürülmüş başın saçlarının ayrılması gibi, yaran bir
çizgi olur."
Araplar apaçık olan bir
iş hakkında: Bu sabahın felakı (aydınlığın karanlığı yarması yani fecri) fecrin
ağarması, sabahın habercileri (tan yeri aydınlığı) gibidir, derler. Şair de
şöyle demiştir: "Tan yerinin ağarmasından önce geldi o Gündüz de henüz
gece karanlığında gizliydi."
9- Orucun Vakti ve
Keffaret:
Yüce Allah: "Sonra
orucu geceye kadar tamamlayın" buyruğu ile geceyi yemek, içmek ve cima
için bir zaman, gündüzü de oruç zamanı olarak tesbit etmiştir. Böylelikle her
iki zaman bölümünün hükümlerini açıklamış ve her ikisi arasında farklılık
olduğunu belirtmiştir. Gündüzün geceleyin mübah kıldığı şeylerin hiç birisi
-önceden de açıklandığı gibi- yolcu ya da hasta olanlar dışındakilere mübah
değildir.
Sözü geçenlerin dışında
Ramazan gününde oruç açan bir kimsenin bu oruç açması ya kasten ya da unutarak
olabilir. Eğer birinci şekil, yani kasten oruç açma sözkonusu ise bu hususta
İmam Malik şöyle demiştir: Ramazan gününde yemek yiyerek, su içerek ya da cima
ederek kasten oruç açan bir kimse hem kaza orucu tutar, hem keffarette bulunur.
Çünkü İmam Malik Muvatta'ında, Müslim de Sahih'inde Ebu Hureyre'den şunu
rivayet etmektedirler: Adamın birisi Ramazanda oruç açtı, Rasülullah (s.a.v.)
bir köle azad etmek yahut arka arkaya iki ay oruç tutmak veya altmış yoksula
yemek yedirmek suretiyle keffarette bulunmasını emretti. Şa'bi de bu
görüştedir.
Şafii ve başkaları ise
şöyle demektedir: Bu şekilde bir keffaret sadece cima ile oruç bozan kimseye
hastır. Bu da yine Ebu Hureyre'nin rivayet ettiği şu hadis-i şerif
dolayısıyladır:
Adamın birisi Rasülullah
(s.a.v.)'a gelip, helak oldum ey Allah'ın Rasülü dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Seni helak eden nedir?" diye sorunca adam dedi ki:
Ramazan ayında hanımıma
yaklaştım ... Bu hadiste sırasıyla keffaret olarak yerine getirilmesi
gerekenler sıralanmaktadır. Bu hadisi Müslim de rivayet etmiştir.
Bu görüşün sahipleri bu
hadis-i şerifteki durumu bir önceki hadiste geçen durum ile birlikte ele alır
ve bunların ikisi aynı olaydır, derler. Ancak böyle bir iddia kabul edilmez.
Aksine bunlar birbirlerinden farklı iki ayrı olaydır. Çünkü bu olayların
anlatılış şekli birbirinden farklıdır. Ve keffaretin (bir önceki hadiste)
herhangi bir kayda bağlı olmaksızın if tar edenin yükümlülüğü olduğunu
belirtmiştir. O bakımdan keffaret mutlak olarak lazımdır. İşte Malik, onun
mezhebine mensup arkadaşları, Evzai, İshak, Ebu Sevr, Taberi ve İbnu'I-Münzir
de bu görüşü kabul etmiştir. Ayrıca bu Ata'dan gelen bir rivayette de böylece
zikredilmektedir, el-Hasen ve ez-Zühri'den de böyle gelmiştir. Şafii'nin de bu
görüşü kabul edip benimsemesi gerekir. Çünkü Şafii şöyle demektedir Hallerin
çatışması ile birlikte tafsilatlı bir şekilde olayların hükümlerinin
açıklamasının terkedilmesi hükmün umumi oluşuna delildir. Ayrıca Şafii kaza ile
birlikte ceza görmesini de vacip görmüştür. Çünkü ayın hürmetini (saygınlığını)
çiğnemiş bulunmaktadır.
10- Ramazanda
Kocasının Cimada Bulunduğu Kadının Durumu:
Ramazan ayında kocası
tarafından kendisi ile ilişki kuran kadının ne ile yükümlü olduğu hususunda da
ilim adamlarının farklı görüşleri vardır.
Malik, Ebu Yusuf ve re'y
ashabı: Kocanın üzerine düşen ne ise kadına da o düşer, demişlerdir.
Şafii ise kadının sadece
bir keffarette bulunması gerekir. İster kocasına kendi isteğiyle cevap versin,
isterse kocası onu zorlamış olsun, der. Çünkü Peygamber (s.a.v.) bu hususta soru
soran kimseye tek bir keffaret ile cevap vermiş ve teferruatlı bir şekilde ona
durumu açıklamamıştır.
Ebu Hanife'den rivayet
edildiğine göre ise eğer kadın isteyerek kocasına teslim olmuş ise onların her
birisinin birer keffarette bulunması gerekir. Şayet karısını zorlamış ise o
zaman kocanın tek bir keffarette bulunması gerekir, başka bir yükümlülük
sözkonusu değildir. Bu, aynı zamanda Maliki olan Suhnun b. Said'in de
görüşüdür.
Malik der ki: Bu durumda
kocaya iki keffaret düşer. Ashabının çoğunluğuna ve İmam Malik'in mezhebine
göre ulaşılması gereken sonuç da budur.
11- Oruçlu Olduğunu
Unutarak Cima Eden ya da Yemek Yıyen:
İlim adamları oruçlu
olduğunu unutarak hanımıyla cima eden ya da yemek yiyen kimsenin hükmü hakkında
da farklı görüşlere sahiptirler. Şafii, Ebu Hanife, arkadaşları ve İshak şöyle
derler: Her iki durumda da herhangi bir sorumluluğu yoktur. Kaza etmesi de
keffarette bulunması da gerekmez.
Malik, Leys ve Evzai
ise: Orucunu kaza etmesi gerekir, keffaret gerekmez, derler. Buna benzer bir
görüş Ata'dan rivayet edilmiştir. Yine Ata'dan gelen rivayete göre eğer
(unutarak) cima etmiş ise keffarette bulunması gerekir ve şöyle der: Böyle bir
iş unutarak yapılamaz.
Zahirilerden bir grup
ilim adamı da şöyle demektedir: İster unutarak ister kasten hanımıyla cima
etsin hem kaza hem de keffarette bulunması gerekir. Bu aynı zamanda
İbnu'l-Macuşun ve Abdülmelik'in de görüşüdür. Ahmed b. Hanbel de bu görüştedir.
Çünkü keffareti gerekli gören hadis-i şerif unutan ile kasten bu şekilde oruç
açan kimse arasında fark gözetmemektedir.
İbnu'l-Münzir der ki:
Böyle kimse için herhangi bir sorumluluk yoktur.
12- Unutarak Yemek
Yıyen ve Kasten Hanımıyla cima Eden:
Malik, Şafii, Ebu Sevr
ve re'y ashabı derler ki: Unutarak yemek yese, bunun ise orucunu bozduğunu
zannettiğinden dolayı kasten hanımıyla cima etse, böyle bir kimsenin orucunu
kaza etmesi gerekir, keffaret gerekmez. İbnu'l-Münzir der ki: Biz de bu görüşü
kabul ederiz.
(Maliki) mezhebindeki
bir görüşe göre ise, eğer cür'etkarlık ederek ve önemsemeyerek orucunun
hürmetini kasten çiğnemiş ise hem kaza etmesi, hem de keffarette bulunması
gerekir. Ebu Ömer (İbn Abdi'l-Berr) der ki: Halbuki Malik'in kabul ettiği asıl
ilkeye göre keffarette bulunmaması gerekir. Çünkü unutarak yemek yiyen bir
kimse ona göre oruç açan bir kimse gibidir. O gününün kazasını yapar. Böyle bir
kimse oruçsuz olduğu halde hangi şeyin hürmetini (saygınlığını) çiğnemiş olur
ki?
Malik'in dışındakilere
göre ise oruçlu olduğunu unutarak yemek yiyen hiçbir kimse oruçsuz sayılmaz.
Derim ki: Sahih olan da
budur. Cumhur da bu görüşü kabul etmiştir: Unutarak yemek yiyen ya da içen bir
kimsenin kaza yapması gerekmez ve onun tuttuğu oruç tamdır. Çünkü Ebu Hureyre
şöyle demiştir: Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Oruçlu bir kimse unutarak
yemek yese yahut unutarak içse bu şanı Yüce Allah'ın ona sürüklediği bir
rızıktır. Böyle bir kimse için kaza yoktur. -Bir rivayette de şöyle
denilmektedir:- Bu kimse orucunu tamamlasın, çünkü Allah ona yemek yedirmiş ve
içirmiştir." Bu hadisi Darakutni rivayet etmiş ve: Bunun isnadı sahihtir,
bütün ravileri sika ravilerdir, demiştir.
Ebu Bekr el-Esrem der
ki: Ben Ebu Abdullah'a Ramazanda unutarak yemek yiyen bir kimse hakkında soru
sorulurken şöyle dediğini dinledim: Ebu Hureyre'den gelen hadise göre üzerine
birşey düşmez. Daha sonra Ebu Abdullah Malik dedi ki: Malik'in böyle bir
kimsenin kazada bulunması gerekir, dediğini ileri sürmektedirler dedi ve güldü.
İbnu'l-Münzir de der ki: Böyle bir kimseye birşey düşmez. Çünkü Peygamber
(s.a.v.) unutarak yemek yiyen ya da içen bir kimse hakkında "orucunu
tamamlar" diye buyurmuştur. Hz. Peygamber "orucunu tamamlar"
dediğine göre o kişi de orucunu tamamlayacak olursa orucu tam ve eksiksiZ bir
oruç olur.
Derim ki: Unutarak oruç
yiyen bir kimse için kaza sözkonusu olmadığına, orucu da tam bir oruç olduğuna
göre kasten cimada bulunduğu takdirde o kimsenin orucunu kaza etmesi ve
keffarette bulunması gerekir. -Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır- tıpkı unutmadan
orucunu açan kimse gibi olur.
Bizim ilim adamlarımız
kazada bulunması gereğine şu sözleriyle delil getirirler: Oruç tutandan istenen
deliksiz bir şekilde tam bir gün oruç tutmaktır. Çünkü Yüce Allah: "Sonra
orucu geceye kadar tamamlayın" diye buyurmaktadır. Bu kişi ise tam bir
oruç tutmamıştır. O halde bu tam gün oruç tutma sorumluluğu onun üzerinde
olduğu gibi kalmaktadır. Belki de (orucunun tamamlanmasını emreden) hadis
hükmünün hafifliği dolayısıyla tatavvu orucu hakkındadır.
Buhari ile Müslim'in
Sahih'lerinde şöyle denilmiştir: "Her kim oruçlu iken unutarak yemek yese
yahut içse orucunu tamamlasın."
Burada orucun kazasından
söz edilmemektedir. Ve buna herhangi bir şekilde değinilmemiştir. Ele alınan
husus ise, bundan dolayı sorumluluğun düştüğü ve orucumı tamamlamaya ve
bitirmeye devam etmesi emrinden ibarettir. Eğer tutulan oruç farz oruç ise,
bizim sözünü ettiğimiz kazasını yapması gerektiğine dair açıklamalarımıza delil
olur. Şayet oruç nafile ise unutarak yemek yiyen kimse için kaza yükümlülüğü
olmaz. Çünkü Peygamber (s.a.v.): "Ona kaza gerekmez" diye
buyurmuştur.
Derim ki: Bizim ilim
adamlarımızın ileri sürdükleri delil budur ve sahihtir. Şu kadar var ki
şari'den bizim sözünü ettiğimiz delil de sahih olarak gelmiştir. Açık ve sarih
nas ile bu hüküm gelmiştir ki, bu da Ebu Hureyre'nin Peygamber (s.a.v.)'dan
şöyle buyurduğuna dair rivayetidir: "Her kim Ramazan ayında unutarak oruç
açarsa onun için kaza da yoktur, keffaret de yoktur." Bu hadisi Darakutni
rivayet etmiş ve şöyle demiştir: Bu hadisi tek başına İbn Merzuk -ki o sika bir
ravidir- el-Ensari'den rivayet etmiştir. (Darakutni, II, 178)
Böylelikle (ilim
adamlarımızın) sözünü ettikleri ihtimal ortadan kalkmış ve müşkil sona ermiş
olmaktadır. Celal ve kemal sahibi olan Allah'a hamdolsun.
13- Orucu Bozan ve
Bozmayan Şeyler:
Şanı Yüce Allah oruçlu
iken yapılması yasak olan yemek-içmek ve cima'dan ibaret hususları açıklamakla
birlikte öpmek, dokunmak ve buna benzer tenin tene değmesi olan mübaşeretten
söz etmemektedir. Bu ise hanımını öpen ve mübaşeret edenin orucunun sahih
olduğuna delildir. Çünkü kullanılan ifadeden anlaşılan (fehva) geceleyin mübah
kılınan şeylerin oruçlu iken gündüzün haram kılındığına delildir ki; bu şeyler
de kaydettiğimiz üç husustur. Ayrıca bu buyrukta başka şeylere herhangi bir
delalet yoktur. Bunların dışında kalan şeylerin oruçluya haram olduğunu
söyleyebilmek için delilin bulunması gerekir. Bu bakımdan bu hususta yaygın bir
ihtilaf sözkonusu olmuştur. Selef alimleri de bu hususta farklı kanaatlere
sahiptir ki bunlardan bir tanesi de mübaşerettir.
Bizim (Maliki
mezhebinin) ilim adamlarımız der ki: Kendinden emin olmayan ve nefsine hakim
olamayan kimse için mübaşerette bulunmak mekruhtur. Böylelikle mübaşeretin
orucu ifsad edecek şeye sebep olması önlenmiş olur.
Malik Nafi'den rivayet
ettiğine göre Abdullah b. Ömer (r. anhuma) oruçlu kimsenin öpmesini ve
mübaşerette bulunmasını yasaklıyor idi.
Bu -Allahu a'lem-
bunların meydana getireceği sonuçlardan korktuğu içindir. Eğer öpmekle birlikte
tehlikeden korunabilirse onun için bir vebal yoktur. Mübaşerette bulunması
halinde de durum böyledir. Buhari de Hz. Aişe'den şöyle dediğini rivayet
etmektedir: Peygamber (s.a.v.) oruçlu olduğu halde (hanımlarını) öpüyor ve
mübaşeret ediyor idi.
Oruçlunun hanımını
öpmesini mekruh görenler arasında Abdullah b. Mes'ud ve Urve b. ez-Zübeyr de
vardır. İbn Mes'ud'dan bunun yerine bir gün kaza etmesi gerektiğine dair bir
rivayet de gelmiştir. Şu kadar var ki kaydettiğimiz hadis onların aleyhlerine
bir delildir.
Ebu Ömer der ki:
Öpmekten dolayı orucunu ifsad edecek bir sonucun doğacağını bilen kimse için
hanımını öpmesine ruhsat veren bir ilim adamı olduğunu bilmiyorum. Eğer
hanımını öpse ve menisi gelse orucunu kaza etmesi gerekir, keffarette bulunması
gerekmez. Bu görüş, Ebu Hanife ve arkadaşlarının, Sevri'nin, el-Hasen 'in ve
Şafii'nin de görüşüdür.
İbnu'l-Münzir de bu
görüşü tercih edip şöyle demiştir: Böyle bir kimsenin keffarette bulunmasını
gerekli görenin herhangi bir delili yoktur.
Ebu Ömer (İbn Abdi'l-Berr)
der ki: Hanımını öpüp mezisi gelse böyle bir kimseye onlara göre birşey
gerekmez.
Ahmed (b. Hanbel) der
ki: Hanımını öpüp mezisi gelse yahut menisi aksa kaza etmesi gerekir,
keffarette bulunması gerekmez. Bundan ise kasten ya da unutarak cima edip
organını sokan kimse müstesnadır.
İbnu'l-Kasım Malik'ten,
öpen ya da mübaşeret eden bunun sonucunda da organı sertleşmekle birlikte
hiçbir şekilde suyu dışarı çıkmayanın orucunu kaza etmesi gerektiğine dair
rivayette bulunmuştur. İbn Vehb ise mezisi gelmedikçe kaza etmesi gerekmediğini
İmam Malik'ten rivayet etmektedir. Kadı Ebu Muhammed ise şöyle demektedir:
Bizim mezhep alimlerimiz böyle bir kimse üzerine keffaret gerekmediğinde
ittifak etmişlerdir.
Eğer ondan akan meni
olursa kaza ile birlikte keffarette bulunması da gerekir mi? Bu durumda olan
bir kimse ya bir tek defa öpmüş ve bunun akabinde inzal olmuştur yahut bir defa
öpmüş bundan zevk alarak tekrarlamış ve sonucunda inzal olmuştur. Şayet tek bir
defa öpmüş veya mübaşerette bulunmuş ya da bir defa tenine el değdirmiş ise bu
durumdaki kimse hakkında Eşheb ve Suhnun şöyle derler: Bu işi tekrarlamadığı
sürece ona keffaret düşmez.
İbnu'l-Kasım ise şöyle
der: Bütün bu hallerde keffarette bulunur. Şu kadar var ki bakmaktan dolayı
bunu tekrarlamadıkça keffarette bulunması gerekmemektedir.
Öpmesi, mübaşerette
bulunması, hanımıyla oynaşması, yahut fercin dışında cimada bulunması sonucunda
menisi akan kimsenin keffarette bulunmasının vacip olduğunu kabul edenler
arasında Hasan-ı Basri, Ata, İbnu'l-Mübarek, Ebu Sevr ve İshak da vardır. İmam
Malik'in el-Müdevvene'deki görüşü de budur. Eşheb'in görüşünün delili şudur:
Dokunmak, öpmek ve mübaşerette bulunmak, bizatihi oruç bozmazlar. Geriye işin
oruç bozmaya sebep teşkil eden sonuca ulaşması kalır. Eğer inzalde bulunmak
maksadı ve orucu ifsad etmek kastı bulunmaksızın yalnızca bir defa bu işleri
yaparsa, bakması gibi ona keffaret düşmez. Şayet bu işi tekrarlar ise orucunu
ifsad etmeyi kastetmiş olacağından tekrar tekrar bakması halinde olduğu gibi,
keffarette bulunması gerekir.
el-Lahmi der ki:
Bakmaktan dolayı inzalde bulunmak halinde ittifakla -bunu tekrarlama hali
dışında- üzerine keffaret düşmeyeceğini kabul etmişlerdir.
Bu konuda asl olan
şudur: Keffaret ancak orucunu açmayı ve orucun hürmetini çiğnemeyi kasteden
kimseye düşer. Eğer böyle birşey sözkonusu olursa o takdirde böyle bir durum
ile karşı karşıya kalanın adetinin, alışkanlığının göz önünde bulundurulması
gerekir. Eğer bir defa öpmek ya da mübaşeretten dolayı inzal olan birisi ise,
ya da böyle bir kimsenin adeti farklı olup kimi zaman inzal oluyor, kimi zaman
inzal olmuyor ise, bu kimsenin keffarette bulunması gerektiği görüşündeyim.
Çünkü böyle bir işi yapan orucunun hürmetini çiğnemeyi kastetmekte ya da böyle
bir işe kalkışmaktadır. Şayet böyle birisinin adeti böyle bir tehlikeden uzak
kalmak şeklinde ise ve adetinin hilafına bir durum ondan sadır olursa, bunun
keffarette bulunması gerekmez.
Malik'in keffaretin
gereğine dair görüşünün ayrı manalara gelme ihtimali de vardır. Çünkü böyle bir
durum ancak bu türden tabiata sahip olan kimseler için cereyan eder. Malik de
bu hususta o kişinin görünen durumunu değerlendirmekle yetinmiştir. Eşheb ise
insanların bu konuda çoğunlukla görülen hallerine göre yorumlamıştır ki; bu
gibi durumlarda insanlar (meninin akmasından yana) esenlikte olurlar. Bakışa
dair söyledikleri de bunun delilidir.
Derim ki: (el-Lahmı'nin)
sözünü ettiği bakışı ile ilgili görüş birliğinin bulunması iddiası ve bunu asıl
kabul etmesi uygun değildir, durum böyle değildir. Çünkü el-Baci el-Münteka
adlı eserinde şunu anlatmaktadır: "Şayet zevk almak kastıyla bir defa
baksa ve inzalda bulunsa şeyh Ebu'l-Hasan bu konuda şöyle der: Böyle bir
kimsenin kaza ve keffarette bulunması gerekir. el-Baci der ki: Bence sahih olan
da budur. Çünkü bu kişi eğer bu bakışı ile zevklenme kastını gütmüş ise tıpkı
öpmek ve buna benzer diğer faydalanma türleri gibi olur. Doğrusunu en iyi bilen
Allah'tır."
Cabir b. Zeyd, es-Sevri,
Şafii, Ebu Sevr ile re'y ashabı, menisi akıncaya kadar bir kadına defalarca
bakan kimseler hakkında şöyle demişlerdir: Böyle birisinin kaza ve keffarette
bulunması gerekmez. Bu görüşlerini İbnu'I-Münzir nakletmiştir. el-Baci de der
ki: el-Medeniyye'de İbn Nafi' Malik'ten şunu rivayet etmektedir: Çıplak bir
kadına baksa bundan zevk alsa ve sonunda inzal olsa sadece kazasını yapması
gerekir, keffarette bulunması gerekmez.
14- Cünub Olarak
Sabahlayan Kimsenin Orucu:
İlim adamlarının
çoğunluğu (cumhur), kendisi cünüb iken tan yeri ağaran kimsenin orucunun sahih
olduğunu kabul ederler. Kadı Ebu Bekr İbnu'lArabi der ki; "Bu icma ile
caizdir. Ashab-ı kiram arasında bu hususta farklı görüşler (tartışmalar) vukua
gelmiş olmakla birlikte, sonradan cünüb iken sabahı eden kimsenin orucunun
sahih olacağı noktasında karar kılınmıştır."
Derim ki: Burada sözü
geçen görüş ve tartışmanın vukuu doğrudur ve bilinen ilmi bir husustur. Bu Ebu
Hureyre'nin: Cünüb olarak sabahı eden kimsenin orucu yoktur; şeklindeki
sözüdür. Bunu da Muvatta ve başkaları rivayet etmiştir.
Nesai'nin kitabında bu
hususta kendisine başvurulduğunda tekrar şöyle dediği kaydedilmektedir: Allah'a
yemin ederim ki bu sözü ben söylemedim. Allah'a yemin ederim bu sözü söyleyen
Muhammed (s.a.v.)'dır.
(Ebu Hureyre'nin) bu
rivayetten dönüp dönmediği hususunda görüş ayrılığı vardır. İlim ehlince kabul
edilen Ebu Hureyre'nin konu ile ilgili iki görüşünden en meşhur olanı böyle
birisinin orucunun olmayacağı şeklindedir. Bunu İbnu'I-Münzir nakletmiştir.
el-Hasen b. Salih'ten de böyle bir görüş rivayet edilmiştir.
Yine Ebu Hureyre'den
üçüncü bir görüş nakledilmektedir ki buna göre o şöyle demiş; Cünüb olduğunu
bilse sonra da sabaha kadar uyusa o kimsenin orucu yoktur, ancak bunu sabah
oluncaya kadar bilmese orucu yerindedir.
Bu görüş Ata, Tavus,
Urve b. ez-Zübeyr'den de rivayet edilmiştir. el-Hasen ve en-Nehai'den de böyle
bir kimsenin nafile orucunun yerinde olacağı, ancak farz orucunu kaza edeceğine
dair rivayet gelmiştir.
Derim ki: İşte bunlar
cünüb olarak sabahlayan kimse hakkında ilim adamlarının dört görüşü olduğunu
ortaya koymaktadır. Bu dört görüşten sahih olanı ise cumhurun kabul ettiği
görüştür. Çünkü Aişe (r. anha) ile Umm Seleme (r. anha)'nın rivayetlerine göre
Resulullah (s.a.v.) ihtilam sözkonusu olmaksızın cima dolayısıyla sabahı eder,
sonra da orucuna devam ederdi. Yine Hz. Aişe'den şöyle dediği rivayet
edilmektedir: Resulullah (s.a.v.) Ramazan ayında ihtilam sözkonusu olmaksızın
cünüb olarak tan'ın ağarma vakti gelir, gusleder ve orucuna devam ederdi. Bu
iki hadisi de Buhari ve Müslim kaydetmiştir.
Diğer taraftan Yüce
Allah'ın: "Artık onlara yaklaşın .. " buyruğundan zorunlu olarak
anlaşılan hüküm de budur. Bu ayet-i kerime ile Yüce Allah, cima'ın mübahlık
süresinin tan yerinin ağarmasına kadar devam ettiğini belirttiğine göre,
kişinin cünüb olarak tan yerinin ağarmasının sözkonusu olacağı zorunlu olarak
bilinen bir husustur. Ve bu durumda gusletmek tan yerinden sonra mümkün
olabilir. Şafii de şöyle demiştir: Şayet erkeklik organı kadının içinde
bulunurken tan yerinin ağarması ile birlikte çekilirse orucunu kaza etmesi
gerekmez.
el-Müzenı de der ki:
Böyle bir kimsenin kaza etmesi gerekir. Çünkü çekilmesi cima'ın
tamamlanmasındandır. Şu kadar var ki birinci görüş açıklamış olduğumuz husus
dolayısıyla daha sahihtir. ilim adamlarımızın kabul ettiği görüş de budur.
15- Oruçta Tan Yerinin
Ağarmasından Sonra
Ay Halinden Temizlenen
Kadının Ne Zaman Yıkanması Gerekir: Tan yerinin ağarmasından önce temizlenip
sabah oluncaya kadar gusletmeyen ay hali kadının hükmü hakkında ilim
adamlarının farklı görüşleri vardır. Çoğunluğu böyle bir kadının oruç
tutmasının farz olduğu ve orucunun geçerli olacağı görüşündedir. Gusletmeyi
ister kasten ister yanılarak terketmiş olsun farketmez. Bu konuda cünüb olan kimse
gibidir.
Bu, Malik'in ve
ibnu'l-Kasım'ın da görüşüdür. Abdülmelik der ki: Ay hali olan kadın tan yerinin
ağarmasından önce temizlense ve tan yeri ağarıncaya kadar gusletmeyi tehir etse
o gün oruçsuzdur. Çünkü o günün bir kısmında temiz değildir. Bu durumdaki bir
kadın cünüb gibi sayılamaz. Çünkü ihtilam orucu nakzetmez fakat ay hali orucu
nakzeder. Ebu'l-Ferec Abdülmelik'ten naklederek yazdığı kitabında bu meseleyi
böylece zikretmektedir.
el-Evzai de der ki:
Böyle bir kadın orucunu kaza eder, çünkü gusletmekte kusurlu davranmıştır.
ibnu'l-Cellab ise Abdülmelik'ten naklettiğine göre; böyle bir kadın gusletmesi
mümkün olacak şekilde tan yerinin ağarmasından önce temizlense ve kusurlu
davranıp sabah oluncaya kadar gusletmeyecek olursa, cünüb kimse gibi bunun da
öyle bir kadına zararı olmaz. Şayet vakit gusletmesine imkan vermeyecek kadar
dar ise, o gün orucu caiz olmaz ve o gün oruçsuzdur. imam Malik de bu
görüştedir. Böyle bir kadın ay hali iken tan yeri ağaran kadın gibidir.
Böyle bir kadın ile
ilgili olarak Muhammed b. Mesleme de şöyle der: Oruç tutar ve sonra da kazasını
yapar. Yani onun görüşü de el-Evzai'nin görüşü gibidir. Yine Muhammed b.
Mesleme'den gelen bir rivayete göre o, bu konuda istisnai bir görüş ileri
sürerek, tan yerinin ağarmasından önce temizlenip kusurlu davranıp ağırdan alan
ve sabah oluncaya kadar gusletmeyi geciktiren kadının, kaza ile birlikte
keffarette de bulunmasını vacip görmüştür.
16- Ay Hali Olan Kadın
Ne Zaman Temizlendiğini Bilemezse:
Kadın Ramazan gecesi
temizlenip de bu temizlenmesinin tan yerının ağarmasından önce mi sonra mı
olduğunu bilemezse, o gün oruç tutar ve ihtiyaten o günün kazasını yapar,
keffarette bulunması gerekmez.
17- Oruçlu iken
Hacamat (Kan Aldırma):
Peygamber (s.a.v.)'in:
"Hacamat yapanın da yaptıranın da orucu bozuldu" dediği Sevban,
Şeddad b. Evs ve Rafi' b. Hadic yoluyla gelen hadislerle rivayet edilmiştir.
Ahmed ve İshak da bu görüştedir. Ahmed, Şeddad b. Evs yoluyla gelen hadisi
sahih kabul ederken Ali b. el-Medini, Rafi' b. Hadic yoluyla gelen hadisi sahih
kabul etmektedir.
Malik, Şafii ve es-Sevri
der ki: (Hacamat yaptıranın) Orucunu kaza etmesi gerekmez. Bununla birlikte
aldanış (tağrir) dolayısıyla böyle bir işi yapması mekruh olur.
Müslim'in Sahihinde ise
Enes yoluyla gelen rivayete göre Enes'e: Sizler oruçlu olan kimseye hacamatı
mekruh görüyor muydunuz? diye sorulmuş o şöyle cevap vermiş: Hayır, ancak zayıf
düşmekten dolayı (hacamatı mekruh görürdük) diye cevap vermiştir.
Ebu Ömer der ki:
Şeddad'ın, Rafi' ile Sevban'ın rivayet ettikleri hadis bize göre İbn Abbas'ın
hadisiyle neshedilmiştir. Bu hadise göre Rasülullah (s.a.v.) ihramlı iken ve
oruçlu olduğu halde hacamat yaptırmıştır. Çünkü Şeddad b. Evs ile diğerlerinin
hadisine göre Peygamber (s.a.v.) Mekke'nin fethedildiği yıl Ramazan ayının
onsekizinci gününde hacamat yaptıran bir adamın yanından geçmiş ve bunun
üzerine o da: "Hacamat yapanın da yaptıranın da orucu bozulmuştur"
buyurmuştur. Bizzat kendisi de Veda Haccı senesinde ihramlı iken ve oruçlu
olduğu halde hacamat yaptırmıştır. Hz. Peygamber'in haccı Veda Haccı senesinde
olduğuna göre bu uygulaması, önceki buyruğunu kaçınılmaz olarak neshetmektedir.
Çünkü Hz. Peygamber bundan sonra ayrıca Ramazana erişmemiştir. Zira o
Rabiu'l-evvel ayında vefat etmiştir. Salat ve selam ona olsun.
18- Oruçlu Kalınacak
Süre:
Yüce Allah'ın:
"Sonra orucu geceye kadar tamamlayın" buyruğunun vücubu gerektiren
bir emir olduğunda görüş ayrılığı yoktur.
Burada yer alan
"ila: ... e kadar" gaye (nihailik) bildirmek içindir. Eğer bu edattan
sonra gelen ondan öncekinin cinsinden ise o da öncekinin hükmüne dahildir.
Mesela birisi, ben senden şu feddanı kıyısına kadar satın alıyorum veya
-satılan şeyağaç ise- senden bu ağaçtan bu ağaca kadar olanları alıyorum, derse
işaret edilen o ağaç da satılan şeyler kapsamına girer. Halbuki ben senden bu
feddanı eve kadar olan kısmıyla satın alıyorum, dediği takdirde durum böyle
olmaz. Ev, sınırı belirtilen arazinin kapsamına girmez. Çünkü evarazinin
türünden değildir.
Yüce Allah orucun gece
açıkça ortaya çıkana kadar tamamlanmasını şart koşmuştur. Tıpkı gündüz açıkça
belli oluncaya kadar yemeyi caiz gördüğü gibi.
19- Oruçta Niyet:
Orucun tamam olması için
gerekli hususlardan bir tanesi de niyetin oruç boyunca sürekli olması ve
kaldırılmamasıdır. Günün herhangi bir bölümünde niyetini kaldıracak olur ve
oruç açmayı niyet eder fakat yemez ve içmezse (İmam Malik'ten) el-Müdevvene'de
böyle bir kimsenin oruçsuz olacağı ve o günün orucunu kaza etmesi gerektiği
kaydedilmektedir. İbn Habib'in kitabında ise orucuna birşeyolmadığı
nakledilmekte ve şöyle demektedir: Fiilen if tar etmedikçe bu durum onu oruçlu
olmaktan çıkartmaz. Niyet ile oruç bozulmaz.
Bununla birlikte böyle
bir kimsenin hem kaza hem de keffarette bulunması gerektiği de söylenmiştir.
Suhnun da şöyle demektedir: Ancak geceden oruç tutmamayı kararlaştıran kimse
keffarette bulunur. Oruç açmayı gündüzün kararlaştıran kimseye ise bu kararının
zararı yoktur, bununla birlikte istihsanen orucunun kazasını yapar. Derim ki:
Bu, güzel bir görüştür.
20- Gece Olmakla Oruç
Açılmış Olur:
Yüce Allah'ın:
"Sonra orucu geceye kadar tamamlayın" buyruğu, gece belirgin olarak
ortaya çıktı mı şer'an oruç açmanın sünnet olduğunu ortaya koymaktadır. İster
yemek yesin ister yemesin. İbnu'l-Arabi" der ki: İmam Ebu İshak
eş-Şirazi"'ye üç talak ile yemin edip de soğuk olsun sıcak olsun herhangi
bir şey ile oruç açmayacağını söyleyen kişinin hükmünün ne olacağı sorulmuş, o
da güneşin batması ile o kişi oruç açmış olur; ona ayrıca birşey gerekmez, diye
cevap vermiş, Peygamber (s.a.v.)'ın şu buyruğunu da delil göstermiştir:
"Gece şu taraftan gelir gündüz bu taraftan giderse oruçlu olan kimse
orucunu açmış olur."
Aynı mes'ele
(eş-Şamil" adlı eserin sahibi İmam Ebu Nasr b. es-Sabbağ'a sorulmuş o da
şu cevabı vermiştir: Sıcak veya soğuk birşey ile orucu açması kaçınılmazdır.
Bununla birlikte İmam Ebu İshak'ın verdiği cevap daha uygun ve yerindedir.
Çünkü Kitap ve Sünnet bunu gerektirmektedir.
21- Güneş Batmadığı
Halde Battı Zanneder ve Orucunu Açarsa:
Bulut veya bir başka
sebep dolayısıyla güneş battı zannedip orucunu açsa sonradan güneş görülse,
ilim adamlarının çoğunluğuna göre o günün kazasını yapması gerekir.
Buhari'de Ebu Bekr
(r.a)'ın kızı Hz. Esma'dan (r.anha) şöyle dediği rivayet edilmektedir:
Rasülullah (s.a.v.) döneminde bulutlu bir günde orucumuzu açtık, sonra da güneş
çıktı. Bunun üzerine Hişam (b. Urve'ye) oruçlarını kaza etmeleri emrolundu mu?
diye sorulunca o: Kaza etmeleri kaçınılmazdır, diye cevap verdi.
Ömer (b. Hattab)
Muvatta'da bu hususta şöyle der: Mesele kolaydır. Biz vakit hakkında ictihadda
bulunduk. .. Bununla kaza edilmesi gerektiğini kastetmektedir. Yine Ömer'den bu
durumda kaza etmesi gerekmez dediği de rivayet edilmiştir. Hasan-ı Basri de bu
görüştedir. O şöyle der: Unutan kimse gibi kaza etmesi gerekmez. Bu aynı
zamanda İshak'ın ve Zahiriyye'ye mensupların da görüşüdür. Yüce Allah'ın:
"Geceye kadar" buyruğu bu görüşü reddetmektedir.
22- Güneşin
Battığından Şüphe Ederek Orucunu Açarsa:
Güneşin battığından
şüphe ederek orucunu açarsa, İmam Malik'in görüşüne göre kaza etmekle birlikte
keffarette bulunur. Ancak güneşin battığına dair kanaati daha ağır basıyorsa
müstesna. Tan yerinin ağardığından şüphe eden kimse de İmam Malik'e göre yemek
yemekten vazgeçmelidir. Bu şüphesiyle birlikte yemeye devam ederse, unutan
kimsenin durumunda olduğu gibi kaza etmesi gerekir. İmam Malik'ten bu konuda
farklı bir görüş rivayet edilmemiştir.
Medine'de ve başka
yerlerde ilim ehline mensup bazıları tan yerinin ağardığını açıkça tesbit
etmedikçe herhangi bir sorumluluğun sözkonusu olmadığı görüşündedir. İbnu'l
Münzir de bu görüştedir.
el-Kiya et-Taberi ise
şöyle demektedir: "Bazıları şöyle zanneder: Tan yerinin ağarmasının ilk
vakitlerine kadar oruç açması ona mübah kılındığına göre henüz tan yerinin ağarmadığı
kanaatiyle yediği zaman o, yemenin caiz olduğu bir vakitte şeriatın izniyle
yemek yemiş olur. O bakımdan kaza etmesi gerekmez. Mücahid ve Cabir b. Zeyd
böyle demiştir. Şu kadar var ki Ramazanın ilk gecesinde buluttan dolayı hilali
göremeyip oruç tutmasa daha sonra o günün Ramazandan olduğu ortaya çıksa kaza
etmesinin gerektiği hususunda görüş ayrılığı yoktur. üzerinde durduğumuz
mes'ele de bunun gibidir. Dar-ı Harb'te bulunan esir de aynı şekilde Şa'ban'dan
olduğunu zannederek oruç tutmasa sonra da durumun böyle olmadığı ortaya çıksa
(yine o gününü kaza etmesi gerekir)."
23- Visal Orucu (Oruç
Açmaksızın Orucu Birkaç Gün Sürdürmek):
Yüce Allah'ın:
"Sonra orucu geceye kadar tamamlayın" buyruğunda visal orucunun
yasaklanmasını gerektiren bir işaret de vardır. Çünkü gece orucun sona erdiği
vakittir. Hz. Aişe de bu görüştedir. Bu, böyle olmakla beraber hakkında görüş
ayrılığı bulunan bir konudur. Visal orucu yapanlardan Abdullah b. ez-Zübeyr,
İbrahim et-Teymi, Ebu'l-Cevza, Ebu'l Hasan ed-D ineveri ve başkaları da vardır.
İbn ez-Zübeyr yedi gün peşpeşe arada iftar etmeksizin (visal) oruç tutardı ve
orucunu bağırsaklarını açsın diye yağ ve sabir (Azvay denen acı bir ağaç özü)
ile açardı. Çünkü bağırsakları kururdu.
Ebu'l-Cevza da yedi gün
yedi gece yemeksizin oruç tutar, güçlü kuvvetli bir adamın dahi kolunu yakaladı
mı kırabilirdi.
Şu kadar var ki Kur'an
ve sünnetin buyruklarının zahiri bunun caiz olmamasını gerektirir. Çünkü
Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Güneş buradan batar, gece buradan
gelirse oruçlu kimse if tar etmiş olur." Bu hadisi Müslim, Abdullah b. Ebi
Evfa'dan rivayet etmiştir.
Hz. Peygamber visal
orucunu yasaklamıştır. Ancak ashab-ı kiram visalden vazgeçmek istemeyince bir
gün daha sonra bir gün daha, onlar ile visal orucu tuttu. Arkasından da hilali
gördüler. Bunun üzerine şöyle buyurdu: "Eğer hilal daha sonraya kalsaydı
sizinle daha çok visal orucu tutardım." diye vazgeçmek istemedikleri için
onları azarlayıcı bir üslupla bunu söyledi. Bu hadisi de Müslim, Ebu
Hureyre'den rivayet etmiştir.
Enes'ten gelen rivayette
de şöyle denilmektedir: "Eğer bizim için ay daha da uzatılmış olsaydı öyle
bir visal orucu tutardık ki bu işte derinliğine dalmak isteyenler bu
davranışlarını terketmek durumunda kalırlardı." Bu hadisi de Müslim
rivayet etmiştir.
Ayrıca Hz. Peygamber:
"Visal orucu tutmaktan sakınınız, visal orucu tutmaktan sakınınız"
buyruğu ile ashab-ı kiramı visal orucu tutmak nehyini daha bir pekiştirmiştir.
Bu hadisi de Buhari rivayet etmiştir.
Sözünü ettiğimiz hadis-i
şerifler dolayısıyla insanı zayıf düşürüp bedenleri alabildiğine
güçsüzleştirdiğinden ilim adamlarının büyük çoğunluğu visal orucunu mekruh
kabul ederler. Kimisi de buyrukların zahirine aykırı ve kitap ehline benzemeyi
ihtiva ettiğinden dolayı haram kabul etmiştir. Peygamber (s.a.v.) şöyle
buyurmaktadır: "Bizim orucumuz ile Kitap ehli orucu arasındaki ayırıcı
özellik sahur yemeğidir." Bu hadisi Müslim ve Ebü Davüd rivayet etmiştir.
Buhari'de ise Ebu Said
el-Hudri'den gelen rivayete göre Ebu Said Resulullah (s.a.v.)'i şöyle
buyururken dinlemiş: "Visal orucu tutmayın. Sizden her kim visal orucu
tutmak isterse seher vaktine kadar visal orucu tutsun.'' Ashab-ı kiram: Ama sen
visal orucu tutuyorsun ey Allah'ın Resulü deyince; Hz. Peygamber şöyle buyurdu:
"Benim durumum sizin durumunuz gibi değildir. Ben, beni yediren bir
yedirici, bana içiren bir içirici olduğu halde gecemi geçiriyorum."
İlim adamları derler ki:
İşte bu, oruç açmanın seher vaktine kadar ertelenmesinin mübah kılındığını
göstermektedir. Visal yapmak isteyenin orucunu sürdürebileceği nihai vakit
budur. Aynı zamanda bu buyruk bir günü diğer bir güne bitiştirmenin men
edildiğini de ifade eder. Ahmed, İshak ve Malik'in arkadaşı İbn Vehb de bu
görüştedir.
Visal'in caiz olduğunu
kabul edenler şu sözleriyle buna delil getirirler: Visalin yasak kılınış sebebi
onların henüz İslam'a yeni girmiş olmaları idi. Resülullah (s.a.v.) visali
kendilerini zorlayarak yapmaya kalkışmalarından ve en yüsek makamlara böyle bir
zorlama ile erişmek isteyeceklerinden, bunun sonucunda onlara fütur
geleceğinden ya da cihad, düşmana karşı güçlü olmak gibi daha faydalı olan
şeyleri yerine getiremeyecek şekilde zaafa düşeceklerinden korktu. Halbuki o
dönemde bu gibi şeylere ihtiyaçları vardı. Bizzat kendisi ise özel olarak
visali sürdürüyor, itaatlerin en yüksek makamlarını devam ettiriyor idi.
Kendilerinin visal orucu tutmak istediklerine dair ondan talepte bulununca
kendisi ile onlar arasında bir farkın bulunduğunu açıkladı ve bu hususta
kendisinin halinin onların halinden farklı olduğunu bildirerek:
"Ben sizin gibi
değilim. Ben Rabbim beni yedirip içirerek gecemi geçiriyorum.'' diye cevap
vermişti. İman kalplerinde kemal noktasına ulaşıp göğüslerinde sapasağlam
yerleşip kök salınca, müslümanlar çoğalıp düşmanlarına karşı üstünlük elde
edince, Allah'ın dostları visal orucu tutmaya başladılar ve en üstün makamlara
yükselmekle kendilerini yükümlü kıldılar. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.
Derim ki: İslam'ın
üstünlük sağlamasına, düşmanları kahretmeye rağmen, visal orucunu terketmek
evladır. Derecelerin en yükseği, makam ve mevkilerin en üstünü budur. Buna
delil ise zikrettiğimiz buyruklardır. Ayrıca gece şer'i bir oruç için tayin
edilmiş zaman değildir. O kadar ki bir kimse niyet ederek geceleyin oruç tutmak
istese bundan dolayı herhangi bir sevap elde edemez.
Peygamber (s.a.v.) da
kendisinin visal orucu tuttuğuna dair haber vermiş değildir. Sahabe onun visal
orucunu tuttuğunu zannetmiş ve sen visal orucu tutuyorsun, demişler, o da onlara
kendisine yemek yedirildiğini, içirildiğini bildirmiştir. Bu ifadenin
zahirinden anlaşılan hakikat manasının kastedildiği şeklindedir. Yani Peygamber
(s.a.v.)'e cennetin yemeklerinden ve içeceklerinden getirilmekteydi.
Şöyle de denilmiştir: Bu
onun kalbine gelen mana ve letaif diye yorumlanmalıdır. Ancak lafzın hem
hakikat hem mecaz anlamına gelme ihtimali var ise, asl olan bunu izale edecek
delil varid olana kadar hakikatin kastedildiğidir.
Ashab-ı kiram visalden
vazgeçmek istemeyince Hz. Peygamber kendisi hakkında haber verdiği üzere özel
durumunda bir değişiklik olmaksızın onlarla visal orucunu devam ettirdi. Onlar
da kendi adetleri üzere visal orucu yaptılar ve sonunda zaafa düşüp
sabırlarının azalıp visalden vazgeçmelerini istedi. İşte bu üslup azarın ve
cezanın gerçek ifadesidir. Ta ki kendi aleyhlerine istedikleri zorlaştırmayı ve
ince eleyip sık dokumayı terkedinceye kadar.
Aynı şekilde eğer bizler
Hz. Peygamber'in: "Bana yemek yediriliyor, içiriliyor'' buyruğu ile
kastedilenin yine manevı gıdalar olduğunu kabul etsek dahi, hükmen Peygamber
efendimiz oruçsuz idi. Oruçlu iken gıybet eden ve yalan şahitlikte bulunanın
hükmen oruçsuz olması gibi. Bu bakımdan (her ikisinin de manevi şeyler olması
açısından) aralarında bir fark yoktur. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
"Her kim yalan söz söylemeyi ve gereğince amel etmeyi terk etmeyecek
olursa o kimsenin yemesini ve içmesini terketmesine Allah'ın bir ihtiyacı
yoktur."
Buna göre Peygamber
(s.a.v.)'ın kendisi visal orucunu tutmadığı gibi, bu orucun tutulmasını da
emretmiş değildir. O bakımdan visalin terkedilmesi evladır. Başarımız
Allah'tandır.
24- Oruç Ne ile
Açılır:
Oruçlu bir kimsenin taze
yahut kurumuş birkaç hurma ya da birkaç yudum su ile orunımı açması müstehabtır
.. Çünkü Ebu Davüd, Hz. Enes'in şöyle dediğini rivayet etmektedir:
"Rasülullah (s.a.v.) namazını kılmadan önce taze birkaç hurma ile orucunu
açardı. Taze hurma yoksa kuru hurma ile onlar da yoksa birkaç yudum su
içerdi." Bu hadisi Darakutni de rivayet etmiş ve hakkında senedi sahihtir
demiştir.
Darakutni'nin rivayetine
göre İbn Abbas şöyle demiş: Peygamber (s.a.v.) orucunu açtığında şöyle derdi:
"Senin için oruç tuttuk, senin rızkın ile orucumuzu açtık, bizden kabul
buyur, çünkü sen herşeyi işitensin herşeyi bilensin." (Darakutni, II, 185)
İbn Ömer'den gelen
rivayete göre Resulullah (s.a.v.) orucunu açtığında şöyle dua edermiş:
"Susuzluk gitti, damarlarımız ıslandı, Allah'ın izniyle de ecrimiz
tahakkuk etti." Bu hadisi Ebu Davüd da rivayet etmiştir. Darakutni de der
ki: Bu hadisi sadece el-Huseyn b. Vakid rivayet etmiş olup isnadı hasendir.
İbn Mace de Abdullah b.
ez-Zübeyr'den şöyle dediğini rivayet etmektedir: Rasülullah (s.a.v.) Sa'd b.
Muaz'ın yanında oruç açtı ve şöyle buyurdu: "Yanınızda oruçlular oruç
açsın, hayırlı kimseler yemeğinizi yesin, melekler size rahmet niyaz
etsin."
Zeyd b. Halid
el-Cüheni'den şöyle dediğini rivayet etmektedir: Rasülullah (s.a.v.) buyurdu
ki: "Bir oruçluya if tar veren, onlar kadar ecir alır ve öbürlerinin
ecirlerinden de birşey eksilmez."
Abdullah b. Amr b.
el-As'tan şöyle dediği rivayet edilmektedir: Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Oruçlunun orucunu açacağı zaman geri çevrilmeyip kabul olunacak bir duası
vardır."
İbn Ebi Muleyke der ki:
Ben Abdullah b. Amr'ı oruç açtığı zaman şöyle derken dinledim: "Allah'ım,
ben herşeyimi kuşatan rahmetin ile senden bana mağfiret buyurmanı
diliyorum."
Müslim'in Sahih'inde
Peygamber (s.a.v.)'ın şöyle buyurduğu nakledilmektedir: "Oruçlunun
kendisini sevindirecek iki sevinci vardır. Oruç açtığı zaman oruç açmakla
sevinir, Rabbine kavuşacağında da orucu dolayısıyla sevinir."
25- Şevval Orucu:
Ramazan orucunu tutanın
Şevval'den altı gün oruç tutması müstehabtır.
Buna gerekçe, Müslim,
Tirmizi, Ebu Davud, Nesai ve İbn Mace'nin Ebu Eyyub el-Ensarı'den rivayet
ettikleri şu hadis-i şeriftir. Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Kim
Ramazan orucunu tutsa, sonra da arkasından Şevval'den altı gün daha tutsa bu
onun için bütün seneyi oruçla geçirmek gibidir."
Bu Sa'd b. Said
el-Ensari el-Medeni yoluyla gelen hasen sahih bir hadistir. Bu Buhari'de
kendisinden hadis rivayet edilmeyen ravilerden birisidir. Bu hadis, Ceyyid bir
isnad ile Ebu Esma er-Rahabi yoluyla gelen hadis ile tefsir edilmiştir
(Müfesser). Ebu Esma er-Rahabi peygamber (s.a.v.)'ın azatlısı Sevban'dan
rivayetine göre Sevban Peygamber (s.a.v.)'ı şöyle buyururken dinlemiş:
"Allah bir haseneyi on misli ile takdir buyurmuştur. Ramazan ayı on aya,
oruç açtıktan sonra (şevvaldeki) altı gün oruç da (iki aya tekabül ettiğinden)
senenin bütünü (oruçla geçirilmiş) olur." Bu hadisi Nesai rivayet
etmiştir.
Bu altı günün orucunun
hükmü hakkında ihtilaf edilmiştir. Malik, Muvatta adlı eserinde cahil kimseler
Ramazana Ramazandan olmayan günleri katarlar korkusuyla mekruh görmektedir.
Nitekim onun korktuğu meydana geldi. Horasan'ın bazı bölgelerinde Ramazandaki
adetleri üzere bu günlerin orucu için de sahura kalkıyorlardı. Mutarrif'in
Malik'ten rivayetine göre ise o özel olarak yalnız başına bugünlerin orucunu
tutarmış. Şafii, bu günlerin orucunun müstehab olduğu görüşündeydi. Ebu Yusuf
ise mekruh görmektedir.
26- itikaf ve itikafı
Bozan Haller:
"Mescidlerde
itikafta bulunduğunuzda ise kadınlarınıza yaklaşmayın" buyruğu ile Yüce
Allah, cima'ın itikafı bozacağını beyan etmektedir.
İlim ehli itikafta iken
kasti olarak hanımına fercinden yaklaşan kimsenin itikafını bozmuş olacağını
icma ile kabul etmişlerdir. Ancak bu durumda cezasının ne olacağı hususunda
farklı görüşlere sahiptirler.
Hasan-ı Basri ve Zührı
şöyle der: Ramazanda hanımına yaklaşanın cezası ne ise onun da cezası odur.
Cima olmaksızın
mübaşerete (tenlerin değmesine) gelince; eğer bundan zevk almak maksadı varsa
bu mekruhtur. Öyle bir maksadı yoksa mekruh olmaz. Çünkü Hz. Aişe Resulullah
(s.a.v.) itikafta iken saçlarını tarıyordu. Resulullah (s.a.v.)'ın bedenine
eliyle dokunması ise bu durumda kaçınılmazdır. İşte bu şehvet olmaksızın
mübaşeretin yasak olmadığının delilidir. Ata, Şafii ve İbnu'l-Münzir bu
görüştedir.
Ebu Ömer de şöyle
demektedir: İtikafta bulunan kimsenin mübaşerette bulunamayacağı, hanımını
öpemeyeceği hususu üzerinde icma etmişlerdir. Böyle yaptığı takdirde cezasının
ne olacağı hakkında ise farklı görüşlere sahiptirler.
Malik ve Şafii der ki:
Bunlardan herhangi bir işi yaptığı takdirde itikafı bozulur. Bunu el-Müzenı
nakletmiştir. Bir başka yerde itikaf ile ilgili mes'elelerde de şöyle
demektedir: Haddi gerektiren dışında cinsel ilişki itikafı bozmaz. Bu görüşü
Müzenı, hac ve oruç hakkında kabul ettiği asıl kaideye kıyasen tercih etmiştir.
27- itikafın Mahiyeti:
Yüce Allah'ın:
"Mescidlerde itikafta bulunduğunuzda" cümlesi hal durumundadır.
Sözlükte itikaf birşeyi devamlı yapmak demektir. Bir şeye yönelip ondan
ayrılmaması halinde itikaf tabiri kullanılır. Recez vezninde de şair şöyle der;
"El ele tutuşup halay çeken Nabatlıların itikafı gibi."
Şair de şöyle der:
"Gecenin genç kızları (üzüntüler) etrafımda ayrılmayarak (itikafta)
kaldılar. Ortalarında ölmüş birisi bulunup da ağlayan kızların ayrılmaması
gibi."
İtikaf yapan kişi
itikafın süresince Allah'ın itaati ile uğraşmak durumunda olduğundan dolayı ona
bu isim verilmiştir Şer'i bir terim olarak itikaf belli bir zamanda belli
şartlara riayet ederek özel bir yerde özel bir itaate devam etmek demektir İlim
adamları itikafın vacip olmadığını, bununla birlikte Allah'a yaklaştırıcı bir
ibadet ve nafilelerden bir nafile olduğunu icma ile kabul etmişlerdir.
Rasülullah (s.a.v.)'ın kendisi, ashabı ve hanımları itikafta bulunmuşlardır.
Kişi kendisini bağlayıcı
olarak itikafta bulunacağını söylerse itikafta bulunması gerekir Haklarını
yerine getirebilmekten acze düşmesinden korkulan kimse için itikafa girmesi
mekruhtur.
28- İtikafın Yapılması
Gereken Yer:
İlim adamları itikafın
mescidden başka bir yerde olmayacağını icma ile kabul etmişlerdir. Çünkü Yüce
Allah ilgili buyruğunda: "Mescidlerde itikafta bulunduğunuzda .. "
diye buyurmaktadır Ancak ilim adamları burada geçen "mescidler"den
neyin kastedildiği hususunda farklı kanaatlere sahiptirler.
Kimileri ayet-i kerimede
geçen "mescidler" tabiriyle belli bir mescid türünün kastedildiği
görüşündedirler ki bu da bir peygamber tarafından bina edilen mesciddir.
Mescid-i Haram, Peygamber efendimizin mescidi ve Mescid-i Aksa gibi. Bu görüş
Huzeyfe b. el-Yeman ve Said b. el-Müseyyeb'den rivayet edilmiştir Bunlara göre
başka mescidlerde itikaf caiz değildir
Başkaları ise şöyle
demektedirler: İçinde cuma namazı kılınan mescid dışında bir mescidde itikaf
yapılmaz. Çünkü onlara göre ayet-i kerimedeki işaret bu tür mescidleredir. Bu
görüş de Ali b. Ebi Talib ve İbn Mesud'dan rivayet edilmiştir Aynı zamanda
Urve, el-Hakem, Hammad, ez-Zühri, Ebu Ca'fer Muhammed b. Ali'nin de görüşü'dür,
İmam Malik'in konu ile ilgili iki görüşünden bir tanesi de budur.
Başkaları da şöyle demektedirler:
Her mescidde itikaf caizdir. Bu görüş de Said b. Cübeyr, Ebu Kilabe ve
başkalarından rivayet edilmektedir. Aynı zamanda bu Şafii, Ebu Hanife ve
arkadaşlarının da görüşüdür. Delilleri bu ayet-i kerimeyi imamı ve müezzini
bulunan her mescid hakkında umumi anlamına göre yorumlamaktan ibarettir.
Malik'in konu ile ilgili iki görüşünden birisi budur. İbn Uleyye, Davud b. Ali,
Taberi ve İbnu'I-Münzir de bu görüştedirler.
Darakutni ed-Dahhak'tan
o da Huzeyfe'den şöyle dediğini rivayet etmektedir: Rasülullah (s.a.v.)'ı şöyle
buyururken dinledim: "Müezzini ve imamı bulunan her bir mescidde itikaf
etmek uygundur." Darakutni der ki: Şu kadar var ki: Dahhak, Huzeyfe'den
hadis dinlememiştir. (Darakutni, II, 200)
29- itikafın Asgari
Süresi:
Malik ve Ebu Hanife'ye
göre itikafın asgari süresi bir gece ve bir gündüzdür. Eğer bir kimse: Allah
için bir gece itikafta bulunacağım, diyecek olursa bir gece ve bir gündüz
itikafta bulunması gerekir. Aynı şekilde bir gün itikafta bulunmayı adayacak
olursa bir gece ve bir gündüz itikafta bulunması gerekir.
Suhnun der ki: Bir
gecelik itikaf adayan bir kimseye birşey düşmez. Ebu Hanife ve arkadaşları ise
şöyle demektedirler: Eğer bir gün itikafta bulunmayı adayacak olursa gecesiz
olarak sadece bir gündüz itikafta bulunması gerekir. Bir gece itikafta
bulunmayı adayacak olursa -Suhnun'un dediği gibibirşey yapması gerekmez.
Şafii de der ki: Neyi
adamışsa onu yapması gerekir. Bir gece adamışsa bir gece, bir gün adamışsa bir
gün. Şafii der ki: İtikafın asgari süresi bir andır, azami süresinin ise sınırı
yoktur.
Hanefi mezhebine mensup
bazı ilim adamları ise şöyle demektedir. Bir anlık itikaf da sahihtir. Bu
görüşe göre itikaf süresince oruçlu bulunmak şart değildir. Ahmed b. Hanbel'den
de iki görüşünden birisi olarak nakledilmiştir. Aynı zamanda bu Davud b. Ali
ile İbn Uleyye'nin de görüşüdür. İbnu'l-Münzir ile İbnu'l-Arabi de bu görüşü
tercih etmişlerdir. Buna delil olarak da Resulullah (s.a.v.)'ın Ramazan ayında
itikafa girmiş olmasını gösterirler. Ramazan ayı orucunun hem Ramazan için hem
de başka bir maksatla tutulmasına ise imkan yoktur.
Ramazan ayında itikafda
bulunan bir kimse Ramazan orucuna hem nafile hem de farz oruca diye niyette
bulunursa Malik ve arkadaşlarına göre onun bu orucu fasid olur. Bilindiği gibi
itikafda bulunan kimsenin geceleyin de kadınlara mübaşeret etmekten tıpkı
gündüz olduğu gibi kaçınması gerekir. İtikafta bulunanın gecesi de itikaf
süresine dahildir. Gece ise oruç tutma zamanı değildir. Buna göre itikafta
bulunanın gündüzün de oruçlu olmaya ihtiyacı yoktur. Bununla birlikte oruç
tutarsa güzeldir.
Malik, Ebu Hanife ve
diğer görüşünde Ahmed ise oruç ile olmadıkça itikaf sahih olmaz demişlerdir. Bu
görüş İbn Ömer, İbn Abbas ve Aişe (r.a anhum)dan rivayet edilmiştir. Muvatta'da
ise Kasım b. Muhammed ile Abdullah b. Ömer'in azadlı kölesi olan Nafi'den
oruçsuz itikaf olmaz dedikleri rivayet edilmiştir. Çünkü yücü Allah Kitabında:
"Fecrin beyaz ipliği siyah ipliğinden tarafınızdan ayırdedilinceye kadar
yeyin için .. Mescidlerde itikafta bulunduğunuzda ise kadınlarınıza
yaklaşmayın" diye buyurmaktadır. Kasım b. Muhammed ile Nafi' derler ki;
Görüldüğü gibi burada Yüce Allah itikafı oruç ile birlikte sözkonusu etmiştir.
(1) Yahya dedi ki; İmam Malik dedi ki: Bizce durum bu şekildedir.
Buna delil olarak da
Abdullah b. Budeyl'in, Amr b. Dinar'dan onun İbn Ömer'den yaptığı şu
rivayettir: Hz. Ömer cahiliyye döneminde Ka'be'nin yanında bir gün ya da bir
gecelik itikafta bulunmayı adamış idi. Peygamber (s.a.v.)'a sorunca Hz.
Peygamber: "İtikaf yap ve oruç tut" diye buyurmuştur. Bu hadisi Ebu
Davud rivayet etmiştir. Darakutni der ki: Bu hadisi İbn Budeyl tek başına
Amr'dan rivayet etmiştir ve o da zayıftır. (Darakutni, II, 200)
Hz. Aişe'den rivayet
edildiğine göre de Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Oruçsuz itikaf
olmaz." Darakutni der ki; Bu hadisi Süveyd b. Abdülaziz tek başına Süfyan
b. Hüseyn'den o ez-Zühri'den, o Urve'den o da Aişe'den rivayet etmiştir.
(Darakutni, II, 199-200)
Bunlar derler ki: Orucun
itikaf için tutulması orucun şartı değildir. Ancak tutulan orucun hem itikaf
için hem Ramazan için nezir veya bir başka maksat için tutulması sahihtir. Oruç
adayan bir kimsenin bu adağı şeriatın konu ile ilgili asıl hükmüne göre
adağının muktezası ne ise ona göre açıklanır. Mesela, bir kimse bir namaz
kılmayı adayacak olursa onun o namazı kılması gerekir. Ancak özel olarak o
namaz için taharet ve abdest alması gerekmez. Bir başka namaz için almış olduğu
taharetiyle o namazını eda etmesi yeterlidir.
30- itikaftakinin
itikaf Yerinden Dışarıya Çıkması:
İtikafta bulunan kimse
itikafta bulunduğu yerden kaçınılması mümkün olmayan şeyler dışında, herhangi
bir sebeple dışarıya çıkamaz. Çünkü hadis imamları Aişe (r. anha)'dan şöyle
dediğini rivayet etmektedirler; Resulullah (s.a.v.) itikafa girdiğinde bana
başını uzatır, ben de onun saçlarını tarar idim. Eve de insanın ihtiyacı
dışında herhangi birşey için girmezdi. Hz. Aişe bununla büyük ve küçük abdest
bozmayı kastediyor.
Bu hususta ümmet ve
imamlar arasında bir görüş ayrılığı yoktur. İtikafta bulunan bir kimse zorunlu
bir ihtiyaç ve kaçınılması mümkün olmayan herhangi bir sebep dolayısıyla
çıkarsa, zorunluluk sona erdikten sonra derhal geri dönüp itikafına kaldığı
yerden devam ederse ona birşey düşmez. Apaçık hastalık ve ay hali bu gibi
zaruretlerdendir.
Şu kadar var ki bunun
dışındaki maksatlar için çıkması hakkında farklı görüşler vardır. Malik'in
mezhebi sözünü ettiğimiz gibidir. Şafii ve Ebu Hanife de bu görüştedir.
Said b. Cübeyr, Hasen ve
en-Nehai şöyle derler: İtikafta bulunan kişi hasta ziyaretine gider, cenaze
namazlarına katılır. Bu görüş Hz. Ali'den rivayet edilmekle birlikte ondan
sabit olmamıştır.
İshak ise vacip ve
nafile itikafı farklı görür ve vacip itikaf hakkında şunları söyler: Bu durumda
olan bir kişi hastayı ziyaret etmez, cenaze namazlarına katılmaz. Nafile itikaf
hakkında da şunları söyler: İtikafa başlayacağı vakit cenazelere katılmayı,
hastaları ziyaret etmeyi, Cuma namazına katılmayı şart koşar.
Şafii der ki: Hasta ziyareti,
cenazelere katılmak ve buna benzer birtakım ihtiyaçlarını karşılamak için
itikafta bulunduğu yerden çıkmayı şart koşması sahih olur.
Bu hususta İmam
Ahmed'den ise farklı rivayetler gelmiştir. Bir seferinde kabul etmezken bir
seferinde de bunda bir mahzur olmayacağını zannederim demiştir.
el-Evzai de İmam
Malik'in dediği gibi şöyle der: İtikafta şart koşmak olmaz. İbnu'I-Münzir der
ki: İtikafta bulunan kimse ancak kaçınılmaz olan şeyler için itikafa girdiği
yerden çıkabilir. Bu ise Peygamber (s.a.v.)'ın itikaftan ayrılmasına sebep
teşkil eden durumlardır.
31- itikafta Bulunan
Kimsenin Cuma Namazı için Çıkması:
Cuma namazına gitmek
üzere çıkması hususunda ilim adamları farklı görüşlere sahiptir. Kimisi: Cuma
namazını kılmak üzere çıkar ve selam verdi mi geri döner, çünkü o farz olan bir
iş için çıkmıştır ve bu durumda itikafı bozulmaz, derler. Bu görüşü
İbnu'I-Cehm, Malik'ten rivayet etmiştir. Ebu Hanife de bu görüştedir. İbnu'l
Arabi ile İbnu'I-Münzir de bu görüşü tercih etmişlerdir.
Maliki mezhebinde meşhur
olan görüş ise şudur: On gün itikaf etmek isteyen yahut bu kadar itikafta
bulunmayı adayan bir kimse ancak cami' olan (cuma namazı kılınan) mescidlerde
itikafta bulunabilir. Bir başka mescidde itikafta bulunduğu takdirde cuma
namazına çıkması gerekir ve itikafı batıl olur. Abdıilmelik ise şöyle der: Cuma
namazını kılmak üzere yerinden çıkar, namaza katılır, itikaf yaptığı yere geri
döner ve itikafı da bu durumda sahih olur.
Derim ki: Sahih olan
görüş de budur. Çünkü Yüce Allah: "Mescidlerde itikafta
bulunduğunuzda" diye buyurmaktadır. Bu buyruk ise umumidir. İlim adamları
da itikafın vacip olmayıp sünnet olduğunu icma ile kabul etmişlerdir. İmamların
cumhuru ise Cuma namazının farz-ı ayn olduğu üzerinde icma etmişlerdir. Biri
ötekinden daha te'kidli olan iki vacip (farz) bir arada bulunacak olursa daha
te'kidli olana öncelik tanınır. Peki bir mendup ve bir vacip karşı karşıya
gelirse ne yapılır? Hiç kimse Cuma namazına gitmeyi terketmeyi söylemiş
değildir. Buna göre Cuma namazına gitmek üzere çıkış, insanın ihtiyacı
anlamındadır.
32- itikafta Bulunan
Büyük Bir Günah işlerse:
İtikafta bulunan kişi
büyük bir günah işlediği takdirde itikafı bozulur. Çünkü büyük günah ibadetin
zıddıdır. Tıpkı hadesin, taharet ve namazın zıddı oluşu gibi. Şanı Yüce
Allah'ın itikafta bulunana haram kıldığı şeyleri terketmek ibadette itikafın en
üstün derecesidir. Bu açıklamaları İbn Huveyzimendad İmam Malik'ten
nakletmektedir.
33- itikafa Giriş
Zamanı:
Müslim, Hz. Aişe'den
şöyle dediğini rivayet etmektedir: Resulullah (s.a.v.) itikafa girmek
istediğinde sabah namazını kılar, daha sonra da itikafa çekileceği yere girerdi
..
İlim adamları ise itikaf
yapacak olanın itikafa giriş vakti hakkında farklı görüşlere sahiptirler. Evzai
bu hadisin zahirine uygun görüş belirtir. Bu görüş es-Sevri'den ve iki
görüşünden birisinde Leys b. Sa'd'dan da rivayet edilmiştir. İbnu'I-Münzir ve
tabiinden bir grup da bu görüştedir. Ebu Sevr ise şöyle der: On gün itikafta
bulunacağını adayan kimse böyle davranır. Eğer on günden fazla itikafta
bulunacak olursa güneşin batışından önce itikafa girer.
Malik, Şafii, Ebu Hanife
ve arkadaşları ise şöyle demektedirler: Bir ay süreyle itikafta bulunmayı
(adakta bulunmak suretiyle) kendisine vacip kılan kimse, o gün güneş batımından
önce mescide girer.
Malik der ki: Bir gün
veya daha fazla itikafta bulunmak isteyen herkes böyle yapar. Ebu Hanife ve
İbnu'l Macuşun Abdülmelik de bu görüştedir. Çünkü itikaf günlerinin ilk gecesi
de bu günlerin kapsamına girer ve bu gece de itikafın bir zamanıdır. Gün gibi
kısımlara bölünmeyi kabil değildir.
Şafii der ki: Allah için
bir gün itikaf edeceğim, dediği takdirde -ay hakkındaki görüşüne muhalif
olarak- tan yerinin ağarmasından önce itikafa girer, güneşin batışından sonra
çıkar.
Konu ile ilgili iki
görüşünden birisinde el-Leys ve Züfer de şöyle demektedir: Tan yerinin
ağarmasından önce itikafa girer. Bunlara göre ay ve gün arasında fark yoktur.
Benzeri bir görüş Ebu Yusuf'tan da rivayet edilmiştir. Kadı Abdülvehhab da bu
görüştedir. Gece gündüze tabi olmak yoluyla itikafın kapsamına girer. Buna
delil şudur: İtikaf oruçsuz olmaz. Gece ise oruç tutma zamanı değildir. O halde
itikafta maksadın gece değil, özellikle gündüz olduğu sabit olmuştur.
Derim ki: Ancak Hz.
Aişe'nin rivayet ettiği hadis-i şerif bu görüşleri reddetmektedir. Anlaşmazlık
halinde ise delil odur, Bu ise sahih oluşunda görüş ayrılığı bulunmayan sabit
bir hadistir.
34- Ramazanın Son On
Gününde itikaf
Ramazanın son on gününde
itikaf yapan kimsenin bayram gecesini de mescidde geçirerek Bayram namazı için
namazgaha gidinceye kadar mescidde kalmasını İmam Malik müstehab görmüştür.
Ahmed'in görüşü de budur,
Şafii ve Evzai ise
derler ki: Güneş battı mı itikaf ettiği yerden çıkar. Bu görüşü ayrıca Suhnun
İbnu'l-Kasım'dan da rivayet etmiştir. Çünkü ayın bitmesi ile ayın son on günü
de bitmiş olur, Ay ise Ramazan ayının son gününün güneşinin batması ile biter.
Suhnun ise şöyle demektedir: Bu şekilde yapması vaciptir. Eğer bayram gecesi
itikafından çıkarsa itikafı batıl olur,
İbnu'l-Macuşun ise şöyle
demektedir: Ancak bizim sözünü ettiğimiz ayın sona ermesiyle ilgili açıklamalar
bu görüşü reddetmektedir. Şayet bayram gecesi itikaf yerinde kalmak itikafın
sıhhat şartlarından olsaydı, bayram gecesine kadar devam etmeyen hiçbir itikafın
sahih olmaması gerekirdi. Ancak bunun caiz oluşu üzerindeki icma da, itikaf
yapan kimsenin bayram gecesi yerinde kalmasının itikafın sıhhati için şart
olmadığına delildir.
Orucun hükümleri ile
itikafın hükümlerine dair ayetlere uygun düşecek şekilde yaptığımız bu
açıklamalar, yeterli görülmelidir. Bu kadarıyla yetinen kimseler için bu
açıklamalar yeter. Doğru yola iletme başarısı Allah'tandır.
35- ALLAH’IN Hududu
(Sınırları)
Yüce Allah'ın:
"Bunlar Allah'ın sınırlarıdır" buyruklarından kasıt şudur:
Bu hükümler Allah'ın
sınırlarıdır, bunlara muhalefet etmeyin. Ayet-i kerimede geçen
"bunlar" buyruğu sözü geçen emir ve yasaklara bir işarettir. Sınırlar
(hudud); engeller demektir. (Hududun tekili olan) had ise alıkoymak, engellemek
demektir.
Demire "hadid"
denilmesi bundandır. Çünkü demir silahın insan bedenine varmasına engel olur.
Kapıcı ve hapishane
gardiyanına da "haddad" denilmiştir. Çünkü o içerde olanların dışarı
çıkmasını engeller, dışarda olanların da içeriye girmesini engeller.
"Allah'ın hududu"na
bu adın veriliş sebebi, onlardan olmayan şeylerin içeriye girmesini ve onlardan
olan şeylerin de dışarıda kalmasını engeller. Masiyetlerin (cezalarına): Hudud
denilmesi de buradan gelmektedir. Çünkü hudud (hadler, cezalar), kişiyi benzeri
davranışlara dönmekten alıkoyar.
İddet bekleyen kadının
iddet bekleme haline de "ihdad" denilmesi de bundan ötürüdür. Çünkü
bu durumu kadının süslenmesine manidir.
36- ALLAH Ayetlerini
insanlara Apaçık Bildirir:
"İşte Allah ayetlerini
insanlara böylece açıklar." Bu sınırları açıkladığı gibi bütün hükümleri
de böylece açıklar. Ta ki bu sınırları aşmaktan uzak durasınız, sakınasınız.
"Ayetler" hakka ileten alametler demektir.
"Takva sahibi
olsunlar diye" buyruğu ise, bu sınırlara riayet eden insanlar hakkında bir
ümit ifade eder. Zahiren bu geneldir. Bununla birlikte Allah'ın hidayete ermeyi
kolaylaştırdığı kimseler için ise özeldir. Çünkü Allah'ın dilediği kimseleri
saptırdığını ifade eden ayetler bunu göstermektedir.
SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E
TIKLAYIN